Những Mắt Xích Và Giới Hạn Trong Việc Nghiên Cứu Cổ Sử Việt

CÂU CHUYỆN VỀ MỘT NGÀY SẮP XẢY ĐẾN CHO NHÂN LOẠI

(Phần 20)

CÁC BẠN THÂN MẾN!

Con người trong tương lai cũng sẽ trở thành những Đấng Sáng Tạo đi khai phá các hành tinh mới.

Dễ hiểu mà? Đưa nhau đến 1 hành tinh nào đó cũng như khám phá mặt trăng vậy... chọn giống đực giống cái như thuyền của Noah xưa rồi từ đó sinh sản ra. Oh! mà không cần thiết đâu. Thời nay khoa học họ chơi máy móc cài chương trình "Hô Biến" thôi, muốn tạo thứ gì cho hành tinh mới là tạo thôi. Ý tưởng này, các nước cường quốc đã nung nấu từ rất lâu rồi.

Vậy ĐOÀN NGƯỜI Đấng Sáng Tạo mới chính là các bạn, con cháu các bạn đó.

Các bạn là tương lai của chúng tôi. Tiếp tục thắp sáng ngọn đuốc khai phá mở mang kiến thức ra toàn cõi vũ trụ. Vũ trụ là vô biên bến --> mở mang bất tận... Rồi đây con người sẽ được học về SỰ MỞ MANG. (Ai dạy hả? Nói sau...).

Như Phật cũng từng nói những gì Ngài biết như lá trong rừng nhưng những gì Ngài nói chỉ bằng 01 nắm lá trên tay. Bởi vì sao? Bởi vì thời đại đó, trí tuệ và khoa học của con người còn sơ khai. Ngài có giải thích nhiều thì cũng như trao điện thoại di động cho thổ dân trong phim "Đến Thượng Đế Cũng Phải Cười" ấy, sao họ biết dùng hết chức năng đúng không?

Ngày nay thì khác, con người cập nhật thông tin, trao đổi kiến thức, thấu hiểu ngôn ngữ, nền khoa học phát triển như vũ bão phá tan mọi rào cản ngăn cách sự kết nối và tiến hóa.

Chưa bao giờ con người thức tỉnh nhanh và đông như thời điểm này. Bởi Trống đã điểm, thời gian gần như đã tới, Cơ Chuyển Thế có lẽ sắp đi vào Tâm Bão.

Vài bạn nói vì sao có nhiều tín đồ các tôn giáo họ không tin và cho rằng tất cả đều học đúng kinh kệ mới là Chánh Đạo, còn ngoài phạm vi là trở thành Tà Đạo?

Xin thưa! Kiến thức là bao la vô tận. Đạo mà nói hết được sao là lẽ Đạo thường hằng? Vì thế mỗi thời lại có các bậc Minh Sư xuất hiện giảng giải thêm để phù hợp quy trình tiến hóa cho các Linh hồn. Ai cố chấp ôm thủ giữ sách vở rồi khoe với nhau là Ta Chính Đạo, Ngươi Tà Đạo thì nên xem lại. Có nhiều điều không thể Giác qua việc đọc sách mà là do con người có căn duyên, căn tánh sẵn có.

Nếu nói về New Age như HN và các bạn đây. Thì chấp nhận gạch đá của giới tu tập hơi bị nhiều. Nhưng không sao, chúng ta đã làm được rất nhiều điều để đánh thức mọi người cùng hướng về một Thời Đại Mới (Kỷ Nguyên Bảo Bình - Hòa Bình).

Rất vui vì các bạn đã có nhiều nhóm nhỏ sống xanh sạch, gần gũi với thiên nhiên. Nhiều nhóm dạy học cho trẻ em và mang lý tưởng New Age vào các lớp học. Nhiều nhóm chữa lành năng lượng giúp điều trị bệnh. Nhiều nhóm dịch thuật. Có vị nói về Đạo Hòa Đời ... các bạn làm việc rất đam mê, truyền tải năng lượng ánh sáng lan rộng trong toàn thể chúng sinh. Tư tưởng, ý nghĩ là năng lượng, chúng ta gieo luồng năng lượng tốt thì vạn vật xung quanh ta cũng trở nên bừng sáng lên. Đó là Quy luật.

Chỉ mong đừng quá nhiều người đi ngược lại mục đích tâm linh, nghiêng nặng về đồng tiền. Bởi nếu God cho chúng ta khả năng tâm linh để giúp đời để phụng sự mà Ta chăm chăm làm để kiếm tiền, sống khỏe sống vui thì chắc chắn sẽ không thoát khỏi bàn tay vô hình của Đấng Chí Tôn.

Giờ phút thay đổi thế giới, thay đổi nhiều thứ có lẽ cũng gần gần đâu đây.

Hãy trở thành NGƯỜI PHỤNG SỰ để mang Ánh sáng Chân lý như ước nguyện của các bạn trước khi đến thế giới này.

Hãy nhớ lại và nghe tiếng gọi sâu thẳm từ Linh hồn bạn.

NGƯỜI KẾT NỐI - HIEN NGUYEN

Trong bài viết trước đã có nói về cái gốc rễ Linh hồn, nếu chúng ta xem lại bộ phim Tây Du Ký thì tác giải mô phỏng Linh hồn của Tôn Ngộ Không qua con Di Hầu 6 tai, không phân biệt được ai là Tôn Ngộ Không, chỉ khi Phật Tổ dùng chiếc bình bát úp lên thì mới thấy rõ. Ở đây, chiếc bình bát ngửa ra tượng trưng cho vật đựng thức ăn tức cuộc sống, vũ trụ vận động, còn chiếc bình bát úp lại hàm ý phải sử dụng sức trừu tượng để nhận biết được nguyên thủy của vũ trụ - thì lúc đó mới nhận chân được các trạng thái biểu hiện "thể, tính, dụng" của Linh hồn (ở đây Linh hồn có một đặc tính siêu việt không thể mô tả chính xác bằng lời).

Âu đồng Đông Sơn

Ngoài ra con kỵ vật Đế Thính của Địa Tạng Bồ Tát (đang giáo hóa ở cõi địa ngục - Linh hồn) cũng biết được Di Hầu 6 tai - tức các vị Phật Cổ trong thế giới vô hình thì cũng biết được, cũng như Phật Tổ vậy nhưng không nói, hàm ý để người đang sống giải thích sự kiện! Không chỉ vậy, tạo sao con Di Hầu lại có 6 tai? Khả năng thiên nhĩ thông nghe được Hải Triều Âm trong Phật giáo chăng? Tức nghe được chỉ giáo của thế giới vô hình! Chính do con Đế Thính này mà ta biết tác giả Tây Du Ký hàm ý con Di Hầu 6 tai là linh hồn Tôn Ngộ Không, và cuộc chiến giữa hai bên là cuộc chiến nội tâm.

Địa Tạng Bồ Tát cưỡi con Đế Thính

Nếu âm thanh của Hải Triều Âm thì phải vô ngã mới được, giác quan cơ thể phải đóng lại, tức 6 thức phía sau của Mạt-na-thức phải đóng.

Đặc biệt, cho tới nay chưa ai biết sư phụ của Tôn Ngộ Không là Bồ Đề Tổ Sư thực chất là ai? Có vị cho là ông Tu Bồ Đề trong Phật giáo! Nhưng đã chắc chưa bởi chuyên về thần thông và pháp thuật là của Đạo giáo? Chắn chắn không phải là ông Tu Bồ Đề. Trong Phật giáo thì Bồ Tát Mục Kiền Liên là người đạt nhiều thần thông nhất.

Bồ Đề Tổ Sư - Người mà chỉ dạy cho Tôn Ngộ Không 72 phép biến hóa Địa Sát và Cân Đẩu Vân, riêng còn 36 phép Thiên Cương chưa dạy -> Khi nào thuận tiện, tôi sẽ chỉ ra Bồ Đề Tổ Sư là ai?

3 "thuyết âm mưu" gây sốc lý giải bí ẩn trong Tây Du Ký

Tề Thiên Đại Thánh là ai, danh tính sư phụ của Tôn Ngộ Không và cái chết thật - giả của vua khỉ là những bí ẩn gây nên nhiều tranh luận trong Tây Du Ký.

Tôn Ngộ Không trên bìa một cuốn truyện cổ Trung Hoa
 

 

2. Sư phụ đầu tiên của Tôn Ngộ Không là ai?

 

Bên cạnh Tôn Ngộ Không, một trong những nhân vật gây nên nhiều bí ẩn nhất trong tác phẩm của Ngô Thừa Ân, đó là danh tính vị Bồ Đề Tổ Sư - thầy truyền thụ 72 phép biến hóa thần thông cho khỉ đá trong những hồi đầu của truyện. 

 

Tung tích, xuất thân của nhân vật này là ai, có lẽ chúng ta không thể biết nếu chỉ dừng ở mức đọc hoặc xem Tây Du Ký. Danh xưng Bồ Đề Tổ Sư thực ra cũng chỉ mang nghĩa là một vị thầy tịnh tu đắc đạo dưới gốc cây bồ đề mà thôi.

 

Nhân vật Bồ Đề Tổ Sư

 

Có lẽ từ đây mà nhiều người nảy sinh hoài nghi và đưa ra một giả thuyết, thầy dạy Tôn Ngộ Không ban đầu chính là Thông Thiên Giáo chủ, một sư đệ của Thái Thượng Lão Quân. 

 

Giả thuyết này dựa trên sự kết hợp giữa Tây Du Ký với một tác phẩm khác là Phong thần diễn nghĩa. Theo đó, cả Thông Thiên Giáo chủ và Thái Thượng Lão Quân đều là đệ tử của Hồng Quân Lão Tổ. 

 

Hai người này pháp lực vô biên, theo hai phái khác nhau của Đạo giáo là Triệt giáo (Thông Thiên Giáo chủ) và Xiển giáo (Thái Thượng Lão Quân), giữa họ luôn tồn tại sự đối kháng và mâu thuẫn lẫn nhau.

 

Tranh vẽ Thông Thiên Giáo chủ

 

Vì thế, phải chăng Thông Thiên Giáo chủ đã thu nhận Tôn Ngộ Không về dạy dỗ, chỉ cho 72 phép thần thông - cảnh giới cao nhất về phép thuật song lại chẳng mấy chú tâm tới việc dạy nhân cách cho khỉ đá. Để rồi sau này, Ngộ Không tự xưng Tề Thiên Đại Thánh, đại náo thiên cung làm long trời lở đất.

 

 

Một chi tiết khác cũng rất đáng lưu ý, đó là việc khả năng thật sự của Tôn Ngộ Không gây rất nhiều tranh cãi. Trong nguyên tác, khi đi lấy kinh, thầy trò Đường Tăng gặp rất nhiều yêu quái và Tôn Ngộ Không thường xuyên phải nhờ tới các chư phật thần linh giúp đỡ. Trong số đó, có cả thú cưỡi của Thái Thượng Lão Quân. 

 

Như vậy, rõ ràng phép thuật của Thái Thượng Lão Quân phải vượt trội hoàn toàn so với khỉ đá.Vậy tại sao khi Ngộ Không đại náo thiên cung, Thái Thượng Lão Quân không hề có phản ứng, thậm chí kinh sợ trước phép thuật của vua khỉ?

 

Thái Thượng Lão Quân không trị nổi Tề Thiên Đại Thánh phải chăng vì lo sợ điều gì?

 

Nguồn: Vanhocphatgiao, Pantheon,

MẤY Ý NIỆM VĂN HÓA ĐÔNG PHƯƠNG CẦN ĐƯỢC ĐIỀU CHỈNH

Thư Hương

1. Trình độ văn hóa khác với bản chất văn hóa

Nói đến duy trì những giá trị truyền thống, phát huy văn hóa Á Châu… ta thường gặp thấy  những mối e ngại ngấm ngầm, chẳng hạn văn hóa Á Châu có tính cách tĩnh chỉ, thiếu tiến bộ, nay khôi phục lại có khỏi làm ngăn trở việc tiến gấp rút của nước nhà chăng.

Và dưới con mắt nhiều người, những ai đang cố gắng tài bồi cho nền quốc học, chấn hưng văn hóa Đông Phương, đã không gặp được sự nâng đỡ, lại thường bị coi là lạc hậu. Đó là một tình trạng có hại cho tiền đồ văn học, nhưng ít người nhận ra bởi những sự kiện lớn lao chua xót đập vào mắt, tức là tình trạng các dân tộc Á Châu vì chậm tiến nên bị đè bẹp trước sức mạnh của các nước hùng cường Tây Phương. Điều đó chỉ có ai loạn óc mới dám nghĩ đến chuyện chối cãi. Phương chi sách vở đều đồng thanh một giọng như vậy cả. Ông Tennyson viết “năm mươi năm của Âu Châu còn có giá trị hơn cả một chu kỳ của Cathay”. Mieux vaut cinquante ans d’Europe que tout un cycle de Cathay (thời Trung cổ người Tây Phương gọi nước Tàu là Cathay).

Những câu nói kiểu đó có một phần sự thật, nhưng quá đơn sơ, không đủ bao hàm một tình trạng phức tạp hơn nhiều. Nietzsche có lần đã viết “không gì nói dối bằng sự thành công”. Quả thật văn minh cơ khí là một thành công cực kỳ vĩ đại, nhưng chính vì thế nó cũng đã là một lời nói dối khổng lồ, làm cho ta quên đi rất nhiều chân lý; nó là một môn bài che đậy biết bao lời ngộ nhận mà không mấy học giả tránh khỏi khi phê phán về văn hóa Á Châu; nó khiến nhiều người sống yên hàn với một mớ ý niệm đã lỗi thời mà không nghĩ đến kiểm điểm lại, còn lên mặt ngạo đời. Ở đây chúng tôi thử làm chuyện đó bằng đưa ra một số sự kiện ít được nhắc tới và vì thế loan tin trước là sẽ không đẹp đẽ cho lắm, chúng tôi thấy bất đắc dĩ phải làm thế để mong phần nào lập lại thế quân bình cho sự phê phán xưa nay thường oan uổng quá nhiều cho nền văn hóa Á Châu. (La pensée chinoise. Granet. tr 27 có nhắc tới sự bất công này. Nhiều tác giả cũng nói đến: Creel, Needham, Zenker, Forke…)

Sự oan uổng đó không cần minh oan chút nào nếu đấy chỉ là vấn đề thể diện. Nhưng nhân loại hiện đang trải qua cơn khủng hoảng tinh thần, mà xem ra văn hóa Á Châu có thể giúp vào việc tìm ra ngõ thoát. Do đó sự lên tiếng trở nên cần thiết.

Căn nguyên đầu tiên của sự bất công đó là tại người ta đã quy công cho văn hóa Âu Châu tất cả những sự hào nhoáng của giàu sang “giàu có sinh lễ nghĩa”, những lễ nghĩa đó người ta gán cho văn hóa, nhưng thực ra chính giàu sang tô điểm cho văn hóa.

Điểm này ít được nhận ra bởi nó tinh vi; đàng khác vì giàu sang và văn hóa liên hệ nhau rất mật thiết, “chính giàu sang làm nảy sinh văn hóa”. Đó là luận án của giáo sư Clough đại học đường California nhan đề “Grandeur et décadence des civilisations”. Payot. Điều nhận xét này giúp ta có một ý niệm đúng đắn về tính chất của mỗi nền văn hóa, nên cần được lưu ý. Đây là một thí dụ rất thông thường:

Hai người Việt Nam một thuộc thượng lưu trí thức, một ở bậc nông thôn thất học. Ta thấy ngay một đàng lịch thiệp, ăn nói lý sự, khéo léo, cử chỉ có thể hào hoa phong nhã… một đàng quê kệch, nói năng vụng về thô thiển, cử chỉ co rúi rụt rè… Trong trường hợp này không phải nói ai cũng đồng ý, đó chỉ là chuyện khác trình độ học thức gây ra do giàu nghèo, chứ không phải do tính chất văn hóa, bởi cả hai người cùng ở trong một nền văn hóa Việt Nam. Câu chuyện đơn sơ là thế, nhưng nó sẽ hết đơn sơ khi người giàu kia là Tây còn người nghèo nọ là Đông. Lúc ấy sự phán đoán sẽ không chỉ còn là trình độ học thức mà nó sẽ lấn sang phạm vi tính chất văn hóa Đông Tây không nhiều thì ít, nhất là phạm vi ảnh hưởng giàu sang và văn hóa rất mật thiết. “Miệng nhà sang có gang có thép: Tây giàu bộn nên miệng có cả vàng!” Vì giàu mà số người được học bên Âu Mỹ giàu gấp trăm lần bên ta, văn hóa thêm biết bao cơ hội tiến bước. Việt Nam năm nay (1960) được lối 12000 sinh viên tức trong số 1000 dân thì có 1 sinh viên. Đang khi năm 1948 bên Mỹ đã có 160 sinh viên (theo tài liệu Civilisation de 1960 của Fourastié). Nay chắc còn đông hơn nữa. Nói số tròn: chênh lệch nhau từ 1 đến 200. Về phương diện khác cũng thế, chẳng hạn bên Mỹ có 1200 dàn nhạc đang khi bên ta một dàn cũng còn dở sống dở chết. Sự khác biệt đó sẽ gây lầm tưởng về tính chất văn hóa Đông Tây không sao kể xiết. Một thí dụ: người ngoại quốc ở Sài Gòn thường phàn nàn không thể tìm được cái gì để tiêu khiển khả dĩ ứng đáp được trình độ của họ, đang khi đó ta có những bản nhạc sáng tác rất công phu vẫn nằm chình ình kia, không sao tìm ra được năm ba triệu để đưa ra trước công chúng. Nếu tìm ra được số tiền đó, những du khách đến Việt Nam lúc trở lui sẽ có thể mua thêm ít đĩa hát, để khi trở lại quê nhà thư thả bỏ ra nghe lại những nhạc điệu xa xôi, bấy giờ họ dễ dàng thưởng thức những nét nhạc tinh vi của Việt Nam. Các bộ môn khác cũng thế: quan niệm của họ về văn hóa đối với nước ta sẽ khác hẳn với tâm trạng hiện nay qua những lời phàn nàn nhắc trên…

“Cái khó bó cái nhạc, nó bó hội họa, nó bó triết học, nó bó văn nghệ…” và cái nghèo không cho nảy nở biết bao mầm mống nhân tài. Với người ngoại quốc ta đành nuốt tủi không sao nói lên được, nhưng với người cùng hội cùng thuyền, cũng nên phân tích như thế, biết đâu lại không động tới những người có thể thành Mạnh Thường Quân… Dầu sao cũng là để khỏi thất vọng về tính chất văn hóa của ta: tại nghèo hơn là tại tính chất văn hóa kém.

2. Nếu hỏi: không kém sao lại không tiến bộ để giàu sang được như người thì lỗi ấy tại văn hóa chứ còn tại đâu?

Thưa rằng chưa hẳn như thế, cứ xem như nước Nhật cũng cùng ở trong một đại gia đình văn hóa với Tàu và ta, vậy mà trong ba mươi năm đuổi kịp đà tiến bộ của các nước Âu Châu đi trước hơn một trăm năm. Vậy không phải do văn hóa cho bằng do nhà cầm quyền không thức tỉnh kịp thời. Một nền văn hóa tốt đẹp đến đâu, nếu guồng máy quốc gia bị giao phó vào tay một người vô tài mà lại độc tài, thì đủ làm hư cả vận mệnh một nước một châu, đến khi thức tỉnh thì đã bị trói lại để làm đà tiến cho người. Những cái đó ta gọi là sự may rủi của nước; nói theo kiểu xưa là số mệnh. Chế độ nào cũng có thể xảy ra, Tây cũng như Đông; việc nước văn minh hơn bị thua nước kém văn hóa là chuyện xảy ra thường xuyên trong lịch sử. Mông Cổ không văn minh thắng Tàu, Roma ít văn minh thắng Hy Lạp là tổ văn minh… và nếu xem cổ sử thì hầu như đó là một luật: Sumérie bị Babylon, Babylon bị Assyrie, Assyrie bị Crète, Crète bị Hy Lạp. Nước thắng là man rợ dùng võ lực. Đến khi nước đó trở nên văn minh lại bị đợt man rợ sau… cứ thể để văn minh thêm sinh khí tiến dần. Cho nên ta thua Tây cũng là chuyện không có gì lạ lắm (Civ. III. 329) (1)

(1) Viết tắt, chỉ bộ Histoire de la Civilisation của Will Durant và được ghi rõ số La Mã theo thứ tự bản dịch nhà Payot.

Còn chuyện đói khổ, thì đó là cái nạn chung cho loài người, may ra rồi đây nhờ khoa học sẽ thanh toán nổi chăng; chí như trở về trước thì chẳng nền văn minh nào thoát cả. Đây hãy nói riêng về Âu Châu mà ta thấy phong phú dư dật như nay, trước kia cũng đói khổ như các nơi: giữa khoảng 970 đến 1100 có 60 trận đói đã sát hại người bên Pháp… Không một người nông dân nào bên Anh có thể quên được những trận đói trong các năm 1086 và 1125. Giám mục thành Trèves thế kỷ 12 lấy làm kinh hoàng trước cảnh tượng nông thôn lả đói giết ngựa để ăn thịt (Civ. IX. 272). Ông Fourastié cho biết Âu Châu cũng mới thoát nạn đói từ thế kỷ 19. Tác giả kể chuyện những người trong họ ông hằng ngày đi làm ngoài đồng bao giờ cũng chỉ được một lạng rưởi bánh khô và một củ hành luộc. Chính bố ông là người đầu tiên trong họ được ăn no ngoài những ngày cưới xin đình đám. Tác giả tính đổ đồng thì mức sống năm 1900-1931 cao hơn 10 lần mức sống những năm 1800-1831. (Civilisation de 1960 de Fourastié p.12).

Về cách ăn thì thường ăn bốc, cứ hai người ăn cùng một đĩa, uống cùng một ly. Đồ ăn chưa có cách ướp lạnh nên thường có hơi, do đó người ta ưa dùng đồ gia vị để át mùi. (Civ. XII tr.356).

Đã nghèo khó thì khó thoát được nạn bẩn thỉu. Chỗ ở người nông nô thời trung cổ thật là hôi hám và chật chội; nhà thường bằng tranh có một gian, họa lắm mới được hai gian, đồ ăn thức uống dụng cụ làm bếp để cả trong nhà; dưới đất có một cái ổ bằng lông với rơm rạ, tất cả nhà nằm chung lộn trong đó, kể cả khách… (Civ. XII tr.270). Bên Pháp và Anh người ta ngủ trần truồng trong mọi giai cấp” (Civ. XII p.339). Những đêm đông giá lạnh người ta thường đem các giống vật (bò ngựa) vào nhà để thêm hơi ấm (id tr.274), gần nhà là một đống phân, tất cả vật cũng như người trong trại đều đóng góp vào đó. (Civ. XI tr.271). Bẩn đến nỗi có nhiều câu chuyện kể rằng quỷ Satan phải đuổi người nông nô ra khỏi hỏa ngục, bởi chính quỷ cũng không chịu thấu mùi (Civ. XII tr.276). Trong thế kỷ 14 ở Paris, người ta thường đổ bình đêm tuột xuống phố qua cửa sổ, chỉ báo hiệu bằng một câu vắn “ý tứ nước” (gare! L’eau). Nhà cầu là một món xa xỉ. Người ta thường tự tiện ngay ra ở sân trên chân thang hay ngoài ban công, ở điện Louvre cũng thế. Sau trận dịch tễ năm 1531 có chỉ thị buộc mỗi nhà ở Paris phải có nhà cầu nhưng chỉ thị cũng không được áp dụng luôn.

“Bởi túng ăn và bẩn thỉu là duyên cớ cho những trận dịch tả nhiều hơn mọi kỳ trong lịch sử”. Dịch vàng xảy ra năm 550 và 664 giết hại đến 2/3 dân số Islande. Bên Anh cũng bị những trận như vậy ở thế kỷ 6, 7. Pháp Đức bị dịch đốt ruột gọi là mal des ardents những năm 994, 1043, 1130. Còn nhiều bệnh khác như bệnh tóc (plica polonica) người ta hay quy căn cho đủ thứ, nhưng hầu chắc là tại dân ở chen chúc trong những thành tường xây bít kín, điều kiện vệ sinh sạch sẽ hết sức thậm tệ (lamentable), số trẻ con chết không có thống kê nhưng chắc phải đến 50% (Civ. XII tr.549).

Xem như thế không nên quá nặng lời trách các tiên hiền của ta là không lo cho dân no đủ. Nếu so sánh kỹ ra thấy tiên hiền Đông Phương còn thực tế gấp mấy lần các triết gia Hy Lạp chẳng hạn. Ngay từ bài cảo luận đầu tiên về triết học Đông Phương, tức thiên Hồng Phạm trong kinh Thư đã lộ rõ dấu lo lắng đến vấn đề dân sinh. Trong 8 điểm nhà cầm quyền phải chú trọng thì “nhất viết thực (ăn) nhị viết hóa (Couvreur dịch là les commodités de la vie)… bát viết sư (quân dịch, để cuối cùng). Mối lo âu này sẽ thấy xuất hiện nơi Khổng Tử “thứ, phú, giáo” phú đi trước giáo và cách rành rẽ nơi Mạnh Tử… Nhưng lúc ấy mức tiến hóa nhân loại chưa đi tới giai đoạn khoa học kỹ thuật, nên loài người chưa đủ sức chống nạn đói. Tôi nói tiên hiền thực tế hơn triết gia Hy Lạp, vì bên đó có chế độ nô lệ nên coi khinh miệt việc chân tay. Ngoài khoa hình học thành công, còn thì toàn là triết học kiểu văn nghệ bên ngoài đời sống. Mãi tới thời Archimède mới khám phá chút ít, nhưng cũng là học suy lý. Máy trục và bắn đá ông làm ra, nhưng không có ghi lại, ông cũng như tất cả trí thức thời đó vẫn coi việc tìm lợi ích thiết thực và cơ khí là đê tiện bẩn thỉu (ignoble et sordide). (Civ. VI p.229)

3. Căn cứ thứ ba người ta cho rằng chỉ Âu Châu mới có khoa học, còn các nền văn hóa khác không có.

Nếu có một vài sáng chế thì cũng chỉ là thường nghiệm (empirique) chứ không có khoa học như văn hóa Âu Châu. Câu nói này rất dễ được chấp nhận. Khoa học hiện có đó rồi, nó là sự nghiệp vĩ đại của Châu Âu, nên sự giải nghĩa có sai thù để tăng cường uy tín và vinh hiển cho Âu Châu, thì ai cũng đổng lòng chấp nhận, khỏi cần tranh luận. Có nhiều hoạt động khác hứng thú ơn ích hơn là việc cãi cọ nhỏ nhen nọ. Nhưng ta không thể chấp nhận thái độ nhường nhịn và tặng khen một khi giải nghĩa đó “phong thánh” luôn cho những yếu tố tai hại của văn hóa Tây Âu như cổ động đa dục, tuyên dương óc độc chiếm, khuyến khích buông lung… bởi chính đó là những nguyên nhân gây nên cuộc khủng hoảng ngày nay. Vì thế mà chúng tôi thấy cần đặt lại vấn đề và không ngần ngại phản đối những tư tưởng gia mà chúng tôi ưa chuộng về phương diện khác. Chẳng hạn triết gia Jaspers trong quyển Sens et l’Origine de l’histoire (tr 82) có đưa ra 9 lý do để phóng đoán tại sao khoa học lại phát triển bên Âu, đại để như sau:

1) Vị trí địa dư tạo nhiều sự tiếp xúc giữa các văn hóa khác nhau.

2) Tự do chính trị

3) Lý trí vô biên

4) Ý thức về tự do nội khởi.

5) Người Âu lấy thế giới khách quan làm dữ kiện đầu tiên.

6) Nhưng không dồn quan niệm về vũ trụ vào một công thức có tính cách giáo điều cứng

nhắc (!)

7) Óc độc hữu, nhân đó có sự căng thẳng.

8) Luôn luôn đi tới cùng cực, đi tới mẹo trừ.

9) Bởi vậy có những nhân vật độc đáo. Và họ không thể muốn con người toàn diện.

Trong 9 lý do trên chỉ có lý 1 và 3 là có thể chấp nhận phần nào; lý 2, 4 sai thực tế phiền tạp… ngoại giả là không chắc mà còn có thể gây hại như: lấy một sự bất lực (đi tới con người toàn diện) để như khuyến khích những sự đi quá trớn. Tất cả những điều này tôi nêu lên mà không quảng diễn ở đây vì dài quá sẽ làm nơi khác (xem Nhân Chủ). Chúng tôi chỉ ghi nhận một điều là ở dưới trang 96, tác giả có viết “vào quãng năm 700 nếu một du khách từ hành tinh khác đáp xuống trái đất thì có lẽ họ sẽ cho Tràng An- kinh đô Tàu lúc đó- là trung tâm tinh thần của thế giới chúng ta, Constantinople là sự sống sót của một dĩ vãng đáng để ý; còn phần bắc Âu Châu là miền mường rợ. Quãng năm 1400 đời sống cả ba nơi Âu Châu, Ấn Độ, Trung Hoa tới mức độ như nhau. Nhưng sự đóng góp của thế kỷ 15, tức việc khám phá ra thế giới mà Âu Châu sắp in con dấu của nó lên trên, đặt ra… một sự cắt đứt (rupture). Sự tuyệt giao, sự cắt đứt này là một câu đố mới. Vì cho tới đó đã không có sự tiến triển rõ rệt và đều đặn… Và cho tới thế kỷ 19 thì xảy đến sự cắt đứt hẳn với dĩ vãng thuộc lịch sử và một tương lai hãy còn chưa thể thấu suốt được. Một lần nữa ta lại hỏi yếu tố không thể gọi tên ra đó là gì? (trg 97).

Nói không thể gọi tên, vì thật là phiền tạp và bí nhiệm nên những sự thử gọi tên chỉ là đoản phóng hết sức đạc chừng. Bí nhiệm vì có những điều khó biết tại sao khoa học được phát sinh bên Cận Đông (Hy Lạp chỉ tiếp tục một đoạn thường lệ) và được Cận Đông dẫn tới chỗ nảy nở lại bị Mông Cổ đến tàn phá. Tại sao Âu Châu tự nhiên lại thoát ách Mông Cổ (tự nhiên vì Âu Châu không có làm gì và khó có thể chống đối nổi Mông Cổ). Những câu đó khó lòng ai giải đáp, nên ta cho là khuyết nghi, hoặc thuộc Thiên mệnh. Và như vậy bao sự giải nghĩa chỉ nên coi là những ý kiến bấp bênh còn đang đi tìm một lời đáp, chưa nên coi là sự thật. Thực ra nếu khoa học đã phát nguyên bên Ấn Độ hay nhất là bên Ả Rập thì sự giảng nghĩa nguyên do còn có lý gấp ba lần là ít. Đây là những lý do: 1) Yếu tố khoa học của Hy Lạp được vun tưới và nảy nở bên Ả Rập hơn bên Âu Châu. 2) Những phát minh nhiều nơi được tiếp nhận trước hơn, thí dụ hệ thống toán số của Ấn Độ, phép in, giấy, thuốc súng, kim chỉ nam của Tàu. 3) Và nhất là bầu khí tự do phóng khoáng hơn bên Âu Châu nhiều lắm. Cho nên vào những thế kỷ VII- XII, văn minh Ả Rập đã tiến xa hơn Âu Châu rất nhiều và chính nhờ những dịp tiếp xúc trong các lần thập giá binh hay dịp khác mà Âu Châu du nhập được của Ả Rập nhiều kỹ thuật chẳng hạn khoa thiên văn (Civ. XII, 589), phép tinh luyện kính “Venise”, phép làm kính để thấy vật xa coi gần và cả kính đeo (ông Will Durant nói có lẽ nguồn gốc do người Tàu “ai tai”, Civ. XII. 539), nghề làm kim khí, máy kéo nước chạy bằng gió (Civ. X. 418), các thứ đồ ăn, đồ uống, thuốc, khí giới, quan niệm mỹ thuật, kỹ thuật, buôn bán, phương pháp vượt bể và nhiều khi cả danh từ một trật như orange, sucre, sirop, élixir, azur, bazar, tarif, douane, magasin, barque, câble, algèbre, zéro, chiffre, alambic, zénith, almanach… người ta tính ra lối 1000 chữ do tiếng Ả Rập và hơn 100 sách Ả Rập dịch ra La Tinh (Civ. X. 434). Các thứ vải: gấm, lụa và luôn cả nghề nuôi tằm kỹ nghệ lọc đường, phép lát đá đường do vua Fréderic II thâu nhập. (Civ. XII. 55). Các nhà khoa học Musulman hầu hết lúc đó đã nhận ra là trái đất có hình tròn. Ngay năm 1081 Sandi đã làm bầu trái đất bằng đồng và những công trình nghiên cứu của Ishaq al-Bitruji đã mở đường cho Copernic (Civ. X 419) sau này… Cho nên nếu Musulman không bị tàn sát và phá huỷ đến tận nền móng về văn hóa, kinh tế, nhân sự, thì rất có thể khoa học đã xuất hiện trên mặt đất trước ít thế kỷ bên đất Á-Phi.

Nhưng trời hình như có ý dành danh dự này cho một giống ngừơi mới xuất hiện sau bên Âu Châu. Con đường thiên mệnh trong việc chạy đuốc văn minh coi như được quy định rõ rệt. Mông Cổ đã tàn sát Musulman một cách ghê sợ: thành Mery bị tiêu diệt với 1.300.000 dân. Thành Ravy với 3.000 chùa (mosquée) bị bình địa. Bagdad với những thư viện mênh mông và bao kho tàng tích luỹ cũng tiêu sách với 800.000 dân. Không khi nào thấy trong lịch sử một nền văn minh bị tàn sát tận gốc như vậy. Cầu cống đê điều bị phá vỡ hoặc đúc lại… Chính vì đó chứ không phải tại khí hậu thay đổi đã cướp mất quyền chỉ huy thế giới của Tây Á từ 5 thế kỷ (700-1200) mà từng trăm thành rực rỡ của những xứ Perse, Syrie, Mésopotamie, Caucase,…..bị đẩy vào thảm trạng đói khổ cùng cực và ứ đọng trong thời mới (Civ X. 433). Cũng may đuốc khoa học đã kịp trao sang Âu Châu và sống hoi hóp trong ba bốn thế kỷ cho đến thời Phục Hưng. Trong khi chờ đợi “suốt qua thời Trung Cổ bên Âu Châu khoa học và triết học được triển khai trong bầu không khí thần thoại, truyền thuyết, phép lạ, điềm báo, ma quỷ, sự lạ, pháp môn, chiêm tinh, bói toán, đồng cốt (Civ XII. 524).

Và không phải mỗi phát minh được đón nhận dễ dàng tức khắc. Chẳng hạn hệ thống số Arabe… rất nhiều người công nhận là “phương pháp thần diệu của 9 con số Ấn Độ” (Méthode merveilleuse des neuf chiffres Indiens) thế mà năm 1029 người ta còn vận động để có luật cấm dùng, mãi tới thế kỷ 16 mới thay hẳn được số Roma (Civ XII. 532). Khi mấy thương thuyền bắt đầu dùng kim chỉ nam bị nhiều người nghi ngờ là họ làm phù phép, và không thiếu người từ chối bước chân lên những tàu bắt đầu trang bị bằng kim chỉ nam… (Civ XII. 540)

Còn biết bao nhiêu thành kiến làm cho bầu không khí bên Âu Châu khó thở; mãi cho tới đầu thế kỷ này mà Einstein còn phải phàn nàn: “phân tán một nguyên tử còn dễ hơn phân tán một thành kiến” thì đủ biết tại sao khoa học Hy Lạp bị nằm chết khô bên Âu…

4. Căn nguyên thứ bốn

Người ta quên đi hay không biết rằng việc phát minh khoa học là một sự kiện hết sức mới và đầy những chuyện bất ngờ… Việc tìm thì kể là khởi lên từ thế kỷ 16, 17; nhưng tìm kiếm một cách thật có phương pháp thì cũng mới từ ít chục năm nay. Người ta thường lấy niên hiệu xuất bản sách “Bàn về những sự chuyển vận của các thiên thể” của Copernic tức là 1643 làm ngưỡng cửa cho thời mới. Lấy Newton (1642-1727) làm mốc giới thời đại khoa học và Einstein là mốc những bước tiến vượt bực, tức là chung quanh hoàn cầu đại chiến thứ nhất. Bởi từ quãng đầu thế kỷ này mới có những sự tìm tòi thật khoa học còn trước kia hầu hết vẫn là mò mẫm kiểu rút kinh nghiệm (empirique); xem như một việc phát minh điện lực, linh hồn cho mọi cơ khí, thì đủ rõ. Mãi cho đến năm 1870 hầu hết người ta còn cho việc tìm tòi điện chỉ là trò chơi trong phòng thí nghiệm (amusette de laboratoire) chưa ai tin được điện sẽ có được những công hiệu vĩ đại như nay. Sự tình cờ sơ xuất đã là dịp cho nhiều khám phá quan trọng. Nhiều người còn nhớ con ếch của ông Galvani rung chân khi vô tình ông chạm vào ban công sau một ngày mệt mỏi thí nghiệm vô ích. Từ trường được khám phá do cái kim bỏ vung vãi trên bàn thí nghiệm của ông Oersted. Sức chuyển động máy sinh điện được ông Fontaine nhận thấy do một cử chỉ lầm lẫn của người thợ. Tác giả phải nói (felix culpa: heureuse faute p.92) ông Edison là người phát minh ra bóng điện năm 1897 và bao nhiêu phát minh khác, một phát minh lớn nhất tới nay, lại là một người bán báo, vốn liếng tri thức chỉ là một kỳ tam cá nguyệt ở trường và hai năm trong phòng thí nghiệm cá nhân “đặt dưới hầm rượu của gia đình”.

Máy phát điện, một bước tiến rất quan trọng, được phát minh do ông Gramme một bác thợ lăng nhăng “bricoleur ou ouvrier en escalier” (Pierre Dexaux, Histoire de l’électricité, trg 65,74 và 92). Bởi vậy ông J.Folliet không ngần ngại hạ chữ tình cờ mà xảy ra hiện tượng cơ khí làm xáo trộn hết mọi cơ cấu văn minh.

Tính chất bất ngờ này ít được chú trọng đến, nhưng thực sự thì trước đây hai ba trăm năm không ai ngờ là khoa học sẽ làm đảo lộn bộ mặt trái đất như nay. Nếu quả thật có ngờ và văn minh Tây Phương luôn luôn tiến thì tại sao văn hóa Hy Lạp, La Mã, Âu Châu đã xuất hiện trên 20 thế kỷ mà tình trạng Âu Châu đâu vẫn nằm đó và cho đến thời Phục Hưng Tàu vẫn trội hơn Âu Châu cả về đàng kỹ thuật. Điểm này được các học giả như Zenker, Needham… đều công nhận (xem La pensée Chinoise, Granet, p.584). Sự tiến triển của Âu Châu còn rất mới mẻ, đầu thế kỷ này người Pháp dưới tỉnh còn rủ nhau lên Paris coi xe không ngựa kéo, không người đun cũng chạy đuợc. Năm 1896 toàn Mỹ quốc mới có 4 cái xe hơi. Đầu năm 1908 ông Ford mới cho ra xe kiểu T. Vậy là trước thế kỷ 17 Âu Á cũng tĩnh chỉ như nhau, và nay khác nhau thì không phải Đông Tây cho bằng nói mới cũ. Tân thời đối với trung cổ. Còn trước đó Á Âu như nhau. Keyserling viết “giữa thời cổ Hy Lạp và những thời rực rỡ của văn hóa Á Châu, giữa nước Pháp thế kỷ 16 và nước Tàu thời Tống thí dụ, xét về dữ kiện thời sự thì chỉ có một sự khác biệt về hiện tượng chứ không về bản chất (une différence de phénomène et non pas d’essence) tức không phải bản chất văn hóa Âu Tây luôn luôn tiến bộ, còn bản chất Á Châu là ù lì. Cả bên Âu nữa, lý tưởng tĩnh chỉ đã thống trị mãi cho tới thời mới kể cả Hy Lạp cổ đại cũng như trong Ý Đại Lợi thời Phục Hưng, vì trong những xứ này, đời sống có náo động tới đâu đi nữa, bao giờ cũng hướng theo những giá trị mà thời gian không thay đổi gì hết. Ngày nay khi chúng ta, người Âu Châu thời mới, xem Á Châu như bản tính đối chọi nhau, thật ra không phải Đông khác biệt Tây cho bằng thời mới khác với thời trung cổ và thời cổ đại… Nói khác đi, chúng ta đối chọi lý tưởng của hoàn bị với lý tưởng tiến bộ” (xưa tìm hoàn bị nay cần tiến bộ) (Journal tr.317).

Trong quyển Science and Civilisation, ông Needham có viết: “Bất kỳ ai nếu chịu đọc tới hết quyển sách này, chắc sẽ bị sửng sốt trước số kỹ thuật rất nhiều và khác nhau mà Âu Châu mượn của Tàu, song thường họ không biết đến nơi phát nguyên trong 14 thế kỷ đầu”. Ông Francis Bacon (1626) có viết: “Rất nên quan sát về sức mạnh và năng lực cùng những hậu quả của các điều phát minh. Rõ rệt nhất không đâu bằng ba món đồ mà tiền nhân ta chưa biết đến, và cũng mới xuất hiện, tuy nguồn gốc nó vẫn còn ẩn khuất nhưng rất hiển hiện, đó là máy in, thuốc súng, và kim chỉ nam. Bởi vì ba phát minh đó đã biến đổi cả mặt đất và tình trạng sự thể trên khắp trái đất: cái thứ nhất trong văn chương, cái thứ hai trong binh pháp,cái thứ ba trong nghề hàng hải. Những phát minh đó đã kéo theo vô số sự thay đổi đến nỗi không một đế quốc nào, hay một tôn giáo nào, một ngôi sao nào đã gây được một ảnh hưởng và quyền năng lớn hơn vào trong nhân sự.” (t I, tr 19)

5. Không phải thời nào Âu Châu cũng dẫn đầu về văn hóa.

Ông Dampier có viết: “Chính trong những thời kỳ đen tối nhất bên Âu Châu, sự học hỏi của các miền Á Châu lại bắt đầu tiến triển rực rỡ và lan tràn sang Ả Rập. Môn phái của xứ sở Perse và Ả Rập ban đầu đã dựa trên các bản dịch sách Hy Lạp, nhưng về sau họ đã thêm vào nhiều đóng góp đặc sắc trong khoa học tự nhiên.” Thời ấy những sách hình học của Euclide, thiên văn của Ptolémée cũng được dịch sang Ả Rập. (Histoire de la Science p.85)

Triết gia nổi tiếng người Hồi giáo là Avicenne (980-1037) kiêm y sĩ có viết quyển Canon tức bản tóm tắt y khoa là một trong những công trình văn hóa Ả Rập, sau này trở nên sách chuyên khoa về y học trong các đại học Âu Châu, mãi tới năm 1650 cũng còn dùng trong các trường Louvain và Montpellier. Thời ấy tiếng Ả Rập đã được công nhận là ngôn ngữ cổ điển về khoa học và hễ cái gì viết bằng tiếng Ả Rập cũng có uy tín như lúc người ta dành cho tiếng Hy Lạp. (Dampier tr.112. Histoire de la Science. Payot).

Cao đẳng Âu Châu thời đó chia làm hai khóa: tam và tứ. Khóa tam sơ đẳng gồm có ba môn học là ngữ, luật, khoa lợi khẩu (rhétorique) và danh lý (dialectique) tức là đề tài chuyên về danh từ và cú pháp. Khoa tứ cao hơn gồm có: nhạc, toán, hình học, thiên văn, tức bốn khoa mà người ta tin là chuyên chủ về sự vật. Nhạc gồm lý thuyết bán huyền niệm về các số, hình học chỉ là một chuỗi những câu của Euclide không có chứng minh, còn toán và thiên văn được trọng dụng bởi là phương thế quy định ngày lễ Phục sinh. Tất cả bấy nhiêu khoa được coi là chuẩn bị sinh viên đi lên thần học. Sự phân phối chương trình như trên được duy trì suốt thời Trung cổ. (Dampier tr.116).

Những giống dân nói tiếng Ả Rập và những người Do Thái cư trú bên đó thời ấy mới chú trọng thực sự tới khoa học và chính nhờ sự tiếp xúc với các miền Hồi giáo mà Âu Châu Trung cổ mới bỏ được những tập quán tư tưởng cũ để đi dần sang lối suy luận lý trí. (tr. 121, Dampier)Xem chương trình học vấn của Âu Châu Trung cổ ta thấy liền đâu có tiến luôn luôn, đâu có khoa học cơ khí, chẳng qua ăn tự lại của Hy Lạp một phần mà chẳng biết tài bồi thêm. Về phần đóng góp của Hy Lạp không chối là quan trọng nhưng đâu có phải duy nhất như người ta thường viết. Người ta đã quên hay không biết đến phần đóng góp quan trọng của Ả Rập, toán học của Ấn, thiên văn của Babylon. Hy Lạp thành công duy có ở hình học. Và chính nhờ sự tiếp xúc với các dân khác Hy Lạp mới tiến trong khoa học, sự kiện này xuất hiện bên Alexandrie (Egypte) vào lúc mãn chầu thời oanh liệt tức thế kỷ thứ 3 lúc văn học nghệ thuật Hy Lạp đang xuống dốc. Bởi không nhận định điều đó nên trước đây người ta không giải nghĩa được hiện tượng ngoại lệ trên (tức là tại sao khoa học không tiến trong hoàng kim thời đại của Hy Lạp. Civ.VI, 231).

Bởi chưa biết đến những đóng góp của các nền văn minh khác, như nay mấy sử gia lớn đã bắt đầu tìm ra, nên người ta quá tâng bốc Hy Lạp lên, nhưng xét kỹ lại thấy việc đóng góp của Hy Lạp cũng là thường lệ. Trong quyển Technique, ông Ellul đã chứng minh Hy Lạp đóng góp được có một cái đinh ốc. Ông còn nói tại sao có khoa học là vấn đề mầu nhiệm. (tr.41) Y học của Hypocrate còn kém hơn khi tiếp nhận của Egypte. Thiên văn bị cấm. Hội họa chưa sâu sắc bằng tranh Tàu, tượng chưa chín chắn bằng tượng của Egypte. Toán học chưa biết đến đại số…

Cả về đàng văn minh tế nhị như phép cai trị cũng còn thua Perse. Xem một việc Alexandre đại đế bị chinh phục là một sự trả thù của Đông Phương. Aristote dạy ông rằng ngoại bang là rợ mọi, nay ông nhận thấy người Perse tế nhị hơn người Hy Lạp, nên ông đổi thái độ: nhận lối cai trị cư xử như Perse trước sự thất vọng của các người tuỳ tòng. Nhưng sau, cả những người trí thức cũng chịu ảnh hưởng Perse, đến cả triết học sau này cũng bị Đông Phương chinh phục. Triết Stoicien là một bằng chứng, và tất cả sẽ đầu hàng các tôn giáo Đông Phương. (xem Civ. VI tr. 117 và161).

Về phía nước Tàu giáo sư Creel đại học đường Chicago có viết như sau:

“Nhiều người biết ít về nước Tàu và cả những người biết nhiều cũng thường có khuynh hướng tin rằng nước Tàu bất di bất dịch, không có tiến bộ chút nào từ đời nhà Hán. Đó là một cảm tưởng hoàn toàn không đúng, nhưng lại rất phổ biến vì hai lý do. Trước hết vào thời kỳ từ thế kỷ VI trước Tây lịch đến thế kỷ II sau Tây lịch được người ngoại quốc khảo cứu hơn tất cả lịch sử nước Tàu. Thật ra đó là một thời đại quan trọng được chứng kiến nền văn hóa Trung Quốc thành hình, nên chính người Tàu cũng khảo cứu và hiện còn đương khảo cứu tường tận, điều đó giúp người ta dễ hiểu thời ấy hơn. Lý do thứ hai khiến người ngoại quốc chối sự tiến bộ của Trung Hoa trong hai ngàn năm nay là tại họ đã lãng bỏ một ít nhân tố không làm vinh dự mấy cho người Âu. Thí dụ họ thích quên đi rằng nước Tàu đã trở nên trưởng thành vào quãng thế kỷ thứ II trước Tây lịch và không bao giờ trở lại thời ấu trĩ nữa (chính ông Creel gạch dưới). Nó đã không bao giờ phải trùng tu lại văn hóa tự nền móng như Âu Châu đã phải làm. Cơ sở chính trị và văn hóa của nó đã hiến cho nó khả năng đồng hóa được các dân man ri tràn vào Trung Quốc, và vẫn giữ được bản sắc như trước. Nó đã không bị những đảo lộn và sự man rợ của một thời Mérovée như Âu Châu chẳng hạn.

“Người ta có thể nói nước Tàu cũng có thời rợ mọi của nó ở đầu nhà Chu và có thời phong kiến vào quãng trung Chu hơn một ngàn năm trước khi những hiện tượng này xuất hiện bên Âu. Lại còn trình độ văn hóa và trình độ các nhà nho trong giới thượng lưu cao hơn rất nhiều sánh với trình độ của phái quý tộc Âu Châu Trung cổ và cả lâu sau. Và khi nước Tàu đã trải qua những giai đoạn này thì không trở lại bao giờ nữa. Tuy nó có biết những thời loạn lạc phân tranh, nhưng nếu người ta nhớ lại rằng nước Tàu cũng lớn rộng bằng Châu Âu thì phải công nhận là nó được bình an và thống nhất hơn nhiều.” (Naissance de la Chine 354).

Tác giả đã quả quyết thế vì đời Trung cổ Âu Châu không thiếu loạn lạc. Người ta tính ra bên Nga từ năm 1054 đến năm 1224 nghĩa là chưa đầy hai thế kỷ có tất cả 83 trận nội chiến, 46 lần bị ngoại xâm, 16 lần nước Nga đi đánh các nước lân cận, 293 ông hoàng tranh ngôi trong 64 tiểu bang. (Will Durant, Histoire de la Civ. L’âge de la Foi, t.III p.100) “Vua chúa lúc nào cũng có quyền xông vào đất lân cận để ăn hàng…” Trong thế kỷ 12 hầu như chẳng sáng nào lại không có đánh nhau trong cái miền là nước Pháp ngày nay, Berthold de Ratisbonne phàn nàn vì “rất ít vua chúa sống hết tuổi trời, hay được chết cái chết tự nhiên”.

“Sau một trận trong các trận giặc ấy, nhiều nông gia phải kéo cày lấy, nhiều người hết lúa gạo, chết đói… Giáo hội đã hết sức can thiệp để giảm ngày đánh nhau bằng thể chế thần hưu (treuga Dei: trêve-dieu…). Người ta hay đánh nhau đến nỗi sau đặt ra lệ bắt tay khi gặp nhau để tỏ lòng yêu hòa bình, và để chứng rằng họ không có chuẩn bị rút gươmg ra đấu.” (W. Durant, L’âge de la Foi, t.II, p.200).

6. Không phải lúc nào Âu Châu cũng cường thịnh giàu sang

Lối thế kỷ 11-13, Âu Châu đã dẫn thập tự binh sang đánh Ả Rập, lần đông nhất cũng chỉ tới 5 vạn quân mà một trong những lý do thất bại là tại không tổ chức nổi việc tiếp tế (Civ XII. 40). Trong khi đó quân Mông Cổ từng 30 đến 50 vạn đi lại trên đường hiểm trở và xa gấp ba bốn lần. Điều đó cho ta thấy rõ cuộc thăng trầm giữa các nền văn minh. Giáo sư Barkhausen viết: “Lịch sử hoàn cầu có thể coi như một cuộc tranh hùng giữa hai giống da vàng và da trắng. Từ đầu cho tới hết thời Trung cổ thì người da vàng nắm quyền bá chủ. Lịch sử Âu Châu lúc đó chỉ đáng coi là một biến cố nhỏ dưới lục tỉnh so với biến cố quan trọng và sự hoạt động mãnh liệt ở Châu Á. Thành Cát Tư Hãn lập đế quốc tóm thâu 4/5 nhân loại người ta biết được lúc đó, truyền dõi được hai thế kỷ (cai trị Nga 240 năm) vượt xa những Alexandre, César, Napoléon. Nguyên một tướng Soubalai rong ngựa bốn lần từ Budapest đến Cao Ly, thắng được 65 trận lớn, chinh phục được 52 nước trên hoàn cầu và chỉ vì tình cờ ngẫu nhiên mà Âu Châu thoát ách đô hộ.

“Nhưng bước sang thời mới, nhờ sự tiến triển trong kỹ thuật vượt biển và súng đạn mà Âu Châu chiếm được hầu hết đất đai trên hoàn cầu, dành phần thắng quyết định về cho mình” (Empire jaune de Gengis Khan, Payot 1942, p.31 và 206).

Về đường cai trị ta có thể đọc những bức thư đầy thán phục bỡ ngỡ của các thừa sai khi tới Á Đông. Họ ca tụng hết lời lối cai trị bên Viễn Đông, họ tả những cảnh huy hoàng, đọc lên tưởng rất nhiều điểm giống với quan điểm Trung Quốc là vì họ đã theo lối tổ chức của Tàu. (Naissance de la Chine, Creel p.338)

7. Trong cái hùng cường phồn thịnh của Âu Châu, phần đóng góp các châu khác không phải là nhỏ

Xem như trên, trước kia Âu Á ngang nhau, lên xuống tuỳ vận nước, vậy cái gì đã làm chuyển cán cân đảo lộn tình trạng cũ, thiết nghĩ đó là thuốc súng và địa bàn.

Trên đường Cathay để tìm đồ gia vị (Canada có phố mang tên là Cathay để nhắc tích đó), Christophe Colomb đã tình cờ tìm ra thế giới “mới”, nhờ súng đạn mạnh người da trắng đã tiêu diệt hầu hết bản thổ và chiếm đất đai rồi sau đó họ cũng dùng cùng một chính sách ấy đối với dân bản xứ Úc Châu, tiêu diệt quá nửa dân số Phi Châu, chiếm Ấn Độ, xâm lăng Tàu… Dân Pháp chiếm được thuộc địa rộng hơn mẫu quốc 20 lần, Hòa Lan 60 lần, Bỉ 80 lần, Anh 140 lần. Nước Nga xâm lăng Á Châu ăn về đông bắc cho tới cửa bể Vladivostov. Tóm lại 85% số tài nguyên trên thế giới lọt vào tay non một phần ba nhân loại da trắng, còn 15% chia cho 2/3 kia. Nói cụ thể khi người Mỹ có 1.880đ, thì Lào có 60đ, Việt Nam có 65đ. (Regard sur histoire de demain. Tibor Mende p.14, du Seuil 1954). Nhờ tài nguyên bát ngát,họ có cơ phát triển kinh tế mạnh mẽ vô cùng, không còn một lực lượng nào cản trở được bước tiến mỗi ngày mỗi mau thêm. Nhân đó mà họ tin tưởng vào sự “tiến tới vô cùng” và đặt vào tương lai một lòng tin vô bờ bến. Ta có thể lấy dân số làm một bằng chứng. Trong khoảng 150 năm tự vua Louis XII (1643) cho tới trận chiến Trafalgar (1805), người Âu từ non 100 triệu ban đầu chỉ thêm có 60 triệu. Thế mà trong 100 năm từ lần thí nghiệm đầu tiên chiếc thuyền chạy bằng hơi nước trên sông Rhin do ông Fulton cho tới lần bay đầu tiên của hai anh em Wright trong năm 1903, dân Âu đã tăng lên gấp ba lần, nghĩa là hơn 400 triệu. (Regard p.15)

Đồng thời số sản xuất gia tăng. Ta có thể lấy sự sản xuất làm ống hàn thử biểu. Từ năm 1785-1935 nghĩa là trong vòng 150 năm số sắt thêm gần 400 lần. (L’av. Promethée p.14). Nhờ giàu sang mức sống dân chúng được nâng cao lên tới mức độ chưa từng có trong lịch sử nhân loại: năm 1800 mỗi người Pháp một năm được từ 2 đến 3 kí thịt, thì từ năm 1944 mỗi ngưỡi đã được 37 kí. Nhân đấy họ có phương tiện dồi dào để phát huy năng lực văn hóa đến chỗ cùng cực và mở rộng ra cho toàn dân được hưởng bằng đặt ra chế độ học đường bó buộc. Khoa học tiến triển từ đó, nhờ đó…

Đang lúc các nền văn minh khác suy đồi, hầu như bại vong thì văn hóa Thái Tây đi lên rực rỡ huy hoàng trong ánh sáng khoa học với những phát minh tân kỳ. Những người đi họp hội chợ Paris 1910 chúc mừng nhau: phúc cho những nước có thuộc địa (Avènement de Promethée, J.Folliet p.190). Tác giả quên thêm: vô phúc cho các thuộc địa, ở đây nhiều nền văn hóa rực rỡ xưa kia đi vào tàn rụi, bị coi là mường rợ cần được đuốc văn minh đến soi cho biết ý nghĩa công bình, huynh đệ, tự do. Nghe du dương như một bài ca mê ly, nhưng lại đệm bằng những tiếng súng cướp đoạt nổ vang lừng, đến lúc tỉnh ra thì tài sản tan tành, mất cả tự do mà “văn minh Đông Á trời cũng thu sạch”.

8. Trình độ văn minh trung thực: lòng nhân đạo

Mới rồi một tờ nhật báo nọ đề cập vấn đề văn hóa và văn minh, ký giả lúng túng với câu định nghĩa rồi đem ra những thí dụ chứng rằng văn hóa Đông Phương kém như bên Tàu có tục “nịch tử” (dìm chết thai nhi), việc đàn ông đánh vợ, giết vợ mà luật pháp không can thiệp. Đành rằng đó là một vết nhơ, nhưng trong các văn hóa khác thiếu gì, mà còn tệ hơn nữa. Bên Tàu mới là chuyện làm liều còn nhẹ hơn là khi pháp luật đặt thành thể chế như Hy Lạp. Bên Sparte (tức xứ Hy Lạp) trọng luật ưu sinh nên những đứa con ra đời yếu hay xấu phải đưa lên núi Taygète giẩy xuống cho chết (Civ. IV. 114). Nói đâu ngày xưa, ngày nay người ta hay đánh truỵ thai; đánh truỵ thai có khác gì với nịch tử. Riêng một nước Pháp người ta cho là mỗi năm có tới 600.000 vụ phá thai, người khác nghĩ có thể tới con số 1 triệu.

Tục giết hài nhi bên Hy Lạp hay La Mã có cả. Bên Hy Lạp các triêt gia còn cổ động là khác. Người ta giết hài nhi rất thường nhất là trẻ nữ; có một văn kiện cho biết trong số 118 con trai mà chỉ có 28 con gái (Civ VI, p.145). Bên Roma cũng thế. Sau này dẫu bị lên án như một tội ác, việc giết hài nhi vẫn cùng với đói ngheo thêm trầm trọng (Civ. IX. 274). Còn chuyện đánh vợ pháp luật không can thiệp đâu có bằng pháp luật cho phép giết vợ kia kìa: “luật dân Saxon thí dụ kết án người vợ bất trung phải cắt ít ra cái mũi và hai tai, và cho người đàn ông được quyền giết vợ ngoại tình” (Civ VII, p.320). Luật Roma cũng cho người cha giết con (patria potestas) và chồng giết vợ (manus) (Civ VIII, p.284) và không phải không có người dùng quyền đó, chỉ kể một người được bao sử gia ca tụng tức là Hoàng Đế Constanstin vô cớ (người ta không đoán lý do được) đã giết con là Crispus, giết vợ là bà Fausta (Civ IX tr.271). Giết vợ giết con bên Viễn Đông không bao giờ thấy luật pháp cho phép, nên Dawson (trong quyển The basic teaching of Confucius p.156) cho rằng khó tìm đâu được lòng hiếu thảo quân bình như vậy. Một số tác giả hay dùng những thành ngữ sévérité orientale khi nói đến luật hình và phong tục. Thật ra nếu xét kỹ đã vị tất bên nào hơn bên nào. Từ nhục hình, mặc: thích chữ, nghị: cắt mũi, phị: cắt chân, cung: hoạn (không có móc mắt). Và ngay trong kinh Thư đã nói đến việc vua Thuấn đổi sang những hình phạt nhẹ hơn là: đày, mang gông, đánh đòn, tịch thu tài sản và chuộc bằng tiền (Cordier, histoire p.85). Và trừ có mặc, còn ba hình dưới từ đời Tuỳ đã bãi. Bên Âu ta thấy mãi cho đến thế kỷ 18 “cắt xẻo là chuyện thường”: cắt chân, tay, mũi, tai, móc mắt. Vua Guillaume le conquérant để ngăn tội ác truyền không được giết hay treo cổ phạm nhân, nhưng móc mắt, cắt chân, cắt tay, cắt hạ bộ và cho sống để đền tội ác. Ở tòa án Sainte Geneviève bảy người đàn bà bị chôn sống vì tội ăn trộm. Tội lộng ngôn chửi thề thì phải dùi lưỡi bằng thanh sắt nung đỏ. (Civ XI o.287). Một hình luật Đức nói “nếu người nào bóc vỏ cây liễu giữ đê điều thì người ta phải mổ bụng nó, lôi ruột ra lấy mà quấn chung quanh cây đã bị hại”. Năm 1454 còn khoản hình luật ở thành Westphalie: một người xê dịch mốc đất trái phép bị chôn sống để thò lên cái đầu, rồi đất được cấy bằng bò và người chưa hề cày bao giờ. (Civ. XI p.254).

Người ta thường dùng lối xử gọi là thần xử (ordalie). Hai bên đánh nhau ai được là thắng cuộc. Đây là một thí dụ: “Kỵ mã Guy bị kỵ mã Herman tố cáo tội sát nhân, Guy chối Herman thách tài phán quyết đấu. Hai bên đánh nhau từng giờ. Trước trên ngựa, sau dưới đất, sau cùng vất cả gươm để vật nhau tới lúc Herman móc được cả hai hòn của đối phương, sau đó Guy thở hắt ra: en arrache les testicules, sur quoi Guy expira.” (Civ. XI, p.285)

Lúc trước đọc Keyserling khen bên Tàu ít tội sát nhân hơn bên Đức, tôi rất dè dặt với lối so sánh của tác giả, sợ rằng tác giả quá lời khen chăng. Đến sau tôi thấy tài liệu về việc này quá nhiều, những công hàm bên Anh thế kỷ 13 chỉ một số tội sát nhân ngày nay ta phải cho là quá xấu xa, thường thường gấp đôi số chết về tai nạn, mà phạm nhân ít khi bị bắt (Civ. XII, p.327). “Ngày chủ nhật lại nhiều tội dâm đãng, phóng túng, giết người, trộm cướp hơn cả trong tuần.” (Coulton-de “Médieval Village” p.254). Việc sát nhân xảy ra cả trong giới sinh viên. “Năm 1269 ông thị trưởng Paris lên án những sinh viên ngày đêm đánh bị thương hay giết cách khủng khiếp nhiều người, bắt cóc đàn bà, người nữ đồng trinh, phá cửa đột nhập nhà người ta, và thường xuyên phạm những tội ăn trộm và tội ác mới” (Civ. XII p.454). Nói chung tính tình người Âu lúc đó còn rất hung hãn đến nỗi người Ả Rập rất bỡ ngỡ về sự dữ tợn của Thập tự binh. (Civ II, p.295)

Chớ tưởng đó là chuyện thời xưa, hãy nhớ lại “giờ thứ hai mươi lăm” hay “les hommes contre l’humain” của G.Marcel. J.Folliet viết “năm 1943 bên Pháp máu người rẻ hơn giá rượu vang”. Một tác giả nào đó viết “chỉ cần gãi vào da người văn minh là tìm ngay thấy con thú thuộc thời đệ tứ kỳ” và biết bao man rợ khốc liệt đang diễn ra cùng khắp trên hoàn cầu, bên Algérie mà tác giả quyển Contre la torture (ed. du Sueil 1957) Pierre Henri Simon nhắc tới trong sách đó trang 68-70. Tác giả kể lại cảm tưởng rụng rời khi phản đối những dã man quân viễn chinh thi hành bên Đông Dương với một vị lãnh đạo tinh thần, được nghe lời đáp bình thản “bắt người đàn bà, lấy đanh đóng qua tay cho tới lúc thú… anh tính không làm thế sao được?” Đây mới là kể trong sách, chưa bằng những điều tai nghe mắt thấy trong 8 năm chiếm đóng Đông Dương. Đấy là một số nhỏ dữ kiện trong cái đống hồ sơ cao ngất, đưa ra một ít để hòng điều chỉnh quan niệm sai lạc về lịch sử.

9. Quan niệm lịch sử sai lạc

Theo thói quen xưa dân nào cũng cho mình là văn minh còn ngoài ra là rợ mọi (Toynbee gọi tính lấy mình làm trung tâm này là self-centeredness native). Văn minh Âu cũng không thoát khỏi cái bệnh chung đó, và họ cho các dân khác là rợ mọi. Đối với những văn minh khác như La Hy hay gần ta hơn là Trung Hoa đã có những thực tế phũ phàng mở mắt cho ta thấy đó chỉ là quan niệm ếch ngồi đáy giếng. Nhưng với văn minh Âu Châu nhờ có khoa học tiến bộ mạnh mẽ nên sự tưởng lầm kia ngày thêm bền vững. Quan niệm lấy Âu Châu làm trung tâm lấy Hy Lạp làm rốn thế giới (bên Hy Lạp có cửa núi phun khói, người Hy Lạp gọi là rốn trái đất Omphalos và lập đền thờ Thổ thần ở đấy) hiểu theo một nghĩa hết sức hẹp hòi: khai trừ các dân ngoài Châu Âu. Khi chia trái đất họ lấy Âu Châu làm khởi điểm và về lịch sử thì lịch sử Âu Châu làm lịch sử nhân loại, ngoại giả các nên văn minh khác như Egypte thì cho là mào đầu còn Trung Hoa và Ấn Độ, Musulman thuộc về các thổ dân (ethnographie). Cái cứ điểm sai lầm đó rồi đây bị những sử gia và triết gia như Tibor Mende, Toynbee, Jaspers lôi ra ánh sáng, nhưng cho tới thế kỷ 19 sang đầu thế kỷ 20 nó được coi như một chân lý không thể chối cãi. Âu Châu tự gán cho mình sứ mệnh đem đuốc văn mình truyền bá cho hoàn cầu. Tuy với một thiểu số có óc con buôn ranh mãnh, câu đó chỉ là khẩu hiệu đẹp đẽ bên ngoài che đậy một lòng tham vô tận, nhưng với đa số, đó là một tin tưởng thành thật. Ta thấy nó phản chiếu cả vào những sách trang nghiêm nhất như luân lý, triết học, đạo đức của tôn giáo…

Có những tác giả nhân danh sứ mệnh truyền bá văn minh đem ra nhiều lý lẽ để biện hộ những hành vi xâm lăng và bóc lột. Kèm theo với những sự say sưa chiếm đoạt là lòng tin thờ khoa học; cứ mỗi ngày lại mỗi sản xuất ra những phát minh kỳ lạ chiếm được lòng tin tưởng của mọi người, khoa học trở nên một bà chúa ghen tương độc hữu không một giá trị nào được đếm xỉa đến, nhất là những giá trị tinh thần của văn minh Á Châu. Âu Châu càng lên cao bao nhiêu thì các châu khác càng xuống bấy nhiêu, khiến cho quan niệm lịch sử sai lầm trong thời cổ sơ được tiếp tục duy trì kèm theo với những thái độ khinh miệt các nền văn hóa ngoài Âu Châu. Trong khi các châu khác cố theo học văn minh cơ khí của Âu Châu nhiễm phải tâm trạng đó đâm ra kỳ thị chủng tộc mình và coi rẻ văn minh tiên tổ mà họ không biết tới, chỉ theo thế tục mà phù thịnh khinh suy… Đó chỉ là thường tình, nhưng ẩn chứa biết bao bất công. Chẳng hạn khi khoa học khởi xuất hiện, thì yếu tố đầu tiên có ảnh hưởng lớn nhất là thuốc súng lại không phải do Châu Âu. Ai cũng biết là do Trung Hoa khám phá ra, những người Âu Tây nhờ biết dùng chất đó làm súng đạn, nên có phương tiện cực mạnh đi tàn sát bóc lột các dân để trở nên giàu thịnh, mà giàu thịnh là yếu tố quyết liệt nhất cho văn hóa và khoa học tiến mạnh. Những sáng tác, nhạc, văn nghệ, hội họa của Âu Châu phát triển từ đó nghĩa là từ lúc có giàu sang do thuốc súng và thuộc địa.

Nhân đó chưa nên kết luận ngay rằng, trong các lĩnh vực khác thuộc văn hóa như minh triết, luân lý… Âu Châu cũng đã tiến theo kịp đà khoa học. Vì thế đừng vội tin tiên thiên rằng cái gì Tây cũng tất nhiên vượt hơn. Phải chia ra từng bộ môn mà so sánh, và cần so sánh xuyên qua lịch sử, đừng hạn cuộc vào một vài thế kỷ sau. Nhân loại từ lúc có lịch sử tới nay cũng đã tới 40 hay 50 thế kỷ. Khoa học mới chưa có đầy ba thế kỷ. Khi xét đoán một nền văn minh đừng lấy một đoạn nhỏ làm bản vị để đánh giá tất cả phải xem dọc dài, căn cứ vào vài thế kỷ sau mà nói Tàu im lìm thì “không gì sai lầm hơn bằng”. Không một miền nào bị đảo lộn trong chính phủ đến như thế. Trong phạm vi chính trị nó đã thử đủ mọi thể chế từ xã hội chủ nghĩa cho đến chuyên chế độc tài. Nó đã biết hết mọi triết thuyết, “thể lệ và phong tục đã biến đổi sâu xa”. Đó là lời của một học giả rất thông thạo về sử Trung Hoa đã viết bốn quyển lớn kết luận như trên. (Histoire Générale de la Chine t.1, 40, Henri Cordier).

Tuy nhiên đó mới là phạm vi chính trị. Nếu xét đến các phạm vi khác ta cũng thấy sự tiến triển đổi thay. Văn chương chẳng hạn thì phú thịnh ở đời Hán. Thơ thịnh đời Đường. Từ thịnh đời Tống, Truyện thịnh đời Nguyên. Họa cũng tự nhân hình biến sang sơn thủy dẫn đến Thảo trùng và Tĩnh vật với trăm ngàn môn phái. Triết cũng phải viết cả từng quyển lớn mới kể ra hết các thời đại.

Thậm chí cả đến khoa học kỹ thuật cũng tiến mạnh. Trong quyển La technique ou l’enjeu du siècle (Armand, 1954), ông Jacques Ellul không ngần ngại quả quyết “kỹ thuật bản gốc xuất từ Đông Phương” = “la technique est essentiellement orientale” (tr.25), và ông đả kích cho là dị đoan liều những câu nói “Đông Phương thụ động, theo định mệnh, khinh đời sống và hành động, còn Âu Châu hoạt động, chinh phục thiên nhiên…” (tr. 30). Phần lớn quyển sách đều đưa ra những sự kiện trái ngược hẳn lại niềm tin tưởng thông thường đó. Ông Joseph Needham đang trước tác bộ “khoa học và văn minh bên Trung Hoa” (Science and civilisation in China, Cambridge University Press), hiện đã ra được ba quyển lớn. Tác giả chứng minh tỉ mỉ sự tiến triển và nổi vượt của Á Châu về khoa học cơ khí trước thời Phục Hưng. “Con sông có khúc con người có lúc”, đừng thấy giậu đổ bìm leo mà giẫm thêm. Nên lánh nhai lại mấy tư tưởng lấy trong các sách cũ rích đã được bộ thuộc địa ban phép lành. Người Tây Phương trung thực không muốn thế nhưng ước mong cho người Á Đông nhận thức lại giá trị Truyền Thống để cùng với họ xây nền văn hóa mới. Muốn được vậy việc trứơc tiên nhất phải làm là đưa mắt nhìn khắp bốn phương trời, và khi so sánh phải so thời phát triển của nền văn minh này với thời phát triển của nền văn minh kia. Suy với thời suy, lý tưởng với lý tưởng, đừng đánh tráo trộn như một số lớn tác giả mà giáo sự Herbert đã nhận xét: “đem những nguyên lý thường lấy trong phúc âm thư hay trong những tác giả lớn về luân lý so với đời sống thực tại của các nhóm người trong văn minh khác, đem thượng lưu của Âu Châu sánh với đại chúng hay với cặn bã các dân khác… cần phải so sánh lý tưởng với lý tưởng, thượng lưu với thượng lưu, cặn bã với cặn bã…” (Spiritualité Hindoue p.12, J.Herbert). Nếu không chịu giữ cái luật thông thường đó thì quả thật các văn minh khác không đáng chú ý chút nào.

Người mình thường hay đọc lịch sử Âu Châu được viết trong tinh thần thế kỷ 19 đầu 20, nghĩa là hai thế kỷ Âu Châu quá hách dịch, thành ra biết bao sự kiện lớn lao khác bị xếp vào góc tối, ngày nay đã có một số thức giả đang cố sửa lại quan niệm chênh lệch này. Spengler đã lên án lối quan niệm hẹp hòi đó, ông viết: “cổ đại, trung đại, thời mới. Đó là lược đồ nghèo túng không thể tưởng tượng nổi (schéma d’une indigence incroyable). Đó là một sự vô nghĩa nó đã làm cớ không cho ta nhận thức đúng đắn được những mối tương quan giữa các nền văn hóa cao đẳng của nhân loại… Những người hậu lai sau này không thể tin được một lược đồ giản lược vào những nét thẳng tắp với những tỷ lệ vô lý (proportions insensées) càng ngày càng không thể đứng vững với những khám phá mới. (Déclin de l’Occident, t.1, tr29). Cái lược đồ đó gò bó bản chất và hạn chế sân khấu lịch sử lại theo phong thổ Âu Châu được dùng làm trung điểm bất động… chung quanh đó phải xoay quanh từng bao ngàn năm lịch sử lớn lao và những nền văn hóa vĩ đại đặt ra xa trong một địa vị hết sức khinh thường. Chính vì thế mà ta mắc phải chứng ảo tưởng (illusion d’optique) trở thành tập quán làm ta tin rằng ở xa bên Tàu, bên Egypt lịch sử bao ngàn năm cô đọng vào có vài giai đoạn, trái lại trong miền ta, từ Luther và nhất là từ Napoléon những chu kỳ thập niên được thổi phồng mãi lên như những bóng ma (id, tr.29). Nếu với Tây Âu tác giả phải hạ những chữ điên rồ (proportions insensées) thì với người Á Châu không giũ bỏ những ý niệm đó phải gán chữ gì đây?

Những tư tưởng gia lớn đang cố gắng tìm đặt lại trung tâm lịch sử như K.Jaspers đề nghị lấy thời Trục làm mốc. Toynbee trong quyển sử mới xuất bản “Le monde et l’occident” (Desclée) đã nói rõ tại sao lại không đề là “l’occident et le monde”, như có lẽ ông đã làm trước đây, là muốn độc giả lưu ý đến hai ý tưởng. Trước nhất vì Âu Châu ngay ở lúc cực điểm hùng cường cũng không phải là lịch sử duy nhất trên sân khấu thế giới. Vậy mà từ năm trăm năm nay, thế giới và Tây Phương chạm trán nhau thì chính thế giới chứ không phải Tây Phương đã biết được một kinh nghiệm có ý nghĩa nhất. Bởi không phải Tây Phương đã chịu thế giới tấn công mà chính thế giới bị Tây Phương tấn công dữ tợn, bởi đó trong sách này thế giới đã được nhận chỗ ngồi đầu tiên” (tr.72). Ông Will Durant đã mở đầu bộ sử văn minh của ông bằng một quyển lớn về Á Châu, có nói rõ lý do như sau: “bắt đầu từ Á Châu, vì đó là sân khấu của những nền văn minh kỳ cựu nhất người ta biết được, mà cũng vì chính những văn minh ấy làm nền móng cho văn minh La-Hy mà ông Henry tưởng lầm là nguồn duy nhất cho tinh thần thời mới. Chúng ta sẽ phải bỡ ngỡ khi biết những điều chúng ta học được với người Egypt, với Đông Phương trong việc phát minh sáng chế, cũng như trong phạm vi khoa học, văn chương, triết lý tôn giáo. Bước vào thế kỷ 20, việc lớn hơn hết sẽ là sự va chạm giữa hai nền văn hóa Đông Tây mà còn cố duy trì cái nhìn hẹp hòi của những sử gia cổ điển khởi đầu từ Hy Lạp, còn Đông Phương dành ra được vài dòng thì đấy không những là sự sai lầm có tính cách hàn lâm, nhưng còn là một quan điểm thiên lệch mà hậu quả về việc thông cảm có thể sẽ rất tai hại” (Civ I. 11). (Chúng tôi hay trưng tác giả này vì cái nhìn quân bình đó, không kể những điểm khác của tác giả như không bao giờ để cho mớ tài liệu kềnh cơi của “nhà thông thái bác học” lấn át cái nhìn của nhà triết lý và nhân văn. Vì thế đọc ông, đọc giả có cảm tưởng nhẹ nhàng như đọc chuyện.)

Nhà kinh tế học trứ danh Tibor Mende trong một tác phẩm xuất bản năm 1954 nhan đề là “Nhìn về lịch sử ngày mai” có thêm phụ đề “Những trọng điểm mới của thế giới” đã mở đầu bằng những dòng sau đây: “Họ vẽ bản đồ ra trong óc họ. Nhưng nếu họ không chịu theo dõi những biến chuyển nữa là tức khắc họ hết thuộc thời đại. Thói quen, tuyên truyền là sự lười lĩnh của trí khôn đều góp phần nào vào việc duy trì ảo tưởng rằng những bản đồ này cứ còn mãi thế truyền đời. Những ảo tưởng lỗi thời cứ nằm lỳ mãi lại trong trí não nhiều người đã “gây nên thảm họa trong lịch sử”.

Chính vì sợ một thảm họa cho nền quốc học nước nhà nên buộc lòng chúng tôi phải thí mạng viết bài này để làm tròn trách nhiệm nặng nề. Hé cho trí thức ngày nay của nước ta một phần nhỏ sự thật hầu đẩy lui sự cố tình bảo vệ những quan điểm lịch sử lấy ba thế kỷ cơ khí Âu Châu làm trụ với cái thiên kiến cho rằng Âu Châu bản tính là tiến mạnh, văn hóa Á Châu bản tính ù lì. Một thành kiến làm tê liệt óc thẩm định các giá trị thuộc văn hóa lẽ ra phải được vận hành trong tâm trạng thư thái tự do và khoa học, vắng lặng mọi thiên kiến. Chưa phá nổi được cái núi thành kiến do 80 năm nô lệ gây ra thì chưa thể nói đến chuyện phục hồi và phát triển nền quốc học Việt Nam được.

Kim Định

(Trích từ quyển: “Triết Lý Giáo Dục”)

Trống đồng Đông Sơn cùng dòng họ trống tại Indonesia

Trống đồng Sao Vàng, một trong những chiếc trống lớn cùng dòng họ với trống đồng Indonesia.

Một trong những đặc trưng hoa văn cơ bản nhất trong dòng chảy lịch sử đồ đồng trong thời đại Âu Lạc và Nam Việt được trình bày trên đồng đồng Đông Sơn đó là: Tay phải người cầm đầu lâu. Tuy nhiên, thời Nam Việt không còn dùng trống đồng làm biểu tượng nữa.

Đà Lạt

Nguyễn Việt Chiến

Đà Lạt
      hoa
           vừa nở
Trong hồn anh sớm nay
Đà Lạt thông còn mọc
Chờ anh sau ngàn cây.

Chiều
   đã từng
           than thở
Nơi xanh xao hồ đầy
Rừng vẫn nghe thông trúc
Tuyền Lâm theo gió mây.

Lên núi
     gặp
         thiền viện
Vào rừng hóa thông reo
Trúc Lâm mong gặp Phật
Hiện lên trong ráng chiều.

Mây
  Bồ đề
        rủ xuống
Trong tâm người hành hương
Gió Bồ đề đến nhắc
Trong hồi kinh luân thường.

Đà Lạt
     như
          vừa ngủ
Giữa núi đồi bình yên
Đà Lạt như còn thức
Dưới mưa dài bao đêm.

Đà Lạt
     bao
        dốc phố
Quanh co trong sương đầy
Chờ ta hoa cúc tím
Trong sương nghe hao gầy.

Chính thể Dạ Lang và Nguồn gốc của cái tên Trung Quốc (I)

Chính thể Dạ Lang và Nguồn gốc của cái tên Trung Quốc (II)

Bảo tàng Dân tộc học tỉnh Quảng Tây

Silver Ornaments of Miao People Silver Ornaments of Miao People

Dong People's Silver Ornaments Dong People's Silver Ornaments

You can also sample the folk music, dances, festivals as well as love and marriage customs through life-size models and vivid scenes here. Zhuang people’s embroidered balls, bronze drums, frescos and Grass Dragon Dance, Miao people’s Stilt House, silver ornaments, dances and festivals, Dong people’s folk architecture including Wind-Rain Bridge and Drum Tower, Yao people’s Long Drum Dance will keep you occupied like magnet.

Grass Dragon Dance of Zhuang people Long Drum Dance of Yao people Yao people's wedding Reed-Pipe Dance of Dong people    Drum Towers and Wind-Rain Bridge of Dong People

 Guangxi Museum of Nationalities is home to over 2000 bronze drums.   Among which the one weighing over 150kg is the biggest on earth. The bigger the drum, the more powerful and awe-inspiring it is. Decorations on Bronze Drums

       

Huyền thoại Thần đạo Ai Cập cổ: Thần vũ dũng Horus là con trai của thần chết Osiris, Horus có 4 người con tượng trưng cho bốn phương trời. Biểu tượng của thần Horus là chòm sao Tiểu Hùng và con chim cắt. Con chim cắt này tượng trưng cho 1 linh hồn, khi linh hồn thoát ra khỏi thân xác có hình con chim cắt đầu người. Thần Horus đội vương miện Bắc Nam Ai Cập, tượng trưng cho "Bất Nhị", tức không Âm không Dương như trong Đạo giáo và Phật giáo Đông phương.

Chú ý: Thần vũ dũng trong hình hài người đầu chim cắt, còn linh hồn mang hình hài là con chim cắt đầu người.

Bài viết dưới đây chỉ ra con mắt của thần Horus, tuy nhiên Horus là thần được thừa hưởng 3 con mắt, do vậy không có con mắt nào tượng trưng cho thần Horus cả bởi vì: con mắt trái tượng trưng thần Ra, con mắt phải tượng trưng cho thần Osiris và con mắt nội quán tượng trưng cho thần Amun.

The Son of Osiris

In approximately 2350 BCE, Egyptians began to view Horus as the son of Osiris and Isis. One of the most popular Egyptian myths focuses on the birth of this form of Horus. Known as Harsiesis, or Horus the Younger, this version of Horus was born the son of Osiris and Isis.

Egyptians viewed Osiris as a god of peace and prosperity. His younger brother, Seth, became jealous and destroyed Osiris by trapping him, drowning him and distributing the pieces of his body all over the world.

Osiris’s wife and sister, Isis, gathered all the pieces of Osiris together. With the help of Anubis, the two performed the first Egyptian embalming to prepare Osiris for the afterlife. With magic, they were able to bring Osiris back to life for a short period of time. Isis became pregnant during this time, later giving birth to Horus. Isis and Hathor protected the young Horus until he was old enough to rule. As a child, he is often seen located next to Isis on a lotus leaf.

© kairoinfo4u - Temple of Seti I at Abydos

 

Triumph over Seth

During the first dynasty (c. 2925-2775 BCE) Egyptians viewed Horus and Seth as bitter enemies in a fight to rule the world. With Horus situated as a favorite among the gods, Seth’s hatred grew. Egyptian mythology tells many stories recounting battles between Horus and Seth. The battle between Horus and Seth reached Egyptians as a story of hope. In a time of frequent rebellions and invading occupiers, the defeat of Seth became a powerful symbol. Many Egyptian temple reliefs show Horus’s triumph over Seth in a variety of tales.

One story as an example of this features Horus and Seth turning into hippopotamuses to battle in the waters of the Nile. For many years, Pharaohs would arm themselves with a spear to kill a hippopotamus in a reenactment of the battle. This served as a message to their people that they were all powerful over those threatening their rule.

© Adrian Hayter - Horus & Pharaoh killing Seth

The Eye of Horus

Horus the Egyptian falcon god is often associated with the "Eye of Horus'; a symbol that is prominent throughout Egypt even until modern times. This symbol was found on the mummy of King Tut.

© Ashley Van Haeften - Eye of Horus Amulet

 

In one epic Egyptian myth, Seth damaged Horus’s left eye. The damage to what was known as the “moon eye” set in motion the phases of the moon. The god Thoth was able to restore Horus’s damaged eye. The eye of Horus, represented as the wedjat eye, was born as one of the most powerful and popular symbols of Egypt. It was seen as the watchful eye. The eye saw everything and protected the world from the always threatening chaos.

It was also believed to ward off evil. Ancient Egyptian sailors painted the eye on the bow of boats for safe travel. The most famous usage of the eye was on the mummy of the young King Tutankhamen.

Protector of the Pharaohs

Egyptians viewed Horus as the protector of the Pharaoh. As a god known in all of Egypt, he was an important unifying tool used to tie the people together under their leader. Great efforts were taken by rulers to show themselves as Horus in human form. When associated with a pharaoh, Horus was represented as a hawk resting on the shoulder of the pharaoh with his wings spread around the pharaoh’s head. Pharaohs would take on a Horus name to tie themselves to the god in both their reign and their afterlife.

In believing that Horus ruled the Earth under the authority of the gods, it was important for Pharaoh to become Horus in a living form. When the Pharaoh died, this association would unite the ruler with Osiris in the underworld. Horus would then move into the form of the next pharaoh.

© Steven Zucker - Hunefer's Book of the Dead detail, with Horus and Osiris

Quốc hiệu Việt Nam thời Trưng Vương

Chúng tôi trao các bạn những món quà cổ vật cực quý thời đại Trưng Vương, đặc biệt những nhà nghiên cứu trống đồng Đông Sơn như bác sĩ Nguyễn Xuân Quang - Chuyên gia nghiên cứu trống đồng Đông Sơn (tôi đã thừa hưởng nhiều dữ liệu và ý tưởng của ông), nhà văn Tạ Đức cũng đang nghiên cứu để chuẩn bị ra cuốn sách riêng về trống đồng, nhà nghiên cứu BachVietTrungCuu...

Chính những cổ vật này mà chúng ta có thể xác định được quốc hiệu thời Trưng Vương!

TRỐNG ĐỒNG VÀ TÊN NƯỚC THỜI TRƯNG VƯƠNG

Trống đồng tại Bảo tàng dân tộc học Quảng Tây

Ếch cõng ếch

Song mã

Trâu kéo trống và đôi chim sáo

Kim Quy

Chúng ta quay lại dữ liệu lịch sử, trích từ bài viết Giải mã âm mưu "trấn yểm" Thần Đồng, tác giả nhạc sĩ Dương Đình Minh Sơn (nhà nghiên cứu Dân tộc học Âm nhạc):

TRỐNG ĐỒNG VÀ TÊN NƯỚC THỜI TRƯNG VƯƠNG (tiếp theo)

Hiện tại, các nhà nghiên gọi trống đồng loại II là trống Mường, niên đại theo tiến sĩ Nguyễn Việt chúng có niên đại vào khoảng từ thế kỷ 1 TCN - 1 SCN, loại trống này phát hiện nhiều nhất ở Thanh Hóa, Việt Nam và Quảng Tây, Trung Quốc. Một số trống loại II này ở Quảng Tây thì các nhà nghiên cứu Trung Quốc cho rằng có từ thời Tây Hán. Trống loại II có số lượng rất lớn.

Trống loại II - Bảo tàng dân tộc học Quảng Tây

Loài chim này chưa rõ! Cái tên "Hồng" có liên quan đến: Truyện Họ Hồng Bàng; chim hồng hoàng tức phượng hoàng đất; trong trận chiến với quân Nguyên Mông, nhà Trần có tổ chức hội nghị "Diên Hồng" của các bô lão; chữ "Hồng" trong thần chú của nhà Phật; tác phẩm Hồng Lâu Mộng; Hồng thủy hay nước chảy tràn; to lớn.

冷水冲型铜鼓——藤县冷水冲鼓

Căn cứ quy ước chủng loại và tên gọi trống được định hình ngay trên hoa văn mặt trống Ngọc Lũ (trống Mẹ, còn trống Hoàng Hạ gọi là trống Cha. Ở các quần đảo Indonesia gọi là trống Bà và trống Ông, rõ ràng Malaysia cũng vậy), thì trống Mường này có tên gọi là trống quái Ly, quái Ly trên Hậu thiên Bát quái thuộc hành hỏa, phương Nam (được bác sĩ Nguyễn Xuân Quang xác định trong các bài nghiên cứu riêng).

Hệ thống trống đồng được quy ước theo Hậu thiên Bát quái tức quy ước bốn phương chính Đông, Tây, Nam, Bắc trong đó bộ trống phương Đông làm mốc chuẩn - tức trống Cha Mẹ ở trên. Đồng thời, trống Ngọc Lũ cũng trình bày Hậu thiên Bát Quái phối Hà đồ về mặt chi tiết hoa văn,  và Tiên thiên Bát quái được trình bày thông qua hoa văn trên trống Hoàng Hạ (trống Cha). Do vậy, một bộ trống xưa sẽ có 8 chiếc tượng tưng cho bốn phương trời, tức thể hiện Tứ tượng và Bát quái.

Cách gọi trống Cha Mẹ hay Ông Bà phải được hiểu là tên gọi chung cho Trống Đồng, không phụ thuộc vào bất kỳ phân loại cụ thể nào! Tuy nhiên, biểu tượng chung chính là bộ trống Cha Mẹ xa xưa nhất, tượng trưng phương Đông là bộ trống Hoàng Hạ - Ngọc Lũ.

Cho nên, khi nói đến trống đồng loại II - trống Ly, thì luôn luôn phải có một bộ trống riêng rẽ đặc trưng cho phương Nam vậy!

Về mặt thời gian, theo thông tin tâm linh, chiến tranh giải phóng dân tộc được chuẩn bị trong vòng 10 năm rồi mới khởi nghĩa và giải phóng, chứng tỏ khoảng năm 20 đã có chuẩn bị vì năm 30 Bà Trưng lên ngôi, tức Hai Bà Trưng khi đó vẫn còn nhỏ. Tình hình Trung Quốc loạn lạc, như loạn Vương Mãng... Do đó, trước hoặc sau năm lên ngôi của Trưng Vương đều có khả năng xảy ra kế hoạch đúc trống đồng.

Trong bài viết Những di tích lịch sử về vùng Mê Linh hiện còn, tác giả Yên Tử cư sĩ Trần Đại Sĩ viết: "Đến thời Lĩnh Nam, sau khi thành đại nghiệp, vua Trưng bàn với Công-chúa Nguyệt-đức Phùng Vĩnh Hoa về việc đúc trống đồng. Công chúa hội ý với Tây-vu Thiên-ưng lục tướng, rồi truyền đúc 6 loại trống khác nhau, tướng trấn thủ sáu vùng là Nhật Nam, Cửu Chân, Giao Chỉ, Tượng Quận, Quế Lâm, Nam Hải. Tây-vu lục tướng được đề cử đúc trống. Các ông đề nghị khắc hình chim. Công chúa Gia-hưng (Trần Quốc) đề nghị thêm hình thuyền với người chèo đò, cuối cùng hoa văn trên trống được đưa ra triều nghị. Trống đồng được dùng trong quân, trong lễ nghi thời ấy".

Xa nhất thì Tư Mã Thiên có nhắc tới vụ vua nhà Chu cho Tần Mục Công một chiếc trống đồng vào năm 623 TCN, đây là một dấu chỉ niên đại rất quan trọng về trống đồng liên quan đến thư tịch cổ đại.

Dưới đây là một số trống loại II tại Bảo tàng Thanh Hóa để tham khảo.

SƯU TẬP TRỐNG ĐỒNG LOẠI II LƯU GIỮ Ở BẢO TÀNG THANH HOÁ

Thanh Hóa là một trong những tỉnh phát hiện được nhiều trống đồng. Theo thống kê chưa đầy đủ, tính đến thời điểm hiện tại, Thanh Hóa đã phát hiện được trên 100 trống loại HII, riêng ở Bảo tàng Thanh Hóa đang lưu giữ gần 70 chiếc (gồm các nhóm: B, C, D). So với loại trống HI (tức trống đồng Đông Sơn – theo cách phân loại của học giả Áo F.Herger) thì trống loại HII (còn gọi là trống Mường) có số lượng tương đương với trống loại HI (khoảng 140 chiếc). Với số lượng như vậy, có thể khẳng định xứ Thanh đang sở hữu một kho tàng trống đồng thuộc loại nhiều nhất nước.

Trống loại H_II phân bố không đều trong các huyện, thị của Thanh Hóa. Vùng tập trung nhất là các huyện miền núi, nơi có nhiều đồng bào Mường sinh sống như các huyện: Cẩm Thủy, Ngọc Lặc, Thạch Thành, Lang Chánh (đáng chú ý là huyện Cẩm Thủy có tới 24 chiếc), Bá Thước, Quan Sơn, Quan Hóa, Mường Lát, Như Xuân, Như Thanh. Ngoài ra trống loại H_II còn được phát hiện ở các vùng trung du và đồng bằng: Thọ Xuân, Vĩnh lộc, Yên Định, Triệu Sơn, Thiệu Hóa, Nông Cống, Hoằng Hóa, Đông Sơn, Hà Trung. Nhiều chiếc trống được phát hiện ngay trong lòng đất, mang nhiều ý nghĩa giải mã lịch sử của mảnh đất và con người nơi đây qua những thăng trầm của thời gian.

Ở nhóm trống có niên đại sớm, khoảng thiên niên kỷ I SCN (trống nhóm B) trống có mặt chờm ra khỏi tang, thân chia thành 3 phần rõ rệt: Tang, lưng và chân , được phân cách nhau bằng đường sống nổi. Hoa văn trang trí đơn giản, chủ yếu là hoa văn hình học như: ô trám, tổ ong, răng lược…

Trống nhóm B: Ở Bảo tàng Thanh Hoá trống nhóm B chiếm số lượng nhiều, hiện nay đang lưu giữ 30 chiếc. Trống có dáng cân đối, mặt chờm ra khỏi tang, tang hơi phình, chân hơi choãi, gờ 2 thường nằm ở 1/3 chân trống. Mặt trời giữa tâm trống hình tròn dẹt, phần lớn là 8 tia ngoài ra còn có loại 7 tia và 6 tia. Hoa văn phần lớn là ô trám hoặc còn vạch ngắn song song của loại H_I Heger.

+ Trống kiểu B₁ gồm có 14 trống: Cẩm Quý I, III, Tây Đô, Làng Chợ, Kiên Thọ, Bản Căm, Ngọc Sơn, Ngọc Lặc III, Thúy Sơn II, Lâm Phú, Làng Vàn, Thanh Hóa IV, Xuân Châu I, Thạch Quảng II. Ngoài những tiêu chuẩn chung về dáng trống nhóm B, thì trống kiểu B₁ có đặc trưng riêng: Hoa văn chủ đạo là ô trám đơn, ô trám kép đơn giản, răng lược, mặt trời có 8 tia, có 4 khối tượng cóc đơn hoặc kép(trống Lâm Phú, Làng Chợ), đôi khi tượng cóc được thay thế bằng tượng rùa như trống Bản Căm..  

+ Trống kiểu B₂ gồm có 14 trống: Ngọc lặc, Thường Xuân, Dân Lực, Cẩm Quý II, Bảo tàng IV, Cẩm Thạch I, II, Liên Sơn II, Bá Thước, Mỹ Tân, Làng Chẹ II, Ngọc Liên, Đồng Thịnh, Mường Chanh II. Ngoài những tiêu chuẩn chung của nhóm B thì kiểu B₂ có những đặc trưng sau: Mặt trời dẹt có 6 tia hoặc 8 tia, có 4 khối tượng cóc, rất ít trống có 5 khối tượng cóc như trống Cẩm Quý II. Hoa văn chủ đạo là ô trám nhưng đã có nhiều mô típ phức tạp, bên trong có hình hoa. Bên cạnh đó xuất hiện hoa văn cánh sen, vẫn còn tồn tại trám đơn và trám lồng đơn giản.  

+ Trống kiểu B₃ gồm 02 trống: Bảo tàng I và Thiệu Giao I .

Trống nhóm C: Chiếm số lượng tương đối nhiều, hiện Bảo tàng đang lưu giữ 13 trống. Mang đặc trưng là đường gờ 2 bị mất, vì thế trống chỉ còn đường gờ phân cách giữa tang và chân trống. Đường gờ này nằm ở khoảng giữa chiều cao của thân trống. Mặt trời giữa tâm thường có đường tròn dẹt, đa số có 8 tia, đôi khi hình mặt trời được thay bằng hình bông hoa sen, hoa cúc nhiều cánh như trống Thạch Lâm, Thọ Diên. Hoa văn trang trí phong phú, hoa văn trám đơn và trám lồng không nhiều, xuất hiện hoa văn độc đáo như hình rồng(trống Bình Yên), chim, tua đeo, hoa nhiều cánh, cánh sen, mây cuộn, lá sồi…

+ Trống kiểu C₁ có 02 trống: Làng Chẹ I và Làng Cốc I. Ngoài những tiêu chuẩn chung về dáng trống nhóm C thì trống kiểu C₁ có đặc trưng: Hoa văn trang trí gồm trám lồng bên  trong có hoa, hoa nhiều cánh, cánh sen, lá sồi cách điệu, chim bay, gạch chéo song song.

+ Trống kiểu C₂ gồm 11 trống: Lang Chánh I, II, Thọ Diên, Nam Tiến, Bản Ngàm, Bản Bơn, Bình Yên, Ngọc Lặc I, Thạch Lâm, Tam Chung, Mường Chanh I. Trống có trang trí 4 hoặc 3 khối tượng cóc, cá biệt có trống tượng cóc được thay thế bằng tượng rùa(trống Bình Yên). Đặc biệt hoa văn trang trí thiên về tả thực: Rồng, chim bay, ngựa, khỉ, tua đeo, lá sồi cách điệu, mây cuộn, lá sen, nụ hoa…

Trống nhóm D – Kiểu D_2: Chiếm số lượng tương đối  nhiều, chỉ đứng sau trống nhóm B, hiện nay Bảo tàng đang lưu giữ và trưng bày 21 trống, gồm: Cẩm Giang II, Thiệu Giao II, Bảo tàng III, IV, V, Cẩm Tú, Cẩm Ngọc, Cẩm Bình II, Cẩm Sơn, Cẩm Quý IV, Làng Bái, Đồng Đa, Nguyệt Ấn, Đa Đụn, Dân Quyền, Làng Xăm, Chiềng Đông, Đồng Lão, Liên Sơn I, Tú Sơn, Yên Phú.

Trống loại này có kích thước khá đồng đều. Tượng cóc chủ yếu có 4 khối tượng cóc đơn, đôi khi có tượng cóc đôi như trống Cẩm Bình II. Trống thường có hoa văn hình mặt  trời là u tròn nổi có 7 tia, 8 tia và 6 tia. Hoa văn chủ yếu là lá sồi kép, đồng tiền, cánh sen kép, tổ ong, hình chim. Dễ nhận biết là hoa văn lá sồi kép thường được trang trí ở rìa  trên tang và rìa chân của trống.

Bộ sưu tập trống đồng loại II lưu giữ ở Bảo tàng Thanh Hoá là một nguồn tư liệu quý báu không chỉ đối với các nhà nghiên cứu, mà còn góp phần làm phong phú thêm cho bộ sưu tập trống loại H _II ở Việt Nam. Có thể thông qua đây, phổ biến rộng rãi trong công chúng những giá trị di sản văn hoá nói chung và trống đồng nói riêng. Đồng thời nâng cao ý thức bảo vệ di sản văn hoá dân tộc, góp phần xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.        

 Minh Luận

TRỐNG ĐỒNG VÀ TÊN NƯỚC THỜI TRƯNG VƯƠNG (tiếp theo)

Không chỉ người Việt coi Bà Trưng là vua mà dân tộc Choang tỉnh Quảng Tây cũng cho Bà Trưng là người Choang, người Quảng Đông cũng như vậy... khắp nơi tôn sùng Hai Bà.

Trống đồng tượng trưng phương Đông, Thìn tức Thần, do vậy có đền Đồng Cổ thờ thần Trống Đồng tức thần Mặt Trời, ngôi sao giữa tâm trống tượng trưng cho mặt trời, tùy theo mục đích nó sẽ được diễn tấu rất biến hóa. Tuy nhiên, chúng ta có thể đặt câu hỏi: vậy bộ trống Cha Mẹ có đi cùng với các bộ tế khí nào khác không, chẳng hạn như chuông sừng dê - cũng là một cổ vật Đông Sơn vô cùng phổ biến như trống vậy? Cho nên, chúng ta cũng cần kiểm soát lại hoa văn trên trống Ngọc Lũ và Hoàng Hạ có trình bày hình chuông sừng dê hay không!

Chuông sừng dê có tượng voi

Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Hà Nội, Việt Nam

Trống đồng tại Bảo tàng dân tộc học Quảng Tây

(Loại II - trống Ly to ở dãy trên, loại IV - trống lùn Khảm ở dãy dưới)

Trống Đại Lôi (to nhất)

Bảo tàng dân tộc học Quảng Tây

Trống loại II trưng bày tại Bảo tàng Thượng Hải

TRỐNG ĐỒNG VÀ TÊN NƯỚC THỜI TRƯNG VƯƠNG (tiếp theo)

Quay trở các bài viết trước trong cùng chủ đề này (trang 7) về Hai Bà Trưng, chúng tôi trích dưới đây là những cổ vật xác nhận hình tượng Hai Bà Trưng trong lịch sử.

Kiếm ngắn tượng Hai Bà Trưng cưỡi voi nhưng trong tư thế ngồi ờ hình hài của những con chim (tượng trưng cho linh hồn), hình ảnh hai tay đan chéo nhau hình chữ X tượng trưng cho sự hy sinh, chứng tỏ chiếc kiếm này đã được chế tác sau khi Hai Bà mất. Trạng thái "ngồi", Dương ở đây so với "đứng" là Âm, điều này chứng tỏ "chết" là từ Âm về Dương, còn đối với người sống thì đặt quy ước theo "sống, động" tức chết là Âm, sống là Dương. Hình tượng này chứng tỏ tượng trưng "Linh hồn" Hai Bà Trưng. Chúng ta cũng nên ghi nhận, quy ước Dịch Lý, "Kiếm" tượng trưng cho phương Bắc, chòm sao Bắc Đẩu ở trung tâm, so với Lỗ bộ tại các ngôi đình, đền, miếu...
 

Dao găm tượng Bà Trưng Trắc cõng Bà Trưng Nhị.

Dao găm tượng Hai Bà khác, Trưng Trắc bên trái (từ trong nhìn ra) và Trưng Nhị bên phải. Ở đây, tay trái Bà Trưng hướng theo trục Bắc Nam, tay phải Trưng Nhị hướng theo trục Tây Đông.

Dao găm tượng Trưng Vương búi tóc kiểu "Quân Vương hay Nữ Chúa" hình củ hành (Trưng Trắc) và củ ấu (Trưng Nhị, Ấu Chúa, Ấu là nhỏ, nhỏ hơn)

Kiếm ngắn Núi Nưa tượng Trưng Vương

Dao găm tượng Bà Trưng Nhị mang búa

Tượng nữ tướng Hai Bà đeo đầu lâu quân thù

Các bản vẽ

TRỐNG ĐỒNG VÀ TÊN NƯỚC THỜI TRƯNG VƯƠNG (tiếp theo)

Chiếc ấm đồng hình người và tượng hai người cõng nhau, Thanh Hóa

Tượng do Pagiô (Pajot) tìm được trong khi tổ chức khai quật di chỉ Đông Sơn (Thanh Hóa) năm 1924-1929, cao 9cm. Cả hai người đều mình trần, đóng khố, búi tóc cuộn tròn, tai đeo khuyên vòng lớn... là đặc điểm của người Việt cổ - chủ nhân văn hóa Đông Sơn. Riêng người cõng ở dưới còn đội chiếc mũ nhọn.

Tượng người cõng nhau (Người cõng là Trưng Vương, còn người được cõng thổi khèn là Trưng Nhị)

Ấm đồng tị ẩm (Người nữ phía trước là mẹ Hai Bà Trưng, phía sau là Hai Bà, bên trái là Bà Trưng bên phải là Trưng Nhị theo hướng từ ấm tới vòi - nước chảy ra)

Tượng đứng vững là nhờ hai chân người dưới lại thêm đuôi khố rủ xuống tận đất, tạo ra ba điểm xác định một mặt phẳng và thế chân kiềng. Người dưới phải cong lưng ra cõng, hai tay vòng ra sau ôm lấy mông người trên, hai chân nhún nhẩy như đang múa. Người được cõng ở trên một tay đưa khèn lên miệng thổi, một tay ôm cổ người dưới, hai chân quặp lấy háng người dưới. Cả hai khuôn mặt đều được diễn tả đầy đủ mắt, mũi, miệng với tình cảm hồ hởi. Như vậy cả hai người chẳng những gắn bó hữu cơ trong cấu trúc mà cả trong tâm tư nữa.Tượng được thể hiện theo khối thủng, có nhiều góc cạnh với những đường nét cong lượn, đòi hỏi trình độ đúc đồng cao với kỹ thuật làm khuôn khá phức tạp, biểu hiện cuộc sống đương thời rất hồn nhiên và lạc quan.

Tôi phân tích và ghi chú:

- Tượng người cõng nhau: Người nữ dưới đỡ người trên đội chiếc mũ sừng (mũ chóp), dạng mũ người Điền vùng cao hay đội, hoặc người vùng Trung Á. Chiếc sừng tê giác (Giác - thấy) này tượng trưng cho "thần thánh", hàm ý hai người nữ là những vị thần thánh.

- Ấm tị ẩm: Chiếc ấm nước bị mất nắp, biểu tượng trên chiếc ấm rất dễ hiểu: Thái Cực - Lưỡng Nghi - Tứ Tượng, Tứ Tượng được trình bày trên chiếc nắp ấm qua hình tượng những người phụ nữ chắp tay cầu (Đạo giáo). Chúng ta có thể hiểu "Nước" là nguồn gốc bắt đầu sự sống trên địa cầu, tuôn ra từ mỏ của một con chim hình vòi ấm. Đặc biệt, "Thái Cực vận động" tượng trưng bởi 1 người nữ: khái niệm "Mẹ" trong Đạo Đức Kinh. Do vậy, chúng ta biết ngay là hình tượng con chim vòi ấm chính là con cò, thông thường trong văn hóa dân gian con cò tượng trưng cho người mẹ tảo tần nuôi con. Tuy nhiên, do đặc trưng Đạo giáo của cổ vật này là chiếc ấm nước, thì khả năng biểu tượng là con hạc trắng, tượng trưng nước của cõi Tiên, phương Tây. Do đó, qua chiếc ấm chúng ta thấy một sự tượng trưng cao độ của hình ảnh Hai Bà Trưng, người Mẹ chính là "Mế Mèn" - Thánh mẫu của Hai Bà, còn Hai Bà ở phía sau.

- Bình đồng hình quả lê: Chiếc ấm hình quả lê - biến âm của "lệ - nước mắt" liên quan đến Lão Tử: quê quán huyện Khổ, nước Sở, ... Lệ.... Cổ vật dạng quả lê như những chiếc bình đồng lớn là rất hiếm gặp nếu quan sát trong hàng ngàn cổ vật Điền Vân Nam -chỉ duy nhất có một chiếc bình hình quả lê này và tại Việt Nam cũng có vài chiếc, riêng trong mộ Nam Việt Vương Triệu Muội cũng có 1 chiếc. Vùng cao Tây Bắc hay trồng cây lê. Hình tượng này cho ta thấy, có một khả năng là Hai Bà Trưng vẫn lấy tên cũ nước ta là Âu Lạc, nhằm thống nhất Âu Việt và Lạc Việt thành một khối trở lại.

- Tứ quý trong văn hóa Việt: Quả lê trong Tứ quý thì thuộc hành kim, phương Tây, tượng trưng cho Đạo giáo, cho nên nói đến Lão Tử người ta hay nói đế quả lê.

- Tục uống bằng mũi: Chiếc ấm này thể hiện một phong tục rất đặc biệt của các dân tộc vùng cao, đó là tục lệ uống bằng mũi. Sau này vào thời Trần, tướng Trần Nhật Duật đã giao thiệp bằng phương pháp này với các thủ lĩnh vùng cao Đại Việt nhằm thống nhất trong cuộc chiến chống lại và chiến thắng đội quân Nguyên Mông hùng mạnh nhất thế giới thời bấy giờ. Chiếc ấm không có quai cầm trên thân đã khẳng định tục uống bằng mũi này bằng cách dùng cả hai tay bê thân ấm.

Đến đây thì mắt xích cổ vật được mở ra, đó là hình tượng hai Bà Trưng cõng nhau hoặc hai người nữ bên nhau, hoặc dùng biểu tượng văn hóa tượng trưng cho những hình ảnh trên, qua dòng cổ vật của người Choang, Quảng Tây (Âu Việt) đó chính là hình tượng "Ếch cõng nhau", cực kỳ phổ biến trên trống đồng Đông Sơn thời kỳ này, Ở Việt Nam thì nhiều nhất thuộc tỉnh Thanh Hóa, cái nôi của trống đồng Đông Sơn.

Ếch cõng ếch

"Ếch cõng nhau" và đối số hai cung Càn - Khôn trên Hậu thiên Bát quái:

Các bậc thầy Lý học thời kỳ này đã dùng hình tượng "Ếch cõng nhau" tương ứng với độ số 2, cung Khôn, hành Âm Hỏa đới Mộc trên Hậu thiên Bát quái để tiếp tục ghi dấu mật mã, đó là đối ứng với cung Khôn là cung Càn, độ số 6, Dương Kim đới Thủy, đây là hai cung đối xứng nhau qua tâm Hà đồ - Lạc thư.

Độ số 6 cung Càn này tượng trưng cho 6 cặp "Ếch cõng nhau" trình bày trên mặt trống đồng làm trống chuẩn hóa mật mã Lý học về sai số hai cung Tốn - Khôn, chúng được phân bố đều đặn trên vành trống, trong đó trục Bắc Nam luôn được định vị trục đi qua quai trống và 1 cặp "Ếch cõng nhau" chuẩn đầu tiên sẽ được đặt vào trục xoay của địa cầu hướng về chòm sao Tiểu Hùng ngay tại cung Ly làm mốc thứ nhất.

Tất nhiên, khi phân bố như vậy, có thể hiểu một ý nghĩa khác sâu xa hơn nữa đó là "Ngũ vận Lục khí" khi mà thời kỳ Trưng Vương thuộc vào cung Song Ngư trên vòng Hoàng đạo.

Như vậy, từ trống chuẩn trên thì sẽ có nhiều biến tấu khác nhau nhưng chung quy đều về hình tượng "Hai Bà", sau này dân ta đã lấy ngày mùng 6 tháng Hai âm lịch là ngày tế lễ. Ngoài ra, còn hình tượng chung khác nữa, đó là hình tượng "Voi" mà Hai Bà cưỡi ra chiến trường cũng được chế tác trên mặt trống đồng Đông Sơn tại Việt Nam, hoặc hai người cưỡi ngựa vùng Quảng Tây, hay hai con chim rất độc đáo.

Riêng về cương vực quốc gia thời Hai Bà thì do phân rã rồi cho nên không có trống đồng tượng ếch cõng nhau từ Chiêm Thành trở xuống phía Nam, tất nhiên vùng Indonesia, Malyasia, Thái Lan, Lào sẽ không có. Nếu có phát hiện ra sau này, chắn chắn có số lượng là không đáng kể và hiểu là các quân tướng thời Hai Bà rút lui về đó để tránh bị truy sát và lại bị đô hộ một lần nữa.

Chính từ độ số 6 - Càn, Dương và 2 - Khôn, Âm này, chúng ta có thể nhận định với xác xuất cực lớn đó là tên nước thời Hai Bà (Âm) chính là: Lạc Hồng.

Trống Ếch cõng nhau

Bảo tàng Dân tộc học Quảng Tây

Xác suất nhận định sai về chủng loại trống đồng thời Hai Bà Trưng nói trên là bằng 0%!

TRỐNG ĐỒNG VÀ TÊN NƯỚC THỜI TRƯNG VƯƠNG (tiếp theo)

Cũng để tiếp nối bài viết trong việc nhận định tên nước thời Hai Bà, tôi trích dưới đây những hình ảnh quen thuộc trong các bảo tàng lịch sử về những chiếc trâm cài đầu và một vài cổ vật khác có liên quan tới các tướng lĩnh thời Hai Bà Trưng, chúng sẽ được dùng để phân tích nội dung ý nghĩa và chứng minh chúng có nguồn gốc thời kỳ này.

Trâm cài đầu tượng quái "Càn"

Thời Hai Bà Trưng, Lạc Hồng nay là Việt Nam

Trâm cài đầu đơn "một người" và kép "hai người"

Vòng tròn Âm Dương của chiếc trâm với hình tượng của hai con rồng Âm Dương có sừng, chân hai con rồng là tượng 4 con chim én Tứ Tượng. Ba chiếc trâm cài là hình tượng quái Càn (Hỏa bốc lên, Thủy giáng xuống), còn một người phụ nữ giơ hai tay nằm trong vòng tròn Âm Dương là Trưng Vương. Càn dưới Khôn trên tượng trưng cho quẻ số 11 trong Kinh Dịch: THÁI.

Quẻ số 11 (Thập Nhất): Thái

Chiếc trâm cài đầu chỉ có 1 người trong vòng tròn Âm Dương là tượng trưng cho Trưng Vương, còn chiếc trâm cài đầu có 2 người thì: người phía trước là Trưng Trắc - Dương, người phía sau là Trưng Nhị - Âm hoặc người bên trái (từ trong ra, Dương) là Trưng Trắc, người bên phải là Trưng Nhị. Chiếc trâm cài đầu kép có hình tượng Hai Bà còn khẳng định cung Khôn, độ số 2, Âm Hỏa đới Mộc đối xứng với cung Càn, độ số 6, Dương kim đới Thủy trên Hậu Thiên Bát Quái. Cách bài trí này hoàn toàn tương đương với các vũ khí như dao găm, kiếm ngắn tượng người Đông Sơn.

Ở đây, tượng Vòng tròn Âm Dương mô phỏng hình tròn trái đào tiên của bà Tây Vương Mẫu - tượng trưng cho người nữ trong vai trò của một người "Bà".

Quả đào (tiên)

Như đã viết ở các bài trước, trên chiếc trâm cài tóc đơn thì Trưng Trắc định vị cung Khôn đối ứng ứng cung Cản là 3 răng cài tóc. Đồng thời, chiếc trâm cài tóc kép hàm ý cung Khôn, độ số 2, thuộc phương Đông Nam trên Hậu Thiên Bát Quái, đây chính là sự hiệu chỉnh sai lệch phương vị và độ số giữa cung Tốn, độ số 4, phương Tây Nam và cung Khôn, độ số 2, phương Đông Nam trên Hậu Thiên Bát Quái, sai số này trên văn bản đã có ít nhất từ thời Khổng Tử chép trong Kinh Dịch...

Đặc biệt, Từ hình người chúng ta thấy xuất hiện quy tắc tự nhiên "Càn dưới, Khôn trên", sự vận động Khí trong cơ thể của một con người, do vậy bản đồ Hà đồ - Lạc thư tuân thủ đúng quy tắc này.

Trâm cài đầu tượng voi

Thời Hai Bà Trưng, Lạc Hồng

Tượng 7 nữ tướng chơi "trống"

Thời Hai Bà Trưng, Lạc Hồng

Cổ vật này có móc treo tròn dùng để treo cổ vật ở một nơi quan trọng nào đó, vòng tròn cùng hướng với hai mặt trống. Chiếc trống da hai mặt trên một cột đỡ ở trung tâm tượng của "Thiên" và bệ vuông tượng "Địa". 7 nữ là độ số 7, phương Nam, hành Dương Hỏa, quái Ly trong công thức Hậu Thiên Bát Quái phối Hà đồ.

Người nữ tướng đánh trống là Bà Trưng, người thổi khèn là Trưng Nhị, còn 5 nữ tướng khác gọi là "Ngũ Long Công Chúa", đây là những nữ tướng được phong có thêm danh hiệu "Công Chúa", chẳng hạn Công Chúa Phật Nguyệt... Chính từ cổ vật hai người cõng nhau đã nói ở trên mà ta xác định được Trưng Nhị chính là người thổi khèn trên cổ vật.

Cũng trên cổ vật này, Trưng Vương định vị ở cung Khôn trên Hậu Thiên Bát Quái làm chuẩn, do vật Trưng Nhị sẽ phải ở cung Cấn -> cung mặt trời sẽ di chuyển vào đấy, cung Bảo Bình, "khèn bầu Đại Đồng", ý nghĩa này mang tính tiên tri về tiếng trống đồng Văn Lang. Lúc này, hai mặt trống hướng theo trục Đông Tây, còn gọi là trục Sinh Tử, như vậy tiếng trống đồng của Hai Bà Trưng mang một tuyên ngôn vô cùng tự hào về tinh thần quật khởi của một dân tộc vĩ đại: "TỰ DO HAY LÀ CHẾT".

... Và chúng ta chắc chắn và khẳng định chắc chắn rằng, tiếng trống đồng Mê Linh âm vang của Hai Bà Trưng mang khẩu hiệu: "TỰ DO HAY LÀ CHẾT".

Cũng lại nói về trụ đồng Đông Hán, ngoài cổ vật Điền thể hiện một cách rõ ràng thì cổ vật Đông Sơn thời Hán cũng chỉ rõ về trụ chống trời này, dưới đây là một cổ vật đặc biệt như vậy.

Thần Trụ Trời

Chân đèn bằng đồng giai đoạn Đông Sơn muộn (Phong cách Giao Chỉ)

Người ngồi trên trục vũ trụ quấn khố Việt giơ bàn tay ra là thần Mặt Trời, bàn tay giơ ra là Ngũ hành - cũng tượng trưng cho "Vô úy ấn" trong Phật giáo. Hai con rồng có chân tạo nên vòng tròn Âm Dương, rồng có chân thể hiện dạng cổ vật Đông Sơn muộn. Thần Mặt Trời đội vương miện có chóp nhọn vút cao, tượng trưng cho chiếc sừng tê giác - tức là Thấy, Biết, đắc đạo...

Riêng hai con rồng, con đầu cao hơn là Dương và ngược lại, vận động theo chiều ngược kim đồng hồ tương ứng sự vận động của toàn bộ hoa văn trên mặt trống đồng, còn chiếc trụ đồng dựng đứng lên từ một ngọn núi giống cái bát (âu vàng) lật ngược lại, đây là trục vũ trụ. Hình tượng này giống như cảnh Phật Tổ dùng chiếc bình bát úp tên con Di Hầu 6 tai để so sánh Tôn Ngộ Không giả và thật trong Tây Du Ký. Vua Phật Trần Nhân Tông đã từng có bài thơ:

Xã tắc hai phen chồn ngựa đá,

Non sông ngàn thuở vững âu vàng.

Âu đồng Đông Sơn

Qua đó chúng ta cũng có thể hiểu: "Giao Chỉ" tức là nơi giao hòa Âm Dương, trung tâm đất trời (Chiếu dời đô của vua Lý Công Uẩn), nơi giao của Thiên kinh Địa vĩ tức Kinh tuyến Vĩ tuyến, tượng trưng là chữ Thập (+), con số 10, trình bày đầy đủ cấu trúc số Hà đồ - Lạc thư. Và hình tượng cái âu vàng - mảnh đất "Tối Đại Thánh Địa" xuất hiện một con "Người" ngồi trên trục vũ trụ là "Thần Mặt Trời".

Do vậy, Kinh tuyến gốc "0" độ chuẩn (360 độ) thời thượng cổ sẽ đi qua ngay tại núi Nùng (Rốn Rồng) - điện Kính Thiên tại kinh đô Văn Lang và chúng ta nhớ lại giấc mơ của Phật Hoàng Trần Nhân Tông về một đóa hoa sen lớn mọc lên và xoay tròn từ rốn của Ngài, sự kiện này được Ngài nói với cha mẹ sau đó.

Tất nhiên, trục vũ trụ dựng tại ngay điểm này mang tính tượng trưng và đó chính là cây Nêu ngày tết Nguyên đán dựng trong 7 ngày: từ mùng 1 - 7 tháng Giêng.

Cây Nêu

Đây là một cổ vật rất quan trọng đã xác nhận bản chất nội dung của câu "Sấm Giao Chỉ": "Trụ đồng chiết - Giao Chỉ diệt" - "Chỉ khi trục vũ trụ bị đổ, thì người Giao Chỉ mới bị diệt", nên đã có câu thơ rằng:

Cột đồng Đông Hán tìm đâu thấy,

Chỉ thấy Tây Hồ bóng nước gương.

TRỐNG ĐỒNG VÀ TÊN NƯỚC THỜI TRƯNG VƯƠNG (tiếp theo)

Dưới đây là những cây đèn tượng con voi, voi là một biểu tượng nổi trội thời Hai Bà Trưng. Trục đèn tượng trưng cho trục vũ trụ, 1 người phía dưới giữ tượng trưng Thái Cực, 2 người phía trên là Âm Dương và có một người hình như đeo một thanh kiếm, 4 đĩa đèn có cán phía dưới là Tứ Tượng, 1 cái đèn phía trên cũng có cán mọc ra từ trục vũ trụ tượng trưng cho hành Thổ, trung cung, khi kết hợp với 4 chiếc đèn còn lại trở thành Ngũ hành. Đồng thời nó cũng tượng trưng cho Mặt Trời, trung cung của hệ mặt trời, gọi là "Nhiên Đăng".

Cây đèn hươu ở dưới là đại diện cho chính cây đèn này. Con hươu cũng là một biểu tượng trong văn hóa Đông Sơn tượng trưng cho Mặt Trời, bộ lông vàng đốm hoa như đám nắng tỏa ra mặt trời, cõi Thượng ngàn, núi rừng, hươu cũng một biểu tượng lớn trên vành trống đồng Ngọc Lũ.

Từ hình tượng con voi, người xoay trục là một người Mẹ, hai người xoay bên trên là Trưng Trắc - người đeo kiếm và Trưng Nhị, số người tượng trưng tương tự các cổ vật ấm tị ẩm đã trình bày, cho thấy cây đèn voi được chế tác vào thời Trưng Vương sau khi lên ngôi.

Con voi tượng trưng cho Vũ trụ vận động (hiện hình tướng - Thể, Tính, Lý và Đạo ẩn tàng) sau một vi động lượng tử và tiếng nổ Bigbang, cho nên có câu truyện cười Thầy bói mù sờ voi là vậy! Chúng ta cũng chú ý đến Đạo Đức Kinh nói về cái ban đầu không biết gọi là "Mẹ"  nhưng không phải Thái Cực - truyện Ông Bàn Cổ khai thiên lập địa, mà hàm ý tượng trưng cho "Vũ trụ đã vận động" - truyện Bà Nữ Oa đội đá vá trời, tức liên quan đến quy tắc "Dương tịnh Âm động".

Đèn voi

Đèn hươu

Cũng tương tự như vậy, chiếc chuông sừng dê có tượng voi chính là được chế tác thời kỳ này, vòi voi hướng về phía Bắc còn đuôi voi ở phương Nam. Ý nghĩa của biều tượng là sự tấn công của quân đội Hai Bà Trưng về phương Bắc. Theo nghiên cứu điền dã của bác sĩ Trần Đại Sĩ, đã có những trận giao chiến kinh thiên động địa phía bắc rặng Ngũ Lĩnh thuộc vùng Hồ Nam, Giang Tây. Con voi chia sừng lên phía trước và cong vòi để hý vang thể hiện ý nghĩa này!

Chuông sừng dê tượng voi

TRỐNG ĐỒNG VÀ TÊN NƯỚC THỜI TRƯNG VƯƠNG (tiếp theo)

Những chiếc trống đồng loại II, trống Ly cực lớn tỉnh Quảng Tây, khu vực người Choang thời Trưng Vương.

展厅一角

TRỐNG ĐỒNG VÀ TÊN NƯỚC THỜI TRƯNG VƯƠNG (tiếp theo)

Từ hình tượng con voi trong Lý học Đông phương, chúng ta hãy tiếp tục quan sát một cổ vật nhỏ được khai quật tại di chỉ Làng Vạc, Nghệ An. Cổ vật này không có nghĩa được chế tác ở thời Trưng Vương, niên đại của chúng cần phải được kiểm tra chính xác, về mặt lý thuyết nó thuộc về thời Âu Lạc.

Tượng "voi cái" và đôi gà ở di chỉ làng Vạc

Hiện vật của Bảo tàng Nghệ An

Con voi tượng trưng cho Vũ trụ vận động tức từ Đạo hiện ra hình tướng - Thể, Tính, Lý sau một vi động lượng tử và tiếng nổ Bigbang, cho nên có câu truyện cười Thầy bói mù sờ voi là vậy! Chúng ta cũng chú ý đến Đạo Đức Kinh nói về cái ban đầu không biết gọi là "Mẹ"  nhưng không phải Thái Cực - truyện Ông Bàn Cổ khai thiên lập địa, mà hàm ý tượng trưng cho "Vũ trụ đã vận động" - truyện Bà Nữ Oa đội đá vá trời, tức liên quan đến quy tắc "Dương tịnh Âm động".

Đạo khả đạo, phi thường đạo ; danh khả danh, phi thường danh. Vô, danh thiên địa chi thủy ; hữu, danh vạn vật chi mẫu. Cố thường vô, dục dĩ quan kì diệu; thường hữu dục dĩ quán kì hiếu. Thử lưỡng giả, đồng xuất nhi dị danh, đồng vị chi huyền. Huyền chi hựu huyền, chúng diệu chi môn.

Dịch Nghĩa:

Đạo mà có thể diễn tả được thì không phải là Đạo vĩnh cửu bất biến; Tên mà có thể đặt ra để gọi nó [Đạo] thì không phải là tên vĩnh cửu bất biến. "Không", là gọi cái bản thủy của trời đất; "Có" là gọi Mẹ sinh ra muôn vật. Cho nên, tự thường đặt vào chỗ "Không" là để xét cái thể vi diệu của nó [Đạo]; tự thường đặt vào chỗ "Có" là để xét cái [Dụng] vô biên của nó. Hai cái đó [Không và Có] cũng từ Đạo ra mà khác tên, đều là huyền diệu. Huyền diệu rồi lại thêm huyền diệu, đó là cửa của mọi biến hóa.

Đạo sau khi biến hóa thành Vạn vật mà chúng thể hiện qua Thể, Tính, Lý, thì chính Đạo cũng đã trở thành Bản Thể, Bản Tính và Bản Lý có trong vạn vật, đây là mối quan hệ giữa Đạo và Bao la vạn tượng. Khi nói đến cái "Dụng" thỉ đã hàm ý đã được sử dụng như thế nào đó rồi bởi con người có ý thức, do vậy chỉ có cấu trúc Thể, Tính, Lý mà không bao gồm Dụng.

Qua nội dung của Đạo Đức Kinh ở trên, Đạo được mang khai niệm là "Không" và Vũ trụ vận động gọi là "Có" - Mẹ, quy tắc "Dương tịnh Âm động" hoàn toàn chính xác.

Tuy nhiên, tại sao không gọi Đạo là "Cha", Dương cái nguyên thủy có trước? Bởi đây là trạng thái không phân biệt và khi hiện hình thể ra thì sẽ được quy ước thuộc tính "Dương" (quy ước chuẩn theo luật vũ trụ chứ không phải Dương trước hay Âm trước cũng được!).

Cổ vật Làng Vạc ở trên với hai con gà (báo mặt trời lên hoặc hoàng hôn - tượng trưng cho một chu kỳ vận động của Mặt trời, Vũ trụ ---> phát triển cực đại rồi phân rã chứ không phài hình Sin) quay mỏ vào nhau, vòi con voi cái ("Mẹ") "hút" vào hai chân trước Âm Dương, đuôi voi để thẳng chứ không liên kết vào hai chân sau ---> thể hiện sự phân rã của Vũ trụ trở về trạng thái Thái Cực.

Hoa văn trống Hoàng Hạ

Cái chậu nước phía dưới chái nhà tượng hành Thủy, Vũ trụ nguyên thủy như "nước".

Gà trống gáy trên thạp đồng Hợp Minh - buổi sáng giã lúa - sàng gạo.

Cái vòi Thái Cực, 2 chân trước Âm Dương, 4 chân Tứ Tượng, cái đuôi lại phân rã về Thái Cực (do không nối vào hai chân sau, duỗi ra, rã ra, xuôi xuống, cho nên nó không trình bày hành Thổ, cùng với 4 chân thành Ngũ hành vì sự khác biệt), cũng do trạng thái phân rã Vũ trụ cho nên con gà trống được bài trí phía đuôi voi, tức Âm so với Đầu - con gà mái ---> giai đoạn phân rã Vũ trụ thì "Âm trước Dương sau".

Đôi gà này cũng được trình diễn trên trống Cha, Dương, Hoàng Hạ trên nóc một ngôi nhà, rất độc đáo. Qua cổ vật con voi cái và đôi gà này mà chúng ta biết được: Thời Âu Lạc bộ trống Cha Mẹ là Hoàng Hạ và Ngọc Lũ đã được tham chiếu chế tác các cổ vật thời kỳ này.

Voi vỏi vòi voi

Cái vòi đi trước (Thái Cực)

Hai chân trước đi trước (Âm Dương)

Hai chân sau đi sau (Âm Dương chuyển hóa thành Tứ Tượng biến hóa vô cùng)

Còn cái đuôi đi sau rốt (Lại về Thái Cực)

Tôi xin kể nốt

Cái chuyện con "Dzoi".

TRỐNG ĐỒNG VÀ TÊN NƯỚC THỜI TRƯNG VƯƠNG (tiếp theo)

Qua một số các cổ vật thời Trưng Vương, chúng ta có nhận định tổng quát là hầu hết bằng đồng trong khi đó sắt đã rất phổ biến, thời Hán đô hộ rõ ràng sắt đã bị cấm mua bán tại các vùng Lĩnh Nam, đây là một kế hoạch rất thâm độc để khống chế các công cuộc giải phóng dân tộc.

Mặt khác, chúng ta cũng chờ một cơ duyên nếu ấn tín và kiếm lệnh của Trưng Vương còn cất dấu và sẽ phát lộ trong thời gian tới.

Dưới đây là một số cổ vật Làng Vạc, Nghệ An cùng thời với chiếc bùa con voi ở trên (chú ý, không phải dao cán tượng người).

Trong cuộc khai quật Làng Vạc, xã Nghĩa Hòa, huyện Nghĩa Đàn, tỉnh Nghệ An đã phát hiện 2 chiếc dao găm có tượng rắn đang cuốn nhau.

Dao găm cặp rắn quấn nhau nâng đôi chân voi

Chiếc thứ nhất có độ dài khoảng 12cm, có lẽ là dao găm minh khí chứ không phải là dao găm thường ngày sử dụng. Đáng chú ý là phần lưỡi dao găm giống hoàn toàn các dao găm khác của văn hóa Đông Sơn, nhưng phần cán dao lại là một đôi rắn có thân đang quấn chặt vào nhau. Miệng rắn mở to, có đôi mắt lồi. Một con đỡ đôi chân trước, một con đỡ đôi chân sau của voi. Voi được mô tả có vòi dài. Trên lưng voi có bành và trên đó lại có hình tượng một chiếc trống đồng.

Cán dao găm làng Vạc làm thành tượng hổ và voi

Cán dao găm làm thành tượng hổ và voi ở làng Vạc, toàn bộ dao dài 27,5cm, trong đó phần cán dao dài 12cm có đốc và cuối chuôi xòe rộng để khi đâm không bị dịch chuyển tay. Nếu phần đốc xòe ra như đế tượng, thì thân cán làm thành hai con hổ đứng thẳng lên bằng hai chân sau, áp bụng và ngực vào nhau thành một khối, vươn dài người rồi ngả đầu ra há miệng, một con ngoạm chân trước và vòi voi, một con ngoạm chân sau và đuôi voi, còn chân trước của hổ đưa lên đỡ bụng voi. ở đây cả hổ và voi đều được cách điệu rất cao, thả trí tưởng tượng để sáng tạo theo yêu cầu của đề tài. Con hổ chủ yếu nhận ra ở những vết vằn trên thân và cổ, phần nào ở chiếc đầu tròn. Con voi được nhấn mạnh phần đầu với vòi, mắt và tai. Hổ và voi đều là những chúa tể rừng xanh, có sức mạnh phi thường và thường đấu sức với nhau, voi lớn hơn hẳn hổ. Vậy mà ở đây, những con vật này lại gắn bó với nhau một cách hữu cơ, voi chỉ nhỏ bằng 1/3 con hổ, nhìn vẫn rất thuận mắt.

Cán dao găm làng Vạc làm thành tượng trăn gió và chó bông

Toàn bộ dao dài 22,2cm, trong đó phần cán dao dài 9,5cm được cấu trúc như cán dao găm trên, tuy thế đề tài đã thay đổi: Thân cán là hai con trăn gió (hay rắn) vặn xoắn với nhau thành một khối chắc để cầm cho vững, sau đó chúng ngả đầu ra, con ngậm chân trước và con kia ngậm chân sau của một con chó bông. Con trăn còn làm cả vẩy, phù hợp với thân dài. Con chó bông dáng hiền lành, trên mình có nhiều vết vằn cũng tạo bằng các dải chấm. Dù sao cái tỷ lệ trăn và chó bông cũng rất xa với thực, tuy cách điệu song vẫn dễ nhận ra.



Cán dao găm làng Vạc làm thành tượng trăn và voi

Toàn thể dao găm dài 12,6cm trong đó riêng phần cán dài 6,6cm nghĩa là chiếm hơn một nửa, được cấu trúc như cán chiếc dao găm trên, nhưng đề tài có thay đổi một chút: Hai con trăn rất rõ ràng phần đầu, một con có mào ở đỉnh đầu, một con không có mào, hẳn là muốn biểu hiện đôi trăn đực - cái, chúng cuốn xoắn nhau, há miệng ra, một con ngậm chân trước, một con ngậm chân sau của voi. Con voi rất nhỏ, chỉ cao chừng 2,5cm, trên lưng còn chở một chiếc trống đồng nữa. Voi nhỏ nhưng đủ cả đầu và đuôi. Hình dáng trăn và voi còn khá thực, song tỷ lệ hai loại con vật thì lại khác rất xa ngoài đời. Chúng gắn bó hữu cơ với nhau trong tư thế thật bất ngờ, ngộ nghĩnh nhưng vẫn hợp lý - nhất là về mặt tâm linh hòa hợp âm dương: trăn hay rắn thuộc giống lạnh, sống trong hang, ở môi trường ẩm ướt, thường gắn với sông, được xem là biểu tượng của âm. Còn voi (hay hổ ở cán dao găm trên) thuộc máu nóng, ở rừng già, gắn với núi cao, được xem là biểu tượng của dương. ở đây, từ sự hòa hợp âm - dương có thể còn là linh khí của núi - sông, của đất - nước để rồi là cơ sở của chủ quyền quốc gia, Tổ quốc gắn với sự ra đời của các Nhà nước Văn Lang - Âu Lạc?

Tham khảo chó bông trên trống đồng minh khí

TRỐNG ĐỒNG VÀ TÊN NƯỚC THỜI TRƯNG VƯƠNG (tiếp theo)

Trích bài viết: Vùng Nam Hải Uy Linh Nhất Quốc, tác giả Hà Ngọc Duyên

Hai Nữ Tướng của vua Trưng là 2 vị Tiên nương trong Cữu Nương.

Chúng ta thử đối chiếu ghi nhận của bác sĩ Trần, với sử Việt Nam và giáo lý Cao Đài đê làm  nổi bật 2 vị nữ tướng tài ba nhất của Hai Bà chính là 2 vị Tiên nương trong Cữu Nương của Đạo Cao Đài. Đó là Nữ tướng Hồ Đề (tức 1 kiếp của Bát Nương) và Nữ tướng Hoàng Thiều Hoa (tức một kiếp của Nhứt Nương). Bác sĩ Trần không nói về đạo Cao Đài nhưng công trình nghiên cứu của ông lại làm sáng tỏ giáo lý Cao Đài.

Về Nhứt Nương Hoàng Thiều Hoa: Những quyển sử trước kia không thấy nói đến tên Bà Hoàng Thiều Hoa, nhưng có nói đến một nữ tướng tài ba là Thánh Thiên Công Chúa (không biết tên gì). Theo sử, Bà đem quân giao chiến ba, bốn trận giết được hơn 1000 quân giặc, quân Đông Hán phải lui về Bắc giang, Mã Viện phải dâng biểu về xin cứu viện. Trưng Vương sai Bà lên chống Mã Viện ở Tuyên Quang, Cao Bằng. Bị lầm kế của Mã Viện  “điệu hổ ly sơn” dụ Bà rời xa Trưng Vương  để thừa cơ đánh úp Trung Châu, Bà vội đem quân trở về cứu Trưng Vương, gặp bại binh Trưng Vương  ở thành Ái Châu, huyện Thạch Đầu, tỉnh Thiện Thiên. Bà dàn quân ra cự địch (xem VSTB-Q1). Theo tài liệu của Đạo Cao Đài, bà Hoàng Thiều Hoa là nữ tướng của Trưng Vương được Hai Bà phong là Đông Cung Công Chúa và được dân tôn thờ ở chùa Phúc Khánh và Miếu thờ ở xã Song Quang (nay là tỉnh Vĩnh Phú). Trong Tam Kỳ Phổ Độ, Nhứt Nương Hoàng Thiều Hoa có  nhiệm vụ Phổ Độ nhơn sanh vùng thượng du và trung du Bắc Việt (xem Trần Văn Rang: Công đức Đức Phật Mẫu). Theo Bác sĩ Trần thì bà Hoàng Thiều Hoa chỉ huy đánh ở Trường Sa (Hồ Nam – Trung Hoa).         Chúng tôi suy ra Thánh Thiên Công chúa trong sử Việt, chính là Đông Cung Công Chúa, tức là bà Hoàng Thiều Hoa trong giáo lý Cao Đài.

Về Bát Nương Hồ Đề : Kiếp trước của bà là Hớn Liên Bạch. Bà giáng sinh trong một kiếp làm nữ tướng cho Hai Bà với tên Hồ Đề. Bà Hồ Đề sức khỏe hơn người, bắt được ngựa dữ lúc còn ít tuổi, sau bắt được voi trắng, nên dân 72 động tôn bà là “Vua Thiên Sứ”, coi Bà là Tiên Nữ giáng trần. Nhiều hào kiệt đến xin theo Bà. Bà cầm cờ xanh (màu tiên), cỡi voi trắng, cùng 2000 nghĩa binh đến Mê Linh hội quân với hai Bà, được phong Phó soái, ngang bà Trưng Nhị, ra trận nào thắng trận đó, có lần đuổi Mã Viện chạy dài ở Cao Bằng. Sau khi Hai Bà tử tiết, bà Hồ Đề một mình chống giặc, mở đường chạy tới bờ sông Nguyệt Đức, Bà hét to một tiếng, nước rẽ làm đôi đón cả người lẫn voi. Tương truyền Bà về cõi Trời. (xem Trần Văn Rạng: Công Đức Đức Phật Mẫu). Có phải bà Hồ Đề được thần thánh hóa thành Nữ Vương Phật Nguyệt theo tài liệu mà Bác sĩ Trần đã đọc được ở thư viện bảo tồn di tích cổ ở Hồ Nam (Trung Quốc)? Chúng tôi thấy tung tích của Nữ Vương Phật Nguyệt có phần giống với Nữ tướng Hồ Đề (được dân 72 dộng tôn làm Vua Thiên Sứ), nên theo chúng tôi Hồ Đề và Phật Nguyệt là một, tuy Bác sĩ Trần kể ra là 2 người.

Bát nương có 1 kiếp là Bà Hồ Đề, nữ tướng của vua Trưng, nên khi giáng cơ, Bà thường biểu lộ hào khí của một anh thư và tấm lòng yêu nước thương nòi, thường hoài vọng bờ cõi xa xưa của Việt Tộc ở tận Động Đình Hồ và xứ Việt Thường. Bà mơ đến ngày phục hưng đất nước, theo đó, Bà cho biết tương lai rực rỡ của Việt Nam.

            “Nhẹ bước nhàn du để vẽ Hồng,

            Xắn tay nước Việt dặm non sông.

            Châu về đất Bắc đời Kim khuyết

            Ngọc rạng thành Nam chuộc ải Đồng.

            Mở lối Đài Vân mời trí sĩ,

            Dọn đường Hồng Lạc dắt anh phong.

            Động đào vui thú nơi chiều ngắm,

            Hỏi khách tao nhân có mặn nồng"

                                               *

            “Đào Nguyên lại trổ trái hai lần,

            Ai ngỡ Việt Thường đã thấy Lân.

            Cung Đẩu vít xa gươm Xích Quỷ,

            Thiềm cung mở rộng cửa Hà Ngân.

            Xuân Thu định vững ngôi lương tể,

            Phất Chủ quét tan lũ nịnh thần.

            Thổi khí vĩnh sinh lau xã tắc,

            Mở đường quốc thể định Phong Vân.”

                                               *

            “Chờ về vắng bặt tiết thu qua,

            Tiếng nhạn kêu sầu tiếng thiết tha.

            Vườn trước ngơ trông cây liễu rũ,

            Non xưa chạnh nhớ bóng trăng tà”

                                               *

            “Hỡi nào kẻ lo lường nghiệp Đạo,

            Hỡi những tay nóng máu anh phong,

            Ngôi Thiên để dựa bóng Hồng,

            Phục hưng gầy nghiệp con Rồng cháu Tiên”

                                               *

            “Động Đình chạnh lúc tạm chia đường,

            Bốn giọt nhìn nhau lối rẽ cương,

            Trời thảm mây giăng muôn cụm ủ,

            Biển sầu nước nhuộm một màu thương.”

Bài này do Bà cảm tác bài “Tiễn biệt tình lang” của chính Bà đã giáng cơ cho Đức Thượng Sanh khi Ngài ra đề là “Tiễn biệt tình lang”. Dù nói lên cảnh chia ly người tình, (biết đâu đó cũng là hoàn cảnh của Bà vì quốc gia dân tộc Bà phải xa lìa tình lang), Bà cũng  nói lên nỗi sầu của đất nước ở Động Đình Hồ xa xưa.

P/S:

Nữ tướng Hồ Đề có nói cái tên "Hồng Lạc" thuận theo âm vận thơ.

Cùng xem Hội Phong Thần Phong Thánh,

Dường như nghe ớn lạnh thời gian.

TRỐNG ĐỒNG VÀ TÊN NƯỚC THỜI TRƯNG VƯƠNG (tiếp theo)

Chúng ta đang tìm chứng cứ tên nước thời Hai Bà Trưng và xác suất vô cùng lớn là cái tên Lạc Hồng. Nhận biết chữ "Hồng" qua một số dữ liệu liên quan:

- Truyện Họ Hồng Bàng.

- "Yêu em từ thuở hồng hoang": hồng hoang, hồng mông là thời xa xưa, to lớn, không rõ ràng, mờ mịt...

- Một loại chim hồng hạc, bộ lông màu đỏ rực, tượng trưng phương Nam nếu đối đãi Âm Dương Ngũ Hành với các loài hạc khác.

- Một loài chim hồng hoàng: tức phượng hoàng đất.

- Trong trận chiến với quân Nguyên Mông, nhà Trần có tổ chức hội nghị "Diên Hồng" của các bô lão.

- Chữ "Hồng" trong thần chú của nhà Phật như Úm Ma Ni Bát Mê Hồng.

- Tác phẩm Hồng Lâu Mộng.

- Hồng thủy hay nước chảy tràn, to lớn, ca truyện Hồng thủy hoành lưu của người Dao.

- Ngoài ra, còn có thơ tượng trưng trong Nam Thiên ngữ lục như: "Quần hồng nhẹ bước chinh yên - Đuổi ngay Tô Định dẹp yên biên thành...".

- Hồng mang ý nghĩa tượng trưng cho người phụ nữ, màu hồng, Âm.

- Thi văn tâm linh chẳng hạn như Đạo Mẫu... ghi Lạc Hồng hoặc Hồng Lạc, Lạc Hồng phổ biến hơn như thơ của nữ tướng Hồ Đề...

- Văn Lang thời Hùng Quốc Vương trở về sau (Hùng Quốc Vương là vị vua nam giới, Văn là Âm so với Lang là Dương) ---> Âu Lạc thời An Dương Vương (An Dương Vương là vị vua nam giới, quy ước tên gọi Âu - Âm và Lạc - Dương) ---> Nam Việt thời Triệu Vũ Đế trở về sau (Âm Dương) ---> Lạc Hồng thời Trưng Vương, đây là cái tên quy ước theo thứ tự Dương Âm, vị là vị vua nữ giới nên gọi Lạc (Dương) Hồng (Âm). Đây là cái lý của phương pháp phi tinh Huyền Không: "Nữ thuận Nam nghịch", tương tự tục cài áo về bên trái (tả nhậm) của người dân nước Văn Lang.

- Hùng Lạc (sai lệch theo quy ước Âm Dương).

- Triệu (không thể).

- Trưng (không thể).

Ngày lễ hội Hai Bà Trưng là mùng 6 tháng Hai âm lịch, dựa trên độ số của Hậu thiên Bát quái phối Hà đồ. Ngày (Âm) ở đây mang độ số 6, cung Càn, Dương kim đới thủy; còn tháng (Dương) mang độ số 2 cung Khôn, Âm hỏa đới mộc. Độ số 6 và 2 trên đây tương ứng hai cung Càn - Khôn đối ứng trên Hậu thiên Bát quái phối Hà đồ tức quái Khôn thay quái Tốn trên Hậu thiên Bát quái vậy (ở đây, khi nói độ số là liên quan đến Hà đồ - Lạc thư). Trống đồng loại II, trống Ly thời Trưng Vương đã chỉ rõ!

Trống loại II, trống Ly tại Bảo tàng Hoàng Bình

Thời Hai Bà Trưng thì hệ mặt trời đã thuộc vào phận dã cung Song Ngư, do vậy hành Thủy được nhấn mạnh và chọn lựa để hợp "khí".

Trống đồng Miếu Môn (được nhận định là trống loại IV, trống Khảm, Thủy, cùng thời với trống Ngọc Lũ do cấu trúc hoa văn chi tiết chính xác tương đương).

Mũi lao được nhận định thời Trưng Vương (lao, giáo tượng trưng cho phương Nam)

"Phương Nam trống trận giáo như rừng..."

Tinh thần Samurai Nhật Bản nam giới luyện kiếm, nữ giới luyện giáo.

Chim hồng hạc

Chim hồng hoàng (nếu đối đãi Âm Dương Ngũ hành với chim hồng hạc thì chim hồng hoàng là Dương)

Về mặt lịch sử, thông thường khi đổi ngôi thì nhà vua cũng ra chiếu chỉ đổi tên nước, niên hiệu, ấn tín, kiếm lệnh, quốc kỳ, rất hiếm khi giữ lại như: thời Lý là Đại Việt và thời Trần giữ nguyên Đại Việt.

Tôi tham khảo được một bài thơ tâm linh, khả năng là của một vị Hùng Vương nhưng không rõ chi đời Lời Người nhắn gửi, trong đó có cái tên "Hồng Bàng":

Từ thuở Hồng Bàng Việt quốc khai,

Vua tôi cùng tắm bãi sông dài,

Cùng nghe chim hót vui ca hát,

Cùng đấu lưng nhau để cấy cày.

Thế hệ sau này ai dạy bảo?

Khòm lưng cúi cổ lạy người xa,

Biến lòng tham vọng thành nô lệ,

Xóa bỏ tình thương hướng nẻo Ta.

Có phải hồn thiêng của núi sông,

Mất đi từ thuở mất Cha Ông?

Nay Ta dựng dậy tình sông núi,

Để trả hồn thiêng lại núi sông.

Những người đắc đạo sử còn ghi,

Nào có công danh bổng lộc gì,

Chỉ giữ hồn thiêng cho đất nước,

Vô vi mà cũng chẳng vô vi.

TRỐNG ĐỒNG VÀ TÊN NƯỚC THỜI TRƯNG VƯƠNG (tiếp theo)

Do đàm đạo với bác Votruoc về độ rỗng của Vạn tượng và cũng là một trạng thái của chính Thái Cực, sau này nó dịch chuyển thành một số nguyên lý như "Khí nhẹ bay lên thành trời, khí nặng đục tụ xuống thành đất", "Khí tụ thì sống, khí tán thì chết"..., tôi quay trở lại một cổ vật thời Trưng Vương đó là chiếc đèn tượng voi, ở đây chúng ta cần chú ý con voi tượng trưng cho toàn thể vũ trụ vận động, nó được chế tác "Rỗng" để đựng dầu Lạc.

Đèn con voi

Thời Trưng Vương

Đặc biệt, người quản tượng trong hình một người phụ nữ rất rõ, có lẽ "Mẫu Thiên hay Mẫu Thượng Ngàn" trong Đạo Mẫu, đối ứng với cây đèn trên trục gọi là "Nhiên Đăng". Chiếc đèn này tương ứng với thần Trụ Trời trên một cổ vật thời Trưng Vương đã trình bày.

Chúng ta tiếp tục quan sát một số cổ vật Đông Sơn khác dưới đây:

Đèn ba chân lưới bảo vệ rỗng đặc

Cổ vật Đông Sơn

Thạp đồng

Bình đồng và âu đồng

Mộ thuyền Việt Khê, thế kỷ V TCN

Âu đồng tế khí

Bình đồng

Nghi Vệ, Bắc Ninh, thời Hán

Mâm đồng

Âu đồng

Bình đồng trái mận

Bồ nông đứng trên vũ trụ - Lồng xông trầm hương

Cổ vật Đông Sơn

Lồng ấp trầm "long phượng trình tường"

Những cổ vật tế khí trên có chân đế cấu trúc lỗ rỗng, chân đế của đồ tế khí tượng trưng cho gốc rễ, nguyên thủy và đây là nét đặc trưng cổ vật văn hóa Đông Sơn, về thời gian sớm nhất tham chiếu đến mộ thuyền Việt Khê có niên đại thế kỷ V TCN và cho tới thời Hán rất phổ biến. Ngoài ý nghĩa tản nhiệt, mỹ thuật, chúng thể hiện một ý nghĩa quan trọng như đã viết chính là "Độ Rỗng".

Lão Tử mô tả công dụng và chức năng của cái trống không đối với hình thể và sự phụ thuộc của tất cả mọi vật vào những cái trống không: Ba mươi tay hoa cùng quy vào một cái bầu, nhưng chính nhờ khoảng trống không trong cái bầu mà xe mới dùng được. Nhồi đất sét để làm chén bát, nhưng chính nhờ khoảng trống không ở trong mà chén bát mới dùng được. Đục cửa lớn và cửa sổ để làm nhà, chính nhờ cái trống không đó mà nhà mới dùng được. Vậy khi chúng ta sử dụng cái “có”, chúng ta cần nhận ra sự hữu dụng của cái “không”.

Sử ký Tư Mã Thiên và các thư tịch khác chép Đạo Đức Kinh do Lão Tử huyền thoại viết, có niên đại khoảng 600-500 TCN, như vậy nếu đối chiếu tới những cổ vật biểu tượng trên thì rõ ràng, niên đại của Đạo Đức Kinh đã có từ trước đó rất xa rồi! Đây là những chứng cứ vật thể thời Hùng Vương rất trực quan và sinh động.

Liên quan đến chiếc âu đồng hay bình bát, có một sự kiện trong lịch sử Phật giáo: Khi Phật Thích Ca sắp nhập diệt, có một đệ tử hỏi khi Ngài nhập Niết bàn thì làm tháp thờ như thế nào? Phật Thích Ca không trả lời, chỉ lấy chiếc áo cà sa gấp lại làm 4, đặt chiếc bình bát úp ngược lên, rồi lấy chiếc gậy dựng thẳng đứng trên đáy chiếc bình bát.

Sau này, chúng ta thấy mộ xá lỵ Phật giống như thế và xưa nhất là bảo tháp Sanchi khoảng thế kỷ thứ III TCN tại Ấn Độ.

Bảo tháp Sanchi

Biểu tượng trên mà Phật Thích Ca nói cũng chính là cấu trúc thuyết Âm Dương Ngũ hành. Thời Hai Bà Trưng đã có chùa và kinh Phật rồi, chẳng hạn công chúa Phật Nguyệt...

TRỐNG ĐỒNG VÀ TÊN NƯỚC THỜI TRƯNG VƯƠNG (kết)

Liên quan đến cổ vật thời Trưng Vương, một ngôi mộ cổ vùng Hồ Nam được cho là có từ thời Chiến Quốc, khi khai quật phát hiện một chiếc giao găm cán tượng người giống như những chiếc dao găm ở Việt Nam và như vậy đây là ngôi mộ thời Đông Hán chứa đựng các cổ vật thời Chiến Quốc vào thời đại chủ nhân ngôi mộ. Vùng Quảng Tây cũng có khám phá tương tự, khoảng vài chiếc. Như vậy, chiếc dao găm tượng Bà Trưng tại Hồ Nam đã chứng tỏ cổ sử ghi chép chính xác về việc Mã Viện bắt các cừ súy đày về Linh Lăng, Hồ Nam hoặc/ và từ trận chiến kinh thiên động địa giữa các tướng lĩnh thời Trưng với quân Mã Viện tại Động Đình Hồ theo khảo cứu của bác sĩ Trần Đại Sĩ..

Tướng Đô Dương tiếp tục cầm quân chống lại quân Hán đến cuối năm 43. Mã Viện đuổi theo đánh quân còn sót lại huyện Cư Phong, cuối cùng lực lượng này cũng bị dẹp. Ngoài các cừ súy bị giết, hơn 300 cừ súy người Việt bị bắt và đày sang Linh Lăng (Hồ Nam).

Dao găm tượng Bà Trưng

Việt Nam

Thời Lý, dựa trên tư liệu lịch sử, các nghệ nhân làng Đông Hồ đã chế tác ra bộ tranh hai bức (nhị bình): Hai Bà Trưng và Bà Triệu, những bức tranh lịch sử đã trở thành truyền thống hàng nghìn năm và nét đẹp mỹ thuật dân gian Việt Nam. Hình ảnh oai hùng của Hai Bà Trưng và Bà Triệu luôn đi cùng một hình tượng to lớn đó là những con voi rừng đã được thuần hóa.

Trưng Vương khởi nghĩa - Triệu Chúa xuất quân

Tranh dân gian Đông Hồ

Qua hệ thống cổ vật thời Trưng Vương, chúng ta sẽ thấy hoàn toàn rõ ràng về một thời kỳ lịch sử và hào hùng của dân tộc, một vị nữ vương oai nghiêm và vĩ đại nhất trong lịch sử giải phóng dân tộc 5.000 năm trên toàn thế giới. Thời đại của Hai Bà Trưng (lên ngôi hoàng đế Lĩnh Nam năm 30 SCN) cũng chính là thời đại của ông Jesus (4 TCN - 30 SCN) khi mà nước Do Thái bị thực dân La Mã độ hộ thì nước Nam Việt cũng đang bị bị triều Hán cưỡng bức, thời đại này về mặt thiên văn thì hệ mặt trời đã đi vào cung Song Ngư trên vòng Hoàng đạo. Như vậy, Hai Bà Trưng là cực kỳ vĩ đại nếu so sánh về mặt vai trò trong lịch sử trong thời đại của chính mình và dân tộc mình ngay cả khi so sánh với ông Jesus. Sorry xin đừng buồn vì nó thực sự là như vậy! Mà tại sao phải buồn? Đáng nhẽ là cùng nhau vui mừng và ca hát lên chứ nhỉ???

Trống đồng thời Trưng Vương

Quảng Tây

Hãy tự hào về dân tộc của mình đi, tìm chân lý ngay trong lòng dân tộc đi, không đi tìm, tâng bốc và xin xỏ ở nơi đâu nữa, có dăm trang sách thôi mà! Tôi trích một phần bài thơ Lạc Hồng ca do Lạc Hồng Quốc Tổ Hùng Quốc Vương  ứng linh qua một nhân vật có khả năng nhận bằng tư tưởng, do tham khảo được.

Hà - Đồ xuất hiện trên sông

Là cơ hiển Thánh Lạc Hồng khai nguyên

Hồn non nước linh sơn tú khí

Nghĩa đồng bào tôn chỉ hoằng dương

Người sinh ra có quê hương

Công Cha nghĩa Mẹ yêu thương gia đình

Là nguồn cội hữu tình nhân loại

Dẫu thế thời biến cải mưu sinh

Cũng không quên được thâm tình

Lìa quê nhớ Mẹ xa đình nhớ Cha

Trải cuộc thế ngày qua dầu dãi

Nợ áo cơm khôn dại đi về

Thoáng buồn cuộc sống xa quê

Thị thành nắng bụi làng đê mưa bùn

Tình cảm của anh hùng hào kiệt

Khởi đầu chung muôn việc hy sinh

Gởi thân vào cuộc thăng bình

Viết trang sử đẹp hợp tình Âu Cơ

Đây là lúc Đồ - Thư khai hóa

Đến tận nguồn minh họa hồn thiêng

Mẹ cha Hồng Lạc, Rồng Tiên

Nêu cao đạo nghĩa thiêng liêng giống nòi

Trang sử cũ lần coi từng nét

Lý Đồ - Thư suy xét tận tường

Quốc hồn, quốc túy, quốc cương

Đâu đây phảng phất tình thương đồng bào

Mỗi dân tộc tự hào nguồn cội

Thờ Mẹ Cha là tội hay sao?

Lạ xa mang vội tin vào

Mẹ Cha cùng nghĩa đồng bào ai thương?

Sống chẳng có lập trường trung hiếu

Tu luyện thành quy liễu về đâu?

Sớm khuya Cha Mẹ không cầu

Chắc gì kế mẫu trọn câu thâm tình!

Ta quyết lập Tổ đình Hồng Lạc

Sợ cháu con rời rạc tinh thần

Dù đời đày đọa tấm thân

Quyết không nô lệ tinh thần Tây Đông!

...

Kết thúc chuyên mục Hai Bà Trưng tôi trích một bài hát có liên quan đến cụm từ "Trưng Vương", đó là bài Trưng Vương khung cửa mùa thu được chuyển dịch từ một bài hát nước ngoài Tell Laura I love her để cùng thưởng thức.

Linh vật (những con vật linh thiêng) được con người sáng tạo và sử dụng như những biểu tượng văn hóa để truyền đạt ý tưởng, niềm tin tâm linh, tôn giáo và thể hiện thế giới quan, nhân sinh quan của mình. Linh vật thường được mô tả trong thần thoại, truyền thuyết và được biểu đạt trong nghệ thuật tạo hình. Người xưa tin rằng, linh vật là hiện thân của các lực lượng tự nhiên hoặc mang những đặc tính huyền bí, năng lực siêu nhiên có thể chi phối nhân sinh, vũ trụ.

Linh vật trong nghệ thuật tạo hình Việt Nam có nhiều loại khác nhau, do người Việt Nam sáng tạo nên hoặc giao lưu, tiếp biến từ các nền văn hóa bên ngoài, phản ánh sâu sắc đời sống tâm linh, văn hóa dân tộc. Mỗi linh vật trong tiến trình phát triển vừa thể hiện bản sắc riêng phù hợp với truyền thống văn hóa dân tộc, vừa mang đặc điểm, phong cách nghệ thuật đặc trưng riêng của mỗi thời kỳ lịch sử.

Trưng bày chuyên đề “Linh vật Việt Nam” giới thiệu 27 loại hình là các con vật linh thiêng, qua gần 100 hiện vật tiêu biểu hiện đang lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia. Tuy chưa thật đầy đủ nhưng trưng bày là cơ hội để công chúng khám phá, tìm hiểu về sự phong phú và độc đáo của linh vật Việt Nam nói chung cũng như nhận thức sâu sắc hơn về câu chuyện của mỗi linh vật nói riêng, qua đó khơi gợi ý thức dân tộc trong việc sử dụng các biểu tượng văn hóa hiện nay.

1. Chim Lạc

Chim Lạc là vật Tổ của cư dân Đông Sơn. Trong buổi đầu hình thành nhà nước Văn Lang - Âu Lạc, cư dân Việt cổ - chủ nhân sáng tạo văn hóa Đông Sơn đã định cư và liên kết vững chắc thành cộng đồng quốc gia - dân tộc. Lúc này, ý thức dân tộc đã nảy sinh và định hình, người Việt cổ đã bắt đầu xây dựng huyền thoại về Tổ tiên, nguồn gốc dân tộc qua tín ngưỡng thờ vật Tổ.

Hình Chim Lạc trên trống đồng Thọ Vực. Văn hóa Đông Sơn,

khoảng 2.500 - 2.000 năm cách ngày nay.

2. Rồng

Ở Việt Nam, hình tượng Rồng đã xuất hiện từ buổi đầu dựng nước Văn Lang - Âu Lạc và trở thành biểu tượng linh thiêng gắn với Tổ Tiên, cội nguồn dân tộc thông qua truyền thuyết “Con Rồng cháu Tiên”. Mặt khác, do nằm trong khu vực là cái nôi của nền văn minh lúa nước, Rồng Việt Nam còn giữ vai trò là một Phúc thần mang đến mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Trải qua tiến trình phát triển hơn 2 ngàn năm, hình tượng rồng trong nghệ thuật Việt Nam đã nhiều lần biến chuyển về đặc điểm, phong cách nghệ thuật, đồng thời mang thêm những ý nghĩa biểu tượng mới gắn với Thần quyền và vương quyền.

Hình Giao Long trang trí trên giáo đồng. Văn hóa Đông Sơn,

khoảng 2.500 - 2.000 năm cách ngày nay.

3. Kỳ Lân

Theo truyền thuyết, Kỳ Lân là linh vật biểu tượng cho lòng nhân từ, mỗi khi nó xuất hiện là điềm báo có thánh nhân, minh quân ra đời. Ở Việt Nam, hình tượng Kỳ Lân xuất hiện phổ biến từ thời Lê sơ (thế kỷ 15), khi Nho giáo phát triển đến đỉnh cao. Tạo hình Kỳ Lân tuy không hoàn toàn tuân thủ theo nguyên tắc của truyền thuyết nhưng đặc điểm nhận dạng cơ bản là thân của động vật móng guốc, phủ kín vảy cá.

Trong đời sống dân gian thường có sự lẫn lộn giữa Kỳ Lân và Sư tử, nhiều hình Sư tử cũng gọi là Lân. Tuy nhiên, theo điển chế nhà Lê và nhà Nguyễn, giữa Kỳ Lân và Sư tử có sự quy định khác biệt rất rõ ràng về hình thức, ý nghĩa biểu trưng. Theo đó, Kỳ Lân luôn có phẩm cấp cao hơn Sư tử. Thời Lê, Kỳ Lân biểu trưng cho hoàng tử, hoàng thái tử; Sư tử biểu trưng quan võ nhất, nhị phẩm. Thời Nguyễn, Kỳ Lân ứng với quan võ nhất phẩm, còn Sư tử dành cho quan võ tam phẩm.

Hình Kỳ Lân trên bia điện Nam Giao. Đá. Thời Lê Trung Hưng,

niên hiệu Vĩnh Trị 5 (1679)

4. Rùa và Long Mã

Rùa là con vật có thật được linh hóa, biểu trưng cho sự bền vững, trường tồn. Bởi vậy, Rùa thường được tạc trong hình thức đội bia đá, tháp Phật. Ngoài ra, Rùa cũng được trang trí trên các đồ vật, tượng trưng cho sự trường thọ của chủ nhân sử dụng.

Từ cuối thời Lê Trung Hưng (thế kỷ 17 - 18), Rùa thường xuất hiện thành cặp với Long Mã trong đề tài về Hà đồ - Lạc thư. Đây là cặp biểu tượng khởi nguyên của Kinh Dịch, tư tưởng triết học của người Á Đông về quy luật của sự biến đổi. Nó được vận dụng vào rất nhiều lĩnh vực như vũ trụ, thiên văn, địa lý, phong thủy, trị nước, nhân mệnh…

Đề tài Long Mã Hà đồ gắn với tích Vua Phục Hy trong một lần đi dạo sông Hoàng Hà nhìn thấy một con Long Mã đang bơi tới, trên lưng có các xoáy đen trắng. Nhân đó Vua vẽ lại thành Hà đồ, còn gọi là Tiên thiên bát quái đồ. Đề tài Thần Quy Lạc thư bắt nguồn từ tích vua Đại Vũ trị thủy sông Lạc, nhìn thấy một con rùa trên lưng có các chấm đen trắng. Vua theo đó đặt ra Lạc Thư, còn gọi là Hậu thiên bát quái đồ.

Hình Long Mã - Hà đồ trên hũ gốm hoa lam. Thời Nguyễn, niên hiệu Gia Long (1802 - 1920).

5. Ngựa có cánh

Ngựa có cánh (Pegasus) là một loại ngựa thần trong văn hóa phương Tây, biểu tượng của sự thông thái, minh triết. Ngựa có cánh được truyền vào Việt Nam từ thời Lê sơ (thế kỷ 15), trên đồ gốm xuất khẩu thông qua đặt hàng của thương nhân phương Tây và tiếp tục được sử dụng trong trang trí kiến trúc và đồ gốm thời Mạc - Lê Trung Hưng (thế kỷ 16 - 18).

Hình Ngựa có cánh trên gạch trang trí. Đất nung. Thời Mạc, thế kỷ 16.

6. Phượng

Theo truyền thuyết, Phượng là vua của các loài chim, mang nhiều đức tính, phẩm hạnh cao đẹp. Phượng chỉ xuất hiện vào thời thái bình và ẩn mình khi thời loạn lạc nên nó là biểu tượng cho thái bình thịnh trị. Ngoài ra, Phượng còn là hình ảnh tượng trưng cho hoàng thái hậu, hoàng hậu, công chúa cũng như phụ nữ quý tộc thời phong kiến. Ở Việt Nam, Phượng là đề tài trang trí phổ biến ở mọi thời đại, trên mọi lĩnh vực nghệ thuật khác nhau.

Hình Phượng trang trí trên hộp trầu. Vàng. Thời Nguyễn, thế kỷ 19 - 20

(Sưu tập hiện vật cung đình triều Nguyễn)

8. Cá hóa Rồng

Cá hoá Rồng vốn là truyền thuyết được lưu truyền phổ biến ở Việt Nam, gắn với tích “Ngư dược Vũ môn” của khoa cử Nho học, tượng trưng cho sự kiên trì, bền chí chinh phục tri thức để đi tới thành công của các sĩ tử. Trong nghệ thuật Việt Nam, đề tài cá hóa rồng bắt đầu xuất hiện từ thời Trần (thế kỷ 13 - 14) về sau, nhưng phổ biến và đạt tới đỉnh cao nghệ thuật vào thời Lê sơ (thế kỷ 15).

Hình Cá hóa Rồng trên đĩa gốm nhiều màu. Thời Lê sơ, thế kỷ 15

(Hiện vật tàu đắm cổ Cù Lao Chàm, Quảng Nam)

9. Si Vẫn (con Kìm)

Theo truyền thuyết, Si Vẫn là động vật biển có đuôi cong tròn, đập sóng thì mưa xuống. Bởi vậy, người xưa thường đắp nó trên nóc mái các công trình kiến trúc với ý nghĩa phòng ngừa hoả hoạn. Ở Việt Nam, Si Vẫn còn được gọi với tục danh là con Kìm, trong nhiều hình thức khác nhau: hình đầu rồng, hình rồng; hình cá, hình đầu rồng đuôi cá; hình đuôi Si, hình đầu rồng đuôi Si...

Si Vẫn hình đầu Rồng (Long Vẫn). Đá. Thời Lê Sơ, thế kỷ 15.

(Thái miếu nhà Lê ở Lam Kinh, Thanh Hóa)

10. Bồ Lao

Theo truyền thuyết, Bồ Lao là động vật biển, thích âm thanh lớn, thích gầm rống. Bồ Lao rất sợ cá kình, khi bị cá kình đuổi đánh thì kêu rất to. Người xưa khi đúc chuông thường tạo quai hình Bồ Lao, còn dùi thì làm theo hình cá kình với mong muốn tiếng chuông kêu vang xa. Do đó, "bồ lao" cũng dùng để chỉ tiếng chuông chùa. Ở Việt Nam, Bồ Lao thường được thể hiện dưới dạng hình Rồng hai đầu.

Bồ lao trên quai chuông chùa Vân Bản (Hải Phòng). Đồng. Thời Trần,

thế kỷ 13 – 14.

11. Thao Thiết

Theo truyền thuyết, Thao Thiết là một con vật ham ăn vô độ, thậm chí có thể ăn cả cơ thể mình. Vì vậy, hình ảnh Thao Thiết chỉ là phần đầu với hai chân trước nhìn chính diện trông vừa dữ tợn, vừa uy nghi. Ban đầu, hình Thao Thiết được trang trí trên bộ đồ ăn nhằm nhắc nhở việc ứng xử lịch sự trong ăn uống. Về sau, hình Thao Thiết xuất hiện trên nhiều loại vật dụng khác, tượng trưng cho sự no đủ, bền vững.

Hình Thao thiết trên đồ cúng tế. Ngọc. Thời Nguyễn, thế kỷ 19 – 20.

(Sưu tập cổ vật Cung đình triều Nguyễn)

12. Tiêu Đồ

Theo truyền thuyết, Tiêu Đồ là linh vật có tính khí lười biếng, thường cuộn tròn nằm ngủ, không thích có kẻ lạ xâm nhập lãnh địa của mình. Bởi vậy Tiêu Đồ thường được chạm trên tay nắm cửa ra vào, ngụ ý răn đe kẻ lạ muốn xâm nhập, bảo vệ sự an toàn cho chủ nhà. Ở Việt Nam, hình tượng Tiêu Đồ mới chỉ gặp trên những chiếc tay nắm cửa đồng thế kỷ 1 – 3.

Tay nắm cửa hình Tiêu Đồ. Đồng, thế kỷ 1 – 3.

13. Tích Tà

Tích Tà là linh vật huyền thoại có nguồn gốc Á Đông, hình thức giống như Sư tử có cánh. Đây là linh vật trấn giữ mang ý nghĩa biểu tượng trừ tà, xua đuổi điều xấu, mang lại tốt lành. Hình tượng Tích Tà xuất hiện trong nghệ thuật tạo hình Việt Nam giai đoạn những thế kỷ đầu Công nguyên, trên các hiện vật chất liệu đồng và gốm.

Đèn hình Tích tà. Đồng. Thế kỷ 1 - 3

14. Chim thần Garuda

Garuda là một loại chim thần có nguồn gốc từ Ấn Độ, thường được miêu tả trong hình thức người - chim, tượng trưng cho sức mạnh và chân lý. Ở Việt Nam, Garuda xuất hiện trong nghệ thuật Champa với tư cách là một vị Thần Ấn Độ giáo, là biểu trưng và vật cưỡi của Thần Vishnu. Trong nghệ thuật Phật giáo Đại Việt từ thời Lý (thế kỷ 11 - 13) đến thời Mạc (thế kỷ 16), Garuda là linh vật trấn giữ các góc tháp, đỡ góc bệ thờ hoặc mái đao chùa... Garuda là hình ảnh tiêu biểu cho sự giao lưu văn hóa Đại Việt - Champa.

Garuda đỡ góc bệ thờ Chùa Thầy (Hà Nội). Đá. Thời Trần, thế kỷ 13 – 14.

15. Sư tử / Nghê

Sư tử nguyên là linh vật Phật giáo, được truyền vào Việt Nam theo sự du nhập của Phật giáo, nhưng được cải biến phù hợp với truyền thống, bản sắc văn hóa dân tộc. Từ thời Trần (thế kỷ 13 – 14), khi Nho giáo phát triển, Sư tử được chọn làm biểu tượng của sức mạnh vương quyền thì hình tượng Sư tử xuất hiện phổ biến ở nhiều loại hình nghệ thuật khác nhau, vừa đa dạng về đặc điểm hình thức vừa truyền tải nhiều ý nghĩa biểu tượng tốt đẹp khác nhau. Về đặc điểm tạo hình cơ bản có hai loại: hình Sư tử (các chi tiết hình thể của sư tử) và kết hợp đặc điểm Sư tử - Chó (đầu Sư tử, thân Chó). Trong đó, hình Sư tử xuất hiện ở mọi thời đại, trên nhiều loại hình nghệ thuật khác nhau. Hình Sư tử - Chó ít nhất bắt đầu xuất hiện từ thời Lê sơ (thế kỷ 15), chủ yếu trên đồ thờ cúng, trong trang trí kiến trúc hoặc trong tư cách là linh vật trấn giữ…

Cũng như các nước Á Đông, ở Việt Nam, Sư tử còn có tên gọi khác là Nghê. Ở Trung Quốc và Nhật Bản, Sư tử được gọi là Nghê khi tạc làm bệ tượng Phật, là vật cưỡi của Văn Thù Bồ Tát, đội lư hương hoặc ngồi trên nắp đỉnh trầm, dù đều trong hình tướng Sư tử. Ở Việt Nam thì diễn biến khá phức tạp. Thông thường, linh vật này được gọi là Sư tử khi tạo theo hình tướng Sư tử, gọi là Nghê khi mang đặc điểm kết hợp của Sư tử và Chó. Tuy nhiên, nhiều khi, những hình sư tử nhỏ trong trang trí hoặc đồ thờ cúng cũng được gọi là Nghê hoặc Lân. Có những linh vật trong hình Sư tử - Chó, dân gian thường gọi là Nghê, nhưng trong văn bản chính thống ghi chép về việc tạo tác này vẫn gọi là Sư tử… Bệ tượng Phật tạo hình Sư tử thường gọi là “Sư tử tọa”, nhưng đôi khi cũng gọi là “Nghê tòa”, tục danh gọi là Ông Sấm...

Hình tượng Sư tử - Nghê giới thiệu trong trưng bày này, chú thích là Sư tử tức chỉ linh vật trong hình tướng sư tử, gọi là Nghê khi linh vật mang đặc điểm tạo hình sư tử - chó. Những hình Nghê/ Sư tử được gọi theo nhiều các khác nhau, chú thích sẽ nêu tên gọi chính thống/ phổ biến lên trước, kèm theo các tên dân gian thường gọi khác.

Hình Sư tử (Nghê/Lân) gắn trên nắp đỉnh trầm. Gốm men rạn.

Thời Lê Trung Hưng, niên hiệu Vĩnh Hựu 2 (1736).

16. Hổ

Ở Việt Nam, Hổ được coi là chúa sơn lâm. Bởi vậy, Hổ đã được linh hóa, biểu trưng cho quyền uy và sức mạnh giống như Sư tử. Hổ thường được đặt trấn giữ ở cổng các công trình kiến trúc cổ. Trong điện thờ Mẫu thường có ban thờ Ngũ Hổ, với 5 màu vàng, xanh, trắng, đỏ, đen, tượng trưng cho Ngũ Hành, trấn giữ 5 phương.

Cặp tượng Hổ. Đá. Thời Lê Trung Hưng, thế kỷ 17 - 18. (Văn Miếu Hưng Yên).

17. Voi

Voi vốn là linh vật Phật giáo, tượng trưng cho chân lý, trí tuệ và sự kiên định. Đức Phật cũng từng được đầu thai dưới dạng Voi trắng trong giấc mơ của Hoàng hậu Maya. Voi còn là vật cưỡi của Phổ Hiền Bồ Tát. Với ý nghĩa như vậy, voi cũng hiện diện trong nghệ thuật Phật giáo Việt Nam. Đồng thời, voi còn là linh vật có sức mạnh trấn giữ khi đặt hai bên đường Thần đạo trước lăng mộ hoặc phủ phục trước cổng đền, miếu...

Voi cõng bình. Gốm men rạn. Thời Lê Trung Hưng, thế kỷ 17 – 18.

18. Khỉ

Theo Phật thoại, Khỉ là đệ tử rất thành tâm đến với Đức Phật. Ở Việt Nam đã tìm thấy khá nhiều tượng khỉ tại di tích Tháp Chương Sơn (Nam Định), thời Lý. Bộ tượng 3 con khỉ: con che mắt, con bịt miệng, con bịt tai, thể hiện triết lý Tam Không của Phật giáo: không nhìn điều xấu, không nói điều xấu và không nghe điều xấu.

Tượng Khỉ bịt tai trong bộ tượng "Khỉ Tam Không". Đá. Thời Lý, thế kỷ 11- 13. (Tháp Chương Sơn, Ý Yên, Nam Định).

19. Chó

Chó là linh vật gần gũi với đời sống tâm linh của người Việt Nam. Người Việt Nam thường tạc chó đá trấn giữ trước cổng nhà hoặc cổng đình, đền, miếu, phủ... để cầu phúc, trừ tà. Chó đá ở nhà dân thường nhỏ, không to lớn như chó đá ở các công trình kiến trúc tôn giáo, tín ngưỡng. Nhiều nơi còn có tục thờ Chó.

Tượng Chó. Đá. Thời Lê Trung Hưng, thế kỷ 17 – 18.

20. Rắn

Đối với người Việt, Rắn là biểu tượng của Thần Nước, đại diện cho hai thành tố đối lập tốt và xấu. Tín ngưỡng nguyên thủy của người Việt có tục thờ Rắn, mang ý niệm về sông nước của cư dân làm nông nghiệp. Hình ảnh đôi Rắn quấn nhau là biểu tượng của phồn thực, cội nguồn sinh sôi, sự sống. Mặc dù vậy, Rắn dường như ít xuất hiện trong nghệ thuật tạo hình.

Trong văn hóa Champa, Rắn được gọi là Naga, vua của loài rắn, được du nhập vào theo Ấn Độ giáo. Naga là anh em họ và là kẻ thù của Chim thần Garuda. Bởi vậy, Naga thường được thể hiện trong hình thức bị chim Thần Garuda tiêu diệt.

Tượng rắn đầu người. Gốm men trắng. Thời Nguyễn, thế kỷ 19 – 20.

21. Hạc

Hạc vốn là linh vật của Đạo giáo, tượng trưng cho sự thanh cao, thoát tục,  trường sinh bất tử. Tuy nhiên, ở Việt Nam việc sử dụng hỗn hợp các hình tượng tôn giáo khá phổ biến. Bởi vậy, Hạc cũng trở thành biểu tượng văn hóa của Phật giáo, Nho giáo... Hạc thường được mô tả đứng chầu trên lưng Rùa hoặc trong đề tài Tiên cưỡi Hạc trên điêu khắc đình làng.

Đèn hình Hạc cưỡi Rùa. Đồng. Thời Nguyễn, thế kỷ 19 – 20.

22. Uyên Ương

Theo Phật thoại, Uyên Ương (Vịt) là một trong các hóa thân của Đức Phật. Trong nghệ thuật Việt Nam, Uyên Ương xuất hiện phổ biến trong trang trí kiến trúc cung đình và chùa, tháp thời Lý - Trần (thế kỷ 11 - 14), trong tư thế dang cánh đậu trên các viên ngói bò lợp mái.

23. 12 con giáp

Ở Việt Nam, 12 con Giáp gồm Chuột (Tí), Trâu (Sửu), Hổ (Dần), Mèo (Mão), Rồng (Thìn), Rắn (Tị), Ngựa (Ngọ), Dê (Mùi), Khỉ (Thân), Gà (Dậu), Chó (Tuất), Lợn (Hợi), tương ứng với 12 chi trong lịch pháp Á Đông, dùng để tính thời gian theo chu kỳ quay của Mặt Trăng. 12 con Giáp còn được dùng để liên kết các yếu tố liên quan đến vận mệnh, cuộc sống con người.

Tượng Trâu (Sửu) trong bộ tượng 12 con Giáp. Ngọc. Thời Nguyễn, thế kỷ 19 – 20.

(Sưu tập cổ vật Cung đình triều Nguyễn)

Với mỗi linh vật, bên cạnh hiện vật gốc, để đảm bảo kể đầy đủ, khách quan câu chuyện và hành trình lịch sử của chúng, trưng bày còn giới thiệu mở rộng thêm bằng các tài liệu khoa học phụ, hình ảnh, thuyết minh trong màn hình cảm ứng. Ngoài ra, 3 linh vật là Sấu, Tù Ngưu, Nhai Tí, do điều kiện không gian trưng bày, chúng tôi cũng giới thiệu bổ sung trong màn hình cảm ứng này.

24. Hình tượng Sấu

Sấu, còn gọi là “Sóc” hoặc “Sấu nghê sóc”, xuất hiện trong nghệ thuật Việt Nam bắt đầu từ thời Lý, tồn tại tới thời Lê Trung Hưng (thế kỷ 17 - 18). Sấu có đầu Sư tử, đuôi sóc. Ngoại trừ đặc điểm tạo hình và mức độ phổ biến có sự thay đổi theo thời gian, đây là linh vật khá ổn định trong chức năng sử dụng và ý nghĩa biểu tượng, thường được thể hiện trên mặt dốc thành bậc trước cửa chùa, tháp hoặc lăng mộ. Đây cũng là linh vật độc đáo của nghệ thuật Việt Nam, chưa từng thấy xuất hiện trong bất cứ nền nghệ thuật nào trên thế giới.

Sấu thành bậc. Đá. Thời Trần, thế kỷ 13 – 14. Chùa Phổ Minh, Nam Định.

25. Nhai Tí

Theo truyền thuyết, Nhai tí là con vật có thân rồng, đầu sói, tính cách cương liệt hung dữ nhưng ngay thẳng, hiếu sát, thích chiến đấu. Vì thế Nhai Tí thường được trang trí ở đốc, chuôi, khâu đao, kiếm… ngụ ý thị uy, làm tăng thêm sức mạnh và lòng can đảm của các chiến binh khi chiến đấu.

Hình Nhai Tí trang trí trên đốc kiếm. Vàng, kim loại, đá quý. Thời Nguyễn,

thế kỷ 19 – 20. (Sưu tập cổ vật Cung đình triều Nguyễn).

26. Tù Ngưu

Theo truyền thuyết, Tù Ngưu là linh vật rất ham mê âm nhạc, thích gảy đàn, đạt được nhiều thành tựu về âm nhạc. Vì thế người xưa thường tạo hình Tù Ngưu ở đầu cần các loại đàn cầm.

Số lượng linh vật là hiện vật gốc giới thiệu trong trưng bày là 27, bao gồm cả Chuột, Trâu, Dê, Gà, Lợn trong bộ tượng 12 con Giáp. Nếu tính cả 3 linh vật giới thiệu mở rộng trong màn hình cảm ứng thì tổng cộng có 30 linh vật được giới thiệu trong trưng bày chuyên đề “Linh vật Việt Nam”.

Ths. Nguyễn Quốc Hữu (Phó Trưởng phòng Trưng bày.