MŨ MIỆN HOÀNG CUNG TRIỀU NGUYỄN
Th.s LÊ THỊ TUYẾT
Từ lâu, tìm hiểu về triều phục của các triều đại Phong Kiến là một đề tài hấp dẫn, thu hút nhiều sự quan tâm của hậu thế. Tuy nhiên, sự tàn phá của thời gian và sự bí ân của những bảo vật này khiến chúng ta hiếm có dịp chiêm ngưỡng vẻ đẹp xa hoa của chúng để thực sự có thể hiểu biết đúng về lối sống cung đình trong xã hội xưa.
Dưới chế độ Phong Kiến, vua là người thay trời để cai trị muôn dân nên được xưng là Thiên tử. Ngôi vị Hoàng đế ở nước ta được thừa kế theo mô hình quân chủ chuyên chế, cha truyền con nối như một số nước phương Đông. Vì vậy, ngoài những bảo vật tượng trưng cho quyền uy tối thượng của nhà vua, được lưu truyền qua các thời đại như ấn, kiếm, chế tác từ các chất liệu quý hiếm như vàng, ngọc, ngà, đồi mồi… thì mũ miện của vua cũng là một yếu tố quan trọng biểu hiện uy quyền của Thiên tử trước trời đất, quần thần và bách gia trăm họ.
Mũ thượng triều và mũ bình thiên Trải qua bao thăng trầm lịch sử, triều phục của các vị Hoàng đế hầu như không còn nữa. May mắn thay, một số bảo vật quý hiếm bậc nhất của triều Nguyễn (thế kỷ 19), trong đó có mũ miện của Vua vẫn còn được lưu giữ cẩn mật trong Bảo tàng Lịch Sử Việt Nam. Bộ sưu tập mũ này gồm 4 chiếc, trong đó 2 chiếc là mũ bình thiên, 2 chiếc còn lại là mũ thượng triều. Những chiếc mũ này được chế tác từ những chất liệu hết sức quý hiếm và tinh xảo.Có lẽ nhiều người trong chúng ta chưa từng được một lần tận mắt chiêm ngưỡng những chiếc mũ miện cao sang, quyền quý và đầy uy lực ấy, huống hồ có những hiểu biết một cách tường tận về chúng. Ví như mũ bình thiên chẳng hạn. Một loạt câu hỏi hiện lên xung quanh chiếc mũ bí ẩn ấy! Tạo sao gọi nó là bình thiên? Nó được sử dụng khi nào? Thể hiện thông điệp gì?...
Theo sử cũ, mũ bình thiên là loại mũ dùng trong lễ tế Giao (hay còn gọi là tế Nam Giao). Đây là nghi thức lễ thể hiện quyền lực tối thượng của Thiên tử, người đứng đầu nhà nước Phong Kiến, thay trời hành đạo, cai trị muôn dân. Theo quan niệm xưa, Vua là Thiên tử nên chỉ có Vua mới được quyền cúng tế Trời Đất (cha, mẹ của Vua), cầu cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an, tạ ơn trời đất… Trọng dịp đại lễ này, Vua đội mũ bình thiên mặc áo long bào và đích thân làm chủ lễ. Lễ tế Giao được tổ chức vào mùa xuân hằng năm và là nghi lễ quan trọng bậc nhất của các triều đại Phong Kiến Việt Nam.
Mũ bình thiên
Mũ bình thiên, khung được dệt bằng những sợi đồng mảnh, bọc nền bằng đũi đen, đính 12 con rồng bằng vàng đang trong tư thế bay lên, xung quanh đính những bông hoa cúc cũng bằng vàng mà nhụy là những viên ngọc quý. Đỉnh mũ hình chữ nhật phẳng, trước và sau đỉnh mũ có trang trí 12 tua, mỗi tua là 1 chuỗi xâu gồm những hạt vàng, ngọc và san hô, rủ cả về 2 phía. Mũ có trọng lượng 720gr.
Mũ thượng triều
Một loại mũ nữa được Vua sử dụng thường xuyên hơn là mũ thượng triều tức mũ lên triều hay còn gọi là thiết triều, cũng được trang trí rất cầu kỳ bằng vàng và cẩn ngọc quý. Theo quy định của Bộ lễ, mũ thượng triều hay còn gọi là mũ đại triều được vua sử dụng mỗi khi thiết triều, giải quyết các vấn đề lớn của quốc gia; thực hiện các nghi lễ khánh tiết của Nhà nước; hoặc yến kiến sứ giải các nước bang giao; đặc biệt là thực hiện các nghi lễ tế tôn miếu, tổ tông…
Mũ thượng triều với 2 cánh chỉ lên trời - xung thiên Mũ có hai cánh chỉ lên trời, nên còn có tên gọi khác là mũ xung thiên. Mũ được chế tác tinh xảo trên nền đũi màu đen đính rồng, hoa cúc bằng vàng và nhụy bằng ngọc. Đặc biệt, chiếc mũ nằng gắn 35 con rồng, mặt trước của mũ là hình hổ phù, trọng lượng 600gr.
Đỉnh mũ
Mũ miện của vua triều Nguyễn (Thế kỷ 19) là những bảo vật vô cùng quý để mỗi chúng ta có những hiểu biết một cách trung thực một phần cuộc sống nơi cùng đình, bỏi, trang phục của các triều đại Phong Kiến trong lịch sử Việt Nam còn lại đến ngày nay không nhiều.
Vua Khải Định đội mũ bình thiên
Vua Bảo Đại đội mũ thượng triều Chế độ Phong Kiến đã chấm dứt ở Việt Nam gần một thế kỷ. Những bảo vật của Hoàng cung cũng không còn thuộc về vua chúa. Chúng đã trở thành những bảo vật vô giá của nhân dân Việt Nam. Những bảo vật ấy không những chưa đựng những giá trị lịch sử văn hóa mà còn phản ánh nghệ thuật tuyệt vời của các nghệ nhân Việt Nam trong lịch sử.Th.s Lê Thị Tuyết
