Quy hoạch Hà Nội - Thành phố phát triển bền vững và thân thiện.

Chiều 15/7, tại Hà Nội, Hội Quy hoạch & PTĐT , Hội KTS Việt Nam, Hiệp hội các đô thị Việt Nam, Tổng hội Xây dựng Việt Nam, Hội Môi trường xây dựng Việt Nam, Cục di sản văn hoá ….đã nghe Liên danh tư vấn quốc tế PPJ và các đối tác Việt Nam : Viện KTQHĐT- NT(VIAP) và Viện QHHN báo cáo Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2030 và tầm nhìn 2050.
Báo cáo lần 2 đã có những ý kiến đóng góp nhiều chiều. Có thể do ngôn tại ý ngoại, mặc dù nội dung có bước tiến đáng kể nhưng vẫn làm giới chuyên môn còn nhiều nghi ngại. Vậy, những ý tưởng chính mà đồ án đặt ra là gì? Từ sự cảm nhận của riêng cá nhân, tôi xin được chia sẻ cùng đông đảo bạn đọc.
Đất và nước Hà Nội
Thành phố có tên là vùng đất nằm trong các dòng sông, sau khi mở rộng địa giới hành chính, nơi đây có thêm những dòng sông nằm trong lòng mình .TP có ngàn năm tuổi,địa thế núi non, sông hồ HN đã trở thành những yếu tố đặc trưng tạo nên lịch sử, văn hiến của mình . Nay đứng trước cơ hội và thử thách mới , hình thái tự nhiên ấy vẫn đóng góp quan trọng vào giá trị không gian HN.
Men theo dòng nước, vị vua khai sinh ra Kinh thành Thăng Long đã chọn vùng đất “tiện nghi núi sau sông trước , đất cao mà sáng sủa để làm nơi tụ hội quan yếu bốn phương, thượng đô kinh sư mãi muôn đời “. Hà Nội mở rộng có xuất phát vững chắc như vậy, bản Quy hoạch sẽ lấy đó làm điểm tựa bất biến để đề xuất các phương án phát triển không gian đáp ứng những yêu cầu của thực tại và tương lai.
Tại Ba Đình thiêng liêng lịch sử “ở giữa khu vực trời đất, được thế rồng chầu hổ phục, chính giữa nam bắc đông tây…” là nơi đặt trụ sở các cơ quan Đảng, Nhà nước, Chính phủ và Quốc hội . Bản QH đề xuất trung tâm Hành chính mở rộng (các cơ quan Bộ ngành…) tại 3 vị trí để so sánh, nhấn mạnh vị trí phù hợp nhất là khu vực Tây Hồ Tây, trùng hợp với kết quả nghiên cứu lâu dài của các chuyên gia trong nước và quốc tế.
Bản QH được lập tại một thời điểm trọng đại với nhiều vấn đề phải đối mặt : tiếp nhận 774 dự án tồn tại trong bối cảnh kinh tế toàn cầu khó khăn .Cùng một lúc đô thị HN cũ bộc lộ những yếu kém bởi đô thị hóa khá tự phát để lại hậu quả môi trường thoái biến, hạ tầng không đồng bộ . Biến đổi khí hậu đã tác động trực tiếp đến VN, các đô thị và HN cũng ảnh hưởng như nạn úng ngập từ trận mưa lớn đã báo hiệu.

1-Hiện trang với 744 dự án phát triển tự phát ra các hướng; 2- Phương án QH thành 10 vùng đô thị đặc trưng với vành đai xanh bao bọc hạn chế phát triển tự phát ( HanoidataST &BT)

Nếu như những vùng núi cao như Ba Vì , Hương Sơn, Tam Đảo …đã sừng sững linh thiêng từ ngàn xưa cũng là mãi mãi .Thì vùng đất thấp men những dòng sông lại cần được xem xét cẩn trọng trong nghiên cứu đánh giá môi trường chiến lược trước khi đặt trên đó những nhiệm vụ tương lai . HN với 9 con sông - tổng chiều dài chảy trên HN khoảng 600km , gồm các sông : Hồng , Đà , Đấy , Tích ,Đuống, Nhuệ , Tô Lịch , Cầu và Cà Lồ , nhưng sông mẹ là Hồng Hà chảy từ Nam Trung Hoa ra Biển Đông ( qua HN gần 150km). Biến đổi khí hậu mới chỉ dâng cao 0,2 m nước trong 50 năm qua tại VN ,nhưng những năm tới mực nước biển sẽ dâng cao với tốc độ nhanh hơn làm cho triều cường thêm hung dữ mỗi khi nước sông Hồng dâng cao mùa lũ . Cũng ngay trên dòng nước, mùa khô hạn ngày càng gay gắt .Bắt nguồn từ phương Bắc, 80% nước sông tại VN phụ thuộc từ bên ngoài. Sông Mê Kong ở phía Nam VN đang dần cạn nước do đầu nguồn có nhiều hồ đập . Chưa có gì đảm bảo là sông Hồng không gặp phải tình huống tương tự .
Với quy mô dân số 10-15 triệu dân , nhu cầu nước sạch không chỉ là 3 triệu m3/ ngày để ăn và sinh hoạt mà cần tới hàng tỷ m3 dự trữ trong mùa khô hạn để đảm bảo cho sản xuất nông nghiệp,công nghiệp,duy trì thảm thực vật toàn Tp trong những hoàn cảnh khó khăn nhất. Thoát nước khi có mưa cường độ cao,kéo dài và ứng phó với lũ lớn do biến đổi tự nhiên và xã hội, đặt ra mục tiêu tạo lập hệ sinh thái mặt nước sông hồ . Phương án điều tiết nước trong QH có nhiệm vụ hóa giải một loạt các vấn nạn hiện nay: Hà Nội là TP an toàn với bão , lũ , triều cường ,khô hạn , úng ngập và thân thiện với môi trường.
Bản sơ đồ thoát nước HN với việc khôi phục lại tuyến dẫn nước sông Đáy , sông Tích đã tạo thành một hành lang xanh mặt nước , vùng trũng ngập Chương Mỹ , Mỹ Đức trở thành vùng dự trữ nước ngọt không chỉ cho Hà Nội mà các tỉnh Hà Nam, Ninh Bình…
Ưu tiên phát triển hệ sinh thái sông hồ cũng là đảm bảo cho khái niệm vành đai xanh không con là viễn cảnh mơ hồ,mà hội tụ các yếu tố khả thi cùng gắn kết phát triển hữu cơ.Vành đai xanh với quy mô 158.000 Ha đất nông lâm nghiệp/334.000 Ha đất tự nhiên sẽ được chi tiết hóa bởi các dự án phát triển nông nghiệp đô thị công nghệ và năng xuất cao. Vị trí vùng hồ đầm , độ sâu /độ dốc , mặt cắt các dòng sông hay mô hình đập tràn , cửa xả lũ …sẽ là những vấn đề kỹ thuật trình bầy kỹ trong giai đoạn tiếp theo.
Chú trọng khai thác địa hình tự nhiên của vùng trũng ngập,dòng chảy của sông đã là tiêu chí để dừng những dự án triển khai một cách lãng phí.Ngay cả dự án Đồng Trúc –Ngọc Liệp rất kỳ vọng của Posco E&C cũng loại bỏ là một minh chứng tính vô tư, công bằng trên cùng một hệ quy chiếu. Loại bỏ các dự án đặt tại vùng ảnh hưởng môi sinh là lý do rất thuyết phục, tạo sự đồng thuận khi các chủ dự án hy sinh lợi ích riêng vì sự nghiệp chung.

1-Đồng bằng bắc bộ - năm 1905 tỷ lệ 1/35.000: màu xanh là cao độ 1-3m; 2- Mặt cắt địa hình Hà nội : Vùng Chương Mỹ Mỹ Đức có cao độ bằng đáy Sông Hồng , Pierr Gourou nghiên cứu năm 1936 ( HanoidataST &BT)

Với 600 Km sông được khơi dòng , đủ nước tạo thành mạng lưới giao thông thủy nội đô chạy dọc theo trục Bắc - Nam với chi phí thấp , giảm khí thải ô nhiễm , thân thiện với môi trường gắn với cải thiện cảnh quan, nhấn mạnh nét đặc trưng đô thị sông hồ Hà Nội.
Truyền thuyết Sơn tinh Thủy tinh phản ánh một thực tế lịch sử tiến hóa của vùng đất này gắn bó với tính chủ động của con người nơi đây, lựa theo hoàn cảnh để tựa vào thế đất mà chế ngự nước, duy trì cuộc sống an vui mỗi ngày một tốt tươi phồn thịnh . Con cháu Thánh Tản Viên không phụ lòng tổ tiên khi ngộ ra sự hài hòa , tạo thế thế cân bằng mới giữa đất và nước nơi đây trước khi bước sang thiên niên kỷ thứ hai một cách khôn ngoan.
Quy hoạch phát triển đô thị hay kiềm chế - kiểm soát đô thị hóa tự phát
Bản QH đã đặt ra lộ trình phát triển không gian phù hợp với từng giai đoạn phát triển kinh tế -xã hội. Tham khảo mô hình đô thị hóa của 15 thành phố trên thế giới, để Hà Nội chọn ra cho mình một lối đi riêng : thoát ra những cạm bẫy tăng trưởng nóng,đô thị hóa tràn lan dẫn đến nợ nần triền miên,phân hóa giàu nghèo,lãng phí tài nguyên,đất đai làm suy yếu đất nước. Tấm gương xấu ấy phổ biến tại các quốc gia đang ở chặng đầu phát triển và ngay những quốc gia ASEAN cũng có một số bài học nhãn tiền .
Đặt ra tình huống tốc độ phát triển ở mức cao.Nhưng thực tiễn là HN, cả nước và cả thế giới đang phải điều chỉnh kịch bản tăng trưởng. Bản thân GDPcủa HN đang lùi xuống thấp hơn 1000 USD.Tốc độ tăng trưởng từ 2 con số đang xuống < 5% . Bản QH cũng đã định lượng những phương án phù hợp để phát triển mở rộng đô thị không là gánh nặng tài chính mà góp phần tích cực đưa TP và đất nước sớm ra khỏi khủng hoảng, lấy lại đà đi tới .
Bản QH đã thay thế bản đồ dự án đô thị tản mạn,tùy tiện của năm 2007-2008 với hàng trăm dự án tùy hứng bằng một sơ đồ định hướng không gian điều tiết , giới hạn thành 10 vùng dân cư tập trung. Tạo ra vùng giãn cách xanh bao bọc nhằm khống chế hình thức phát triển như như vết dầu loang, bám đường đô thị hoá đang phổ biến không chỉ tại HN mà còn ở hầu hết các địa phương . Tại lưu vực thoát nước ,vùng trũng ngập vẫn duy trì các khu dân cư hiện trạng nhưng hạn chế phát triển để đảm bảo sự sống an toàn , tránh láng phí và thay đổi địa hình địa mạo. Ưu tiên vùng đất mầu mỡ để duy trì phát triển sinh thái tự nhiên, HN sẽ là hình mẫu để các địa phương học tập. Thay vì vẽ rộng ra viễn cảnh đô thị bắt mắt, bản QH khoanh vùng sinh thái xanh để hạn chế và có thể cấm xây dựng đô thị và công nghiệp - đây là một giải pháp cụ thể hóa khái niệm tạo lập không gian phát triển bền vững vùng đô thị và vùng cận đô thị . Những vùng dân cư tập trung phát triển thành những đô thị ổn định,độc lập,có khả năng liên hệ hỗ trợ lẫn nhau. Kết nối bằng hệ thống giao thông phù hợp thành những mắt lưới liên kết đô thị trong HN và phát triển tới các địa phương lân cận .
Bên cạnh giải pháp tổng thể,bản QH đã đi sâu vào nghiên cứu 10 vùng dân cư tập trung, khai thác những đặc thù của từng vùng để đề xuất những giải pháp không gian phù hợp : Đô thị trung tâm Hà Nội cũ , các vùng phát triển hai bên sông Nhuệ , đô thị KH-CN Hòa Lạc, các khu đô thị CN. Phối hợp với các cơ quan quản lý chuyên ngành ,bản QH đã mô tả mạng lưới các trung tâm đại học CĐ&THCN, mạng lưới Y tế, làng nghề , khu CN…

1-Đề xuất 2 phương án bố trí dân cư với 10 khu vực đặc trưng-;2-Sơ đồ không gian với vành đai xanh bao quanh ( HanoidataST &BT)

Bản QH đã tích hợp , kế thừa kết quả nghiên cứu từ nhiều nguồn để có được giải pháp hài hòa, thực chất hướng đến sự thân thiệnvề nhận thức,tư duy . Chú trọng các di sản quá khứ , kiến tạo lộ trình đến tương lai chủ động thích ứng với các tình huống. Tương lai bền vững TP được kiến tạo bởi định hướng thân thiện trong mối quan hệ hữu cơ về vật chất lẫn tinh thần tất cả các yếu tố tạo nên môi trường sống.
Chung tay gây dựng tương lai
Được vinh dự lập kế hoạch phát triển tương lại, tư vấn PNJ và các đối tác Việt Nam đã tập trung cao nhất để tận dụng cơ hội này khẳng định mình . HN trở thành phố có tương lai phát triển bền vững,nơi cư trú thân thiện là mục tiêu nghiên cứu nhưng nó có thành sự thật hay không phần lớn là nhờ sự chung tay của cả cộng đồng. Cho dù huy động các chuyên gia danh tiếng đến đâu,có thể giải quyết các vấn đề kỹ thuật phức tạp , sử dụng công nghệ tiên tiến để phân tích , trình bầy …Nhưng những vấn đề nội tại thì không ai khác chính là các cư dân HN tài hoa luôn nặng lòng với quê hương , những chuyên gia hàng đầu của VN, đã gắn bó cả đời với sự nghiệp nghiên cứu khoa học công nghệ văn hóa lịch sử sẽ có lời giải sáng suốt nhất , hiệu quả nhất .
Quy mô công việc lớn , nhiệm vụ phức tạp , đối mặt với nhiều vấn đề đề tồn tại lại thực hiện trong thời gian ngắn ,bản QH báo cáo lần 2 có được kết quả phần lớn nhờ sự phối hợp chặt chẽ từ các đối tác Việt Nam .
Bỏ qua quan niệm khô cứng về vị trí thực hiện ,với thiện chí hợp tác và trách nhiệm vì tương lai Hà Nội. Chúng ta hoàn toàn có khả năng biến ước mơ ấy thành sự thật.

Kiến Trúc Việt Nam.

Trần Huy Ánh