Lễ tết "Bánh trôi bánh chay"

MỒNG 3 THÁNG 3 ÂM LỊCH - HUYỀN TÍCH MẪU THƯỢNG NGÀN

Hàng năm cứ đến “Mùa Trôi nước” nhằm ngày mồng 3 tháng 3 âm lịch, dân gian thường làm bánh trôi bánh chay để cúng mẫu Thượng Ngàn, bà chúa nghề trồng dâu nuôi tằm được dân gian tôn sùng là Nam phương Thánh mẫu của Việt tộc. Người Việt cổ với niềm tin thuở ban sơ vào cha trời mẹ đất, “Người” đã ban phát những giọt nước mưa xuống nhân gian để rồi mẹ đất ấp ủ hạt giống nảy mầm cho mùa vụ gặt hái nhiều, đời sống ấm no sung túc. Trong niềm tin của dân gian thì bà Trời, bà đất và cả bà nước nữa là những thần nữ trong đời sống tâm linh Việt. Đền thờ “Tam Phủ” mọc lên khắp nơi trong cả nước để thờ kính các thần nữ Việt gồm :

. Mẫu Thượng thiên là “bà mẹ trên trời” được dân gian sùng bái gọi là Cửu Thiên Huyền nữ, người đã xuống trần gian hoá thân là một bà lão để dạy cho Lộ Bàn, Lộ Bộc chặt cây làm nhà để ở, làm thuyền để di chuyển trên sông nước biển cả.

. Mẫu Thượng Ngàn là “Bà mẹ trên rừng” mà theo huyền tích Việt chính là Nam phương Thánh mẫu, vợ của Nam phương Thánh chúa Kinh Dươnng Vương.

. Mẫu Thoải là “Bà mẹ nước” nguyên ngữ là mẫu thuỷ, theo huyền tích chính là mẹ Aâu Cơ người đã theo bố Lạc về miền sông nước gọi là “Thuỷ phủ”. Dân gian tôn kính mẹ Aâu nên đã đọc trại âm là mẫu Thoải.

Sự tích Nam phương Thánh mẫu và nguyên uỷ của lễ hội bánh Trôi bánh Chay theo “Bách Việt Tộc phả Cổ lục”(7) thì Mẫu Thượng Ngàn là một cô gái xinh đẹp thuộc chi tộc Lộc Y tên là Hồng Đăng Ngàn, con gái cưng của Động Đình Quân chúa vùng hồ Động Đình lưu vực sông Dương Tử thuộc lãnh thổ Văn Lang của Việt tộc. Hồng Đăng Ngàn thường mặc áo màu xanh lục nên mọi người thường gọi là nàng áo xanh. Màu xanh lục là màu xanh biếc pha màu vàng như đá Vân Mẫu còn gọi là Vân Anh nghĩa là ráng mây. Thuở ấy ở núi Tử Di trên thượng nguồn sông Dương Tử có giặc Mạc Ma nổi lên bức hiếp bá tánh. Đế Minh sai Lộc Tục đem quân đi đánh dẹp, khi vừa đi qua hồ Động Đình thuộc quyền cai quản của Động Đình Quân. Lộc Tục ghé thăm chúa vùng để vấn kế dẹp giặc. Chúa hồ Động Đình ân cần đón tiếp và sai con gái hướng dẫn Lộc Tục đi xem thắng cảnh quanh vùng. Trước vẻ đẹp hồn nhiên và sự thông minh lanh lợi của nàng áo xanh, Lộc Tục đem lòng thương nhớ và hứa hẹn cùng nàng sau khi dẹp giặc sẽ cùng nàng nên duyên chồng vợ. Hồng Đăng Ngàn e thẹn cúi đầu không trả lời nhưng trong lòng cũng đã xiêi xiêu trước một Lộc Tục thông minh đĩnh ngộ tài trí hơn người. Lộc Tục kéo quân tiến đánh vào sào huyệt của giặc Mạc Ma, tướng giặc đầu hàng. Để thu phục nhân tâm tránh sự xung đột chết chóc cho người dân quanh vùng. Lộc Tục phủ dụ tướng giặc không được bức hiếp nhân dân rồi giao cho tướng giặc tiếp tục cai quản như xưa. Chúa động Vương Đạo Nhân kế tục dòng họ cai quản vùng đỉnh núi đã mấy trăm năm, nghe uy danh của Lộc Tục vội xuống núi cầu kiến giữa đường gặp Lộc Tục cũng đang trên đường viếng thăm phủ dụ họ Vương. Vương Đạo Nhân vội vàng xuống ngựa kính vái và ca tụng uy đức của Lộc Tục. Lộc Tục khiêm tốn đáp rằng:“Không dám, không dám. Ta vốn là một tiểu tướng vâng mệnh vua cha đi dẹp giặc bảo vệ dân chúng trong khu vực của ngài, chứ đâu dám nhận là chúa công ..”. Thấy rõ đức độ của Lộc Tục, Vương Đạo Nhân lại càng cung kính hơn:“ Hôm nay tôi xin kính vái chúa công. Hai mươi năm sau như có gặp lại Ngài, lại xin kính vái lần nữa. Lòng trời đã định, thần người đều phải cung kính nghe theo !”. Sau khi đánh dẹp xong giặc giã mà không tốn một mũi tên, một giọt máu đổ, Lộc Tục làm biểu dâng lên vua cha. Đế Minh thân hành đến hồ Động Đình làm lễ mừng chiến thắng và phủ dụ dân chúng, đồng thời tổ chức hôn lễ cho Lộc Tục và Hồng Đăng Ngàn. Nhân dịp này, Đế Minh chính thức phong cho Lộc Tục làm vua phương Nam gồm 2 châu Kinh và châu Dương kiêm nhiệm cả vùng phía Bắc Phong Đô. Lộc Tục lên ngôi lấy hiệu là Kinh Dương Vương. Hai mươi năm sau, Đế Minh băng hà, dân chúng 15 bộ và 72 chúa động nhất loạt suy tôn Kinh Dương Vương lên làm Nam phương Thánh Chúa, kế nghiệp Đế Minh đứng đầu 3 vua hậu duệ của Đế Viêm Thần Nông (Xích Đế) nên gọi là Xích Tam Vương.(8) Huyền tích Việt kể rằng Kinh Dương Vương lập đàn tế cáo trời đất trên núi Thiên Đài. Mấy ngàn năm sau, Bác sĩ Trần Đại Sĩ Giám đốc Viện Pháp Trung nhân chuyến công tác ở tỉnh Hồ Nam đã đến thăm núi Thiên Đài. Đền Thiên Đài nằm trên ngọn núi Thiên Đài cao180 mét bên bờ sông Tương gần hồ Động Đình. Trong đền còn đôi câu đối khắc trên đá:

“ Thiên Đài đại đại phân Nam Bắc,

Lĩnh địa niên niên dữ Việt Thường”.

Xin tạm dịch :

Đền Trời mãi mãi phân Nam Bắc,

Đất Lĩnh ngàn năm đất Việt Thường ..!”

Theo Lĩnh Nam Trích quái thì Kinh Dương Vương lấy Long Nữ con gái vua hồ Động Đình, sinh ra Sùng Lãm sau thay vua cha lên ngôi lấy hiệu là Lạc Long Quân. Như vậy Hồng Đăng Ngàn chính là Long Nữ. Lạc Long Quân lấy Aâu Cơ, con gái của Đế Lai dòng Thần Nông phương Bắc sinh ra trăm trứng nở thành trăm con trai, mở đầu cho một trăm chi tộc của Việt tộc mà cổ sử Trung Quốc gọi là Bách Việt. Thời kỳ này, Việt tộc đã từ cao nguyên giữa 2 rặng núi Hi Mã Lạp Sơn và Côn Luân, tiến dọc theo triền sông Hoàng Hà và Dương Tử xuống Ba Thục rồi tới hạ lưu sông Dương Tử định cư quanh vùng hồ Động Đình xuống tận duyên hải phía Nam Trung Hoa. Đất Ba Thục được xem một nôi sinh tụ của nhiều chi tộc Việt trong đó có họ Tàm Tùng là dòng họ chuyên trồng dâu nuôi tằm, dệt tơ lụa. Tàm Tùng nguyên ngữ là bụi cây có con Tằm nên được cư dân bản địa chọn làm họ Tàm Tùng ở nước Thục. Nước Thục thời Xuân Thu Chiến Quốc một thời có nền văn minh khá cao và đã có chữ viết từ lâu. Tổ tiên dân Thục họ Khai Minh, đặt kinh đô ở cảng Thành Đô, Trùng Khánh tỉnh Tứ Xuyên. Thuở xa xưa gọi là Thuỷ Phủ, nơi mà Bố Lạc dẫn 50 con xuống vùng sông nước này định cư khai hoang lập ấp. Thời kỳ này vùng đất Tứ Xuyên đất mới bồi, Quảng Tây, Quảng Đông còn là vùng biển nước mênh mông nên sách sử xưa gọi chung vùng này là Nam Hải.

Theo huyền tích Việt thì chính Long Nữ vợ Kinh Dương Vương đã mang nghề trồng dâu nuôi tằm, dệt the, dệt lụa dạy cho dân Bách Việt và từ đó người Việt cổ đã biết dùng quần áo để che thân thay cho vỏ cây như hồi quốc sơ. Nhân dân Bách Việt biết ơn Nam phương Thánh mẫu nên khi bà qua đời được suy tôn là Bà chúa Tằm, bà chúa vùng Lĩnh Nam. Nam phương Thánh mẫu mất ngày mồng 3 tháng 3 nên ngay từ hồi đó cư dân Bách Việt đã chọn ngày mồng 3 tháng 3 là ngày Quốc lễ.(9) Dân gian làm bánh Trôi bánh Chay dâng lên Thánh mẫu với tất cả lòng thành kính. Bánh Trôi làm bằng bột nếp nhào nặn với nước bọc nhân đường phèn bên trong. Sau khi nặn xong, bánh được thả vào nồi nước sôi. Bánh chìm xuống rồi nổi lên, năm lần bảy lượt đến chừng nào nổi hẳn lên mặt nước thì được vớt ra bày vào đĩa. Bánh Chay cũng làm bằng bột nếp nhào nặn với nước nhưng nhân bằng đậu xanh bỏ vỏ, giã nhuyễn rồi cho vào nồi nấu chín. Bánh Chay làm xong cũng thả vào nồi nước sôi như bánh Trôi, đợi khi nào bánh nổi lên thì vớt ra cho vào bát nước đường đợi khi thật nguội ăn mới ngon.

Người Việt cổ sống về nghề nông nên sau mỗi mùa vụ đều lấy phẩm vật mới mà đất trời ban phát dâng lên cúng tạ ân. Đến “mùa Trôi nước”, dân gian Việt làm bánh Trôi, bánh Chay dâng cúng Trời đất, Nam phương Thánh mẫu, Tổ tiên ông bà để bày tỏ lòng biết ơn của mình. Từ ý niệm nhân bản đơn sơ chân chất đó theo thời gian đã hun đúc thành truyền thống dâng lễ tạ ân của người Việt cổ. Ngay tự thuở xa xưa, sau ngày Nam phương Thánh mẫu qua đời, bà đã hiển linh phù trợ cho con cháu nên dân gian sùng kính gọi là “Mẫu Thượng Ngàn” như để nhắc nhở hướng vọng về vùng đất Tổ xa xưa ở rừng núi Tam Giang Bắc quê hương của Thánh mẫu. Trong lễ hội Trôi nước ngày mồng 3 tháng 3, ngày giỗ Nam phương Thánh mẫu cũng như ngày giỗ Tổ mồng mười tháng ba, ngày hội đền Hát Môn thờ hai Bà Trưng ngày mồng 5 tháng 3 dân làng nào cũng làm một mâm bánh Trôi gồm 100 bánh làm lễ vật dâng cúng. Sau khi hạ lễ, ông Trưởng lão trước gọi là Già làng về sau gọi là Tiên Chỉ đem 50 bánh đặt trên bè sen thả trôi sông và 50 bánh đem đặt lên núi để nhắc nhở đến sự tích “Bọc điều trăm họ thai chung”, năm mươi con theo cha xuống vùng sông nước, năm mươi con theo mẹ Aâu lên vùng rừng núi chia nhau mà trị theo lời dặn dò của Bố Lạc. Sau khi hạ lễ, banh Trôi bánh Chay thật nguội ăn mới ngon lành đồng thời cũng hàm ý nhắc lại nỗi cực nhọc vất vả của nghề nuôi tằm luôn luôn phải đứng mà ăn cơm nguội nhất là khi tằm ăn rỗi nên dân gian ta có câu “Làm ruộng ăn cơm nằm, chăn tằm ăn cơm đứng” là như thế.

Trước đây Hán tộc thống trị dân ta gần một ngàn năm, giới nho sĩ lệ thuộc văn hoá Hán nên cái gì cũng nói là của Hán tộc. Ngày mồng 3 tháng 3 là ngày giỗ Nam phương Thánh mẫu, bà chúa Tằm thì lại bảo là Tết Hàn thực của Tàu. Trong khi đó triều đại Hán do Lưu Bang xuất thân ở vùng sông Hán là đất Bách Việt xưa nên Lưu Bang chịu ảnh hưởng của văn hoá Việt. Lưu Bang cũng tự xưng là Hán man, khi lên ngôi cũng làm lễ tế Li Vưu và chọn Rồng làm vật tổ. Vào dịp lễ hội Trôi nước mồng 3 tháng 3, hoàng hậu và các công chúa đều ra bờ sông làm lễ và hái lá dâu về cho tằm ăn để kén thêm phần tươi tốt như người việt cổ ở Hoa Nam. Thực ra nguồn gốc tết Hàn thực của Tàu như sau:

“Nguyên vào thời Xuân Thu năm 654 TDL, tại nước Tấn một chư hầu của triều Chu có loạn. Vua Văn Công nước Tấn lúc đó là công tử Trùng Nhĩ cùng các bầy tôi trong đó có Giới Tử Thôi phải rời nước Tấn đi lánh nạn, long đong lận đận từ nước này sang nước khác. Hết nước Địch tới nước Vệ, đến Tề rồi lại sang Sở vô cùng khổ sở nhục nhã suốt 19 năm trời. Đến một ngày kia, lương thực cạn kiệt cả đoàn tuỳ tùng đói khát. Trùng Nhĩ ngất lịm vì đói. Giới Tử Thôi cầm dao tự cắt thịt đùi mình nướng lên cho chúa công ăn. Aên xong sức khoẻ hồi phục, biết Giới Tử Thôi đã hi sinh tất cả cho mình lòng bèn cảm kích không thôi. Sau 19 năm gian khổ, Trùng Nhĩ khôi phục được đất nước, lên ngôi vua lấy hiệu là Tấn văn Công.Tấn văn Công phong thưởng cho các công thần nhưng vô ý quên mất Giới Tử Thôi. Giới Tử Thôi lòng không hề buồn bực, về nhà đưa mẹ vào núi Miên Sơn ở ẩn.Tấn văn Công hay biết chuyện này vội cho người đi tìm kiếm kêu gọi Giới Tử Thôi về kinh để nhà vua phong thưởng nhưng Giới Tử Thôi ngán ngẩm sự đời quyết chí không ra. Tấn văn Công bèn cho người đốt rừng cố ý buộc Giới Tử Thôi phải chạy ra nhưng mẹ con Giới Tử Thôi quyết chịu chết cháy chứ không ra. Tấn văn Công vô cùng hối hận về việc làm của mình nên cho lập miếu thờ. Hàng năm cứ vào ngày mồng 3 tháng 3 ngày Giới Tử Thôi chết cháy, nhà vua cấm tất cả mọi người không được đốt lửa nên nhà nào cũng phải nấu ăn từ hôm trước để ngay sau ăn vì vậy gọi là tết Hàn thực”.

Câu truyện “Quân từ Tàu” hết sức vớ vẩn thế mà gọi là tết Hàn thực trong khi sự tích Mẫu Thượng Ngàn của Việt tộc tràn đầy tính nhân văn cao đẹp đã có trước mấy ngàn năm. Thực ra ngưòi dân Hoa Nam gốc Việt cổ vẫn tưởng nhớ thờ kính Mẫu Thượng Ngàn nhưng bọn nho sĩ Tàu bày đặt ra cái tết Hàn thực hết sức vô nghĩa để người dân Hoa Nam quên dần đi nguồn cội Việt qua huyền tích Mẫu Thượng Ngàn.

Lễ tết “Bánh Trôi bánh Chay” của Việt tộc vừa thể hiện ý nghĩa nhân văn cao đẹp, uống nước nhớ nguồn, nhớ về Nam Phương Thánh Mẫu, người khai mở giống dòng và cũng là bà chúa Tằm, bà Tổ của nghề trồng dâu nuôi tằm se tơ dệt lụa của Việt tộc thuở xa xưa.

( Trích trong HUYỀN TÍCH VIỆT sẽ xuất bản vào tháng 4/2008 của PHẠM TRẦN ANH)

Nguồn: www.anviettoancau.net

Hà Hùng giới thiệu

Bánh trôi và những bí ẩn văn hóa

Theo quốc lộ 32, hướng Hà Nội - Sơn Tây, đến Km 26 rẽ phải đi chừng 7km là đến đền Hát Môn (xã Hát Môn, huyện Phúc Thọ). Nơi đây gần 2.000 năm trước, Hai Bà Trưng đã lập đàn thề khởi nghĩa:

"Một xin rửa sạch nước thù

Hai xin nối lại nghiệp xưa họ Hùng

Ba khỏi oan ức lòng chồng

Bốn xin vẻn vẹn sở công lênh này".

Hàng năm, nhân dân làng Hát Môn tổ chức ba ngày lễ hội lớn để thờ cúng nhị vị vua bà. Đó là các ngày: Mùng bốn tháng Chín, hai tư tháng Chạp và mùng sáu tháng Ba. Trong ba lễ hội trên thì lễ hội ngày mùng sáu tháng Ba được tổ chức long trọng nhất bởi đây là ngày giỗ của Hai Bà. Vào ngày lễ hội này, toàn thể nhân dân làng Hát Môn cùng làm bánh trôi để dâng cúng, tưởng nhớ Hai Bà. Tuy nhiên, không phải bánh nào cũng được mang vào hậu cung để lễ. Theo phong tục, bánh để lễ tại bản đền phải là bánh do các cụ trong Ban lễ hội đảm nhiệm và công việc làm bánh trôi để cúng các vua bà diễn ra khá cầu kỳ, cẩn trọng và qua nhiều công đoạn khác nhau. Để chuẩn bị cho lễ hội thì trước lễ hội độ một tháng, các bô lão trong làng họp lại và bầu ra 10 cụ có gia đình khỏe mạnh, sống hòa thuận, có đầy đủ con trai, con gái, cháu trai, cháu gái, không tang chế và có kinh nghiệm làm bánh vào Ban tu lễ. Ban tu lễ cùng với cụ Tiên chỉ, chủ tế có trách nhiệm làm bánh để thay mặt cho toàn thể dân làng dâng cúng Hai Bà Trưng. Người ta bảo, nếu năm nào Ban tu lễ làm tốt thì Hai Bà đẹp lòng sẽ phù hộ cho toàn thể dân làng được nhân khang, vật thịnh. Ngược lại, năm nào Ban tu lễ làm không chu đáo sẽ bị các vua bà quở trách, chê phạt và người bị đầu tiên là Ban tu lễ.

Cùng với việc chọn Ban tu lễ để làm bánh thì các bô lão phải chọn ra một gia đình cũng phải khỏe mạnh, sống hòa thuận, có đầy đủ con trai, con gái, cháu trai, cháu gái, không tang chế để Ban tu lễ đến làm bánh dâng cúng Hai Bà. Gia đình nào được chọn thì trước ngày lễ khoảng một tháng phải sửa sang nhà cửa, rửa chum, rửa vại phơi kỹ ngoài nắng để đựng nước sạch. Nước sạch này được lấy từ cái giếng sạch nhất trong làng về lọc qua vải rồi đổ vào chum để dùng rửa bánh trước khi dâng bánh cúng lễ. Nước này là nước chí thành. Theo các cụ kể thì trước kia chum nước chí thành được che bằng lá cờ đại, nay thì được thay bằng phông, bạt. Trong ngày làm bánh thì bàn thờ gia tiên của gia chủ được chuyển sang gian bên để nhường chỗ cho quan giám trai (quan khâm sai đại thần) về ngự, giám sát quá trình làm bánh cúng.

Để làm được bánh trôi cúng, các cụ trong Ban tu lễ phải chuẩn bị từ khâu chọn gạo. Gạo làm bánh phải là gạo nếp cái hoa vàng do hàng giáp lo, nay thì Ban tu lễ phải đi tìm mua. Gạo nếp phải đều hạt và được nhặt sạch sẽ, không lẫn gạo tẻ, không bị đầu ruồi hay gãy tấm. Chiều ngày mùng bốn, chủ tế làm lễ ở đền để báo cáo Hai Bà Trưng và xin phép rước ngài giám trai cùng toàn bộ đồ lễ, bát hương... về nhà làm bánh. Sau khi lễ xin phép xong thì một đoàn cờ lọng cùng đồ tế lễ rước từ đền về trong tiếng nhạc rộn ràng của phường bát âm. Sang ngày mùng năm, các cụ trong Ban tu lễ bắt đầu làm bánh cúng. Công việc đầu tiên là đổ gạo ra chậu, đãi sạch rồi tãi ra cho ráo nước, sau đó gạo lại được ngâm ủ cho rích nước, khoảng ba tiếng sau thì đem đổ vào cối đá để giã. Gạo giã được phân làm ba loại để riêng: Gạo giã lượt 1, lượt 2 gọi là vỏ gạo (loại 1); gạo giã lượt 3, lượt 4 (loại 2); gạo giã lượt 5 (loại 3). Sau khi giã xong, Ban tu lễ phân thành hai loại. Gạo giã lượt 3, lượt 4 là ngon nhất nên được dùng để làm bánh dâng cúng Hai Bà, gạo giã lượt 1, lượt 2 và lượt 5 dùng làm bánh dâng cúng các quan. Số gạo giã thành bột đó lại tiếp tục được ủ lại để hôm sau, ngày mùng sáu thì bắt đầu đem ra làm bánh.

Sáng ngày mùng sáu, vào lúc 1 giờ sáng, các loại bột trên được đem ra rảy nước cho đến đủ độ rồi cho vào cối giã cho đến khi mềm, mịn, dẻo thì bắt ra mâm để nặn thành bánh. Các cụ nặn bột đã luyện thành từng viên bánh tròn to như quả mận và lần lượt trải đều ra mâm. Khi bánh đã nặn xong, cụ chủ tế từ từ thả bánh vào nồi luộc. Cụ thận trọng đưa thanh tre cật dài khoảng 1m, hai đầu buộc chặt với nhau tạo thành hình giọt nước để khoắng nhẹ cho bánh khỏi dính vào nhau. Khi luộc bánh, lửa phải đều và không được to quá. Các cụ luộc bánh cho tới khi bánh nổi thì dùng vợt vớt ra thau nước lã, sau đó vớt cho vào bát, mỗi bát khoảng 12, 13 viên. Riêng hai bát dâng lên Hai Bà và quan giám trai để 17, 18 viên. Bánh được xếp xung quanh bát, giữa để rỗng khoảng bằng trôn chén. Chỗ rỗng này để ban tu lễ rót nước mật vào khi dâng cúng. Nước mật gồm có mật, hồi, quế, thảo quả đem đun và lọc qua vải. Xung quanh miệng bát, các cụ dùng chiếc lạt giang buộc phần nửa chiếc bánh nhô lên khỏi miệng bát để phần này chờm ra như những cánh hoa sen. Khi hành lễ, các cụ dùng 17 bát, trong đó có hai bát 17, 18 viên (một để cúng Hai Bà, một cúng quan giám trai). Bánh trôi để hành lễ này thực chất là bánh chay - bánh không nhân, còn bánh trôi ở nhà dân thì vẫn có nhân bằng đường đỏ. Điều đặc biệt trong lễ hội này là dân làng không được ăn bánh trôi trước ngày mùng sáu, trước khi dâng bánh cúng Hai Bà.

Tục làm bánh trôi ra đời và gắn liền với những ngày cuối đời của Hai Bà Trưng. Truyền thuyết kể lại rằng: Ngày mùng sáu tháng Ba năm Quý Mão (năm 42) khi Hai Bà Trưng chuẩn bị xuất quân đi đánh giặc thì có một bà lão hàng quán nghèo xin gặp và dâng hai đĩa bánh trôi để tỏ lòng thành kính. Hai Bà Trưng đã vui vẻ nhận và ăn những đĩa bánh trôi của bà lão hàng quán một cách ngon lành trước lúc xung trận.

Ngày nay, dưới ánh sáng của phương pháp nghiên cứu liên ngành có thể bước đầu giải mã phong tục làm bánh trôi của dân làng Hát Môn như sau:

Thứ nhất: Phong tục làm bánh trôi trong lễ hội ở Hát Môn là ánh xạ của các nghi lễ nông nghiệp vào trong sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của cư dân làm lúa nước. Những viên bánh trôi, sản phẩm của lúa gạo trong lễ hội đền Hát Môn, là tín ngưỡng thờ lúa, đề cao hạt lúa, gửi gắm những ước mơ về nhân khang vật thịnh, phong đăng hòa cốc. Đây là lớp nghĩa nguyên thủy trong các lớp nghĩa.

Thứ hai: Tục làm bánh trôi được khúc xạ, tích hợp vào các loại hình tín ngưỡng khác. Đó là tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên - thờ cúng các vị anh hùng dân tộc. Xét trên khía cạnh này thì phong tục làm bánh trôi để dâng cúng hai đức vua bà đã thể hiện truyền thống đạo lý tốt đẹp của dân tộc. Đó là đạo lý "Uống nước nhớ nguồn", luôn luôn ghi nhớ và biết ơn người có công với tổ quốc, nhân dân.

Thứ ba: Xét trên phương diện phong tục học thì phong tục làm bánh trôi ở Hát Môn đã phản ánh, lý giải nguồn gốc của viên bánh trôi Việt Nam, phản ánh sự đa dạng, phong phú của văn hóa vùng miền và góp phần khẳng định tính bản địa của phong tục làm bánh trôi ở Việt Nam.

Thứ tư: Sự tích bánh trôi không chỉ kể về nguồn gốc của bánh trôi mà còn phản ánh thái độ, tình cảm của nhân dân về cái chết của Hai Bà. Thực tế thì Hai Bà Trưng đã anh dũng hi sinh nhưng nhân dân không muốn đón nhận tin buồn ấy nên đã thần kì hóa cái chết bằng cách cho Hai Bà bay về trời giống như Thánh Gióng.

Gần hai nghìn năm đã đi qua nhưng phong tục làm bánh trôi và lễ hội đền Hát Môn vẫn có một sức sống kỳ lạ. Làm nên sức sống dẻo dai, bền bỉ này là do sự đan xen, tích hợp của các lớp tín ngưỡng và các vỉa trầm tích văn hóa quy tụ vào những nhân vật lịch sử của dân tộc Việt Nam - Hai Bà Trưng.

Phan Ngọc Anh

Nguồn: http://www.baohatay.com.vn/intrang.asp?id=90921

Hà Hùng giới thiệu

mấy năm nay không hiểu kẻ nào tung tin rằng người Việt Nam tổ chức lễ bánh trôi bánh chay để tưởng nhớ Giới Tử Thôi bên Trung Quốc! Thật là láo toét!

Thật tuyệt quá! NDK đang định tìm thêm tài liệu để viết 1 bài phản đối cái ngày "tưởng nhớ ông Giới Tử Thôi" này, dựa vào truyền thuyết Hai Bà Trưng, ai ngờ lại có người đã lên tiếng! Cảm ơn tác giả Hà Mạnh Hùng đã đăng tải bài viết!