Ăn dặm ở trẻ: Thế nào là hợp lý?

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo mẹ bỉm sữa chỉ nên bắt đầu cho bé ăn dặm từ khi được tròn 6 tháng tuổi, vì thời điểm này hệ tiêu hóa của bé mới phát triển khá hoàn chỉnh để có thể hấp thu các thực phẩm đặc và phức tạp hơn sữa mẹ.

1. Khi nào bắt đầu cho trẻ ăn dặm?
Khoảng thời gian ăn dặm trẻ cần ăn bổ sung do nhu cầu năng lượng gia tăng. Từ lúc bé được 6 tháng tuổi năng lượng từ sữa mẹ chỉ đủ cung cấp khoảng 450kcal/ngày, trong khi đó khoảng thời gian này 
bé cần khoảng gần 700kcal/ngày. Vì thế, ăn dặm đúng cách là cần thiết giúp bù đắp khoảng cách thiếu hụt năng lượng này và lượng thức ăn trong các bữa ăn dặm cũng cần tăng lên khi trẻ lớn lên (tăng về số lượng và đậm độ đặc dần lên), nếu không đảm bảo đủ bữa ăn dặm con trẻ sẽ còi cọc, tăng trưởng chậm. Hơn nữa trong giai đoạn này, lượng sắt dự trữ không còn, vì vậy trẻ sẽ thiếu sắt nếu chỉ được cung cấp từ nguồn sữa mẹ, do đó ăn dặm sẽ là nguồn cung cấp đủ lượng sắt cần thiết bù đắp sự thiếu hụt đó. Nếu cơ thể bé không có đủ lượng sắt cần thiết con sẽ bị thiếu máu. Khoảng thiếu hụt sắt lớn nhất vào thời điểm trẻ 6 -12 tháng và nguy cơ thiếu máu lớn nhất cũng ở nhóm tuổi này.

Giai đoạn ăn dặm rất quan trọng đối với trẻ

Trước 4 tháng tuổi, cơ thể trẻ nhỏ chưa có đủ men amylase để tiêu hóa chất bột. Chính vì lý do đó, nếu cho trẻ ăn dặm trước 4 tháng dễ dàng làm cho con dễ chán sữa mẹ nên bú ít đi, gây nên hiện tượng thiếu hụt những dưỡng chất thiết yếu, quan trọng từ sữa mẹ. Điều này khiến cho trẻ giảm sức đề kháng, gia tăng rủi ro suy dinh dưỡng và ảnh hưởng nghiêm trọng tới quá trình tăng trưởng. Không những vậy, bé dễ bị dị ứng thực phẩm do hệ tiêu hóa khi trẻ nhỏ 4 tháng tuổi vẫn chưa hoàn thiện, nhất là những bé có cơ địa nhạy cảm. Do đó, bé có nguy cơ cao bị tiêu chảy, rối loạn tiêu hóa do hệ tiêu hóa non yếu chưa đủ men để xử lý tinh bột và các thức ăn phức tạp khác.

Ngược lại, nếu cho bé ăn dặm muộn sau 6 tháng tuổi, nhiều khả năng con trẻ sẽ đứng cân, phát triển chậm. Do lúc này sữa mẹ không bổ sung đầy đủ dưỡng chất thiết yếu cho bé tăng trưởng.

2. Ăn dặm đúng phương pháp
Theo kinh nghiệm được đúc kết từ việc chăm sóc sức khỏe trẻ em của Hiệp hội Nhi khoa Hoa Kỳ (American Academy of Pediatrics), ăn dặm đúng phương pháp cần tuân thủ những nguyên tắc sau:

• Cho bé tập ăn dặm các thức ăn gần giống với sữa mẹ hoặc gần giống với sữa công thức để bé thích nghi với “những thức ăn mới lạ”. Nên tuân thủ nguyên tắc “ngọt - mặn” khi bắt đầu thời gian cho con ăn dặm, thông thường thì bột ngọt sẽ là lựa chọn trước hết khi tập cho con ăn dặm do mùi vị “tương tự” với sữa mẹ, bé được cho ăn dặm bằng bột ngọt trước rồi sẽ dần thay thế bằng bột mặn với nhiều thành phần dinh dưỡng hơn.
• Nguyên tắc “ít - nhiều” để luyện tập cho hệ tiêu hóa của con thích nghi dần với lượng và thành phần thức ăn ngày càng phong phú. Cho trẻ ăn với lượng ít rồi tăng dần đạt ăn 10 gram bột, rau xanh tăng dần đạt 10 gram , thịt 10 gram sau khi xay, dầu ăn hoặc mỡ động vật đạt 5 ml mỗi bữa ... sẽ tốt cho sự tiêu hóa và cung cấp đầy đủ năng lượng - dưỡng chất thiết yếu cho nhu cầu tăng trưởng và phát triển của bé.
• Nguyên tắc “loãng - đặc” cần ghi nhớ để quá trình ăn dặm của bé luôn được “suôn sẻ”, đây là nguyên tắc giúp con trẻ không bị “phản ứng” khi tiếp xúc với thức ăn lạ và hệ tiêu hóa của bé có khả năng tiêu hóa được các thức ăn phức tạp hơn.
• Nguyên tắc “tô màu chén bột” nghĩa là bột ăn dặm của trẻ cũng phải có đủ 4 nhóm thức ăn quan trọng giúp trẻ tăng trưởng tốt.
• Nguyên tắc “không ép trẻ ăn” khi con không muốn ăn nữa hoặc bày tỏ phản đối việc ăn dặm, cha mẹ nên cho con tạm dừng việc ăn dặm một thời gian 5 - 7 ngày rồi sau đó sẽ tiếp tục tập luyện để trẻ không bị căng thẳng trong việc ăn dặm.
• Khi bắt đầu ăn dặm, sau lần thử đầu tiên, nếu trẻ háo hức há miệng và vui vẻ đón nhận đồ ăn thì bạn có thể yên tâm là bé đã sẵn sàng. Trái lại, nếu bé nhăn nhó, quay mặt đi hoặc phun thức ăn ra thì bé chưa sẵn sàng và mẹ không nên ép con. Nếu lần thứ nhất chưa thành công, mẹ hãy kiên trì thử lại. Nói chung, thường phải sau 6-10 lần bé mới chấp nhận thức ăn mới và khả năng này tăng lên đáng kể sau 12-15 lần thử.

3. Thực phẩm cho trẻ ăn dặm

Để tăng trưởng tốt, bé bắt đầu ăn dặm vẫn cần được tiếp tục bú sữa mẹ hàng ngày

Để phát triển tốt, bé bắt đầu ăn dặm vẫn cần được tiếp tục bú sữa mẹ mỗi ngày ít nhất 3-4 lần và ăn từ 2 bữa bột cháo/ngày sau đó tăng dần lên 3-4 bữa bột/ngày khi 1 tuổi. Lưu ý là ngay từ khi tròn 6 tháng tuổi, trẻ cần ăn dặm và phải được ăn dặm đúng cách, đó là bột/cháo nấu và đảm bảo cân đối 4 nhóm thực phẩm như sau:

3.1. Nhóm chất bột đường
Nhóm thực phẩm cung cấp năng lượng mỗi ngày cho trẻ ăn dặm. Mẹ có thể nghiền cháo, khoai cho con thích nghi với nhóm thực phẩm này, hoặc nấu bột yến mạch cho thêm phong phú bữa ăn của con trẻ. Mẹ nên dùng gạo tẻ gạo tám mới, không nên trộn lẫn gạo nếp (làm đặc khó ăn) không kết hợp với ý dĩ, hạt sen, đậu xanh dễ gây ra cảm giác chán khó ăn và chậm tiêu cho trẻ nhỏ, với trẻ trên 1 tuổi nên đa dạng thực đơn ăn dặm để tránh làm trẻ lười ăn do ăn cháo quá lâu: nên chế biến súp khoai tây thịt bò xay, bún, phở, bánh đa,... để bé vui vẻ với bữa ăn dặm.

3.2. Nhóm chất đạm
Chất đạm thịt nạc (lợn, gà), lòng đỏ trứng gà: là các thực phẩm dồi dào đạm dễ tiêu khuyến khích sử dụng cho bé khi mới bắt đầu tập ăn dặm, sau đó cho bé ăn thịt bò, cá, tôm, cua (khi sang tháng tuổi thứ 7), trên 1 tuổi nên cho bé ăn cả quả trứng gà (cả lòng đỏ và lòng trắng). Chất đạm giữ vai trò quan trọng trong sự tăng trưởng của trẻ, trong cơ thể, đạm sẽ bổ sung những axit amin thiết yếu thúc đẩy sự phát triển và phục hồi của tế bào. Mẹ lưu ý không nên cho bé ăn quá nhiều đạm, do sẽ ảnh hưởng xấu đến hệ tiêu hóa còn yếu kém của trẻ, nên cho trẻ ăn cả đạm động vật (gồm thịt, cá...) và đạm thực vật (các loại đậu đỗ...), việc kết hợp cân bằng giữa đạm động vật và thực vật sẽ giúp trẻ phát triển khỏe mạnh.

3.3. Nhóm rau củ và trái cây
Bổ sung vitamin và các loại khoáng chất, chất xơ sẽ hỗ trợ cho hệ tiêu hóa của trẻ. Các mẹ cũng có thể tập cho bé ăn hoa quả tươi như nạo chuối tiêu, uống nước cam, xoài xay, đu đủ xay... những thực phẩm này sẽ giúp tăng cường rất nhiều vitamin, các chất chống oxy hóa và khoáng chất hỗ trợ hệ miễn dịch của bé phát triển, ngăn ngừa các bệnh về đường ruột. Tuy nhiên mẹ cần chú ý chế biến rau củ quả cho đúng cách như rửa rau dưới vòi nước, không dự trữ rau củ quá lâu... nhằm không làm mất chất dinh dưỡng và ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ.

3.4. Nhóm chất béo
Chất béo bên cạnh việc cung cấp năng lượng, còn là thành phần của màng tế bào và mô não. Nhóm chất béo đóng vai trò quan trọng là dung môi giúp các vitamin A,D,E,K... hòa tan hấp thu vào cơ thể. Trẻ cần ăn cả dầu thực vật và mỡ động vật (mỡ gà, mỡ lợn...), với tỷ lệ hiệu quả nhất là 1:1 nên xen kẽ các bữa dầu và mỡ. Các loại dầu thực vật nên ăn đa dạng (đậu nành, mè, dầu cá hồi...) riêng dầu gấc không nên ăn mỗi ngày mà chỉ nên 1-2 lần/tuần để tránh da bị vàng do thừa tiền vitamin A.

4. Chú ý khi chế biến món ăn dặm
Nên thêm 1 chút dầu ăn khi nấu món ăn dặm cho trẻ: Mỡ/dầu ăn là điều rất quan trọng đối với bé ăn dặm. Dầu ăn dễ tiêu hóa lại rất dồi dào năng lượng và còn có khả năng hòa tan các chất khác, hỗ trợ hệ tiêu hóa dễ hấp thu hơn. Đây cũng là yếu tố quan trọng giúp cơ thể bé hấp thụ tốt canxi và vitamin D.

Khi bé chưa tròn 1 tuổi, không nên cho gia vị/nước mắm vào món ăn dặm:

• Không ít mẹ cho rằng cần cho một chút nước mắm để giúp đồ ăn dặm thêm đậm đà và khơi gợi vị giác của trẻ. Điều này hoàn toàn sai lầm bởi vì ăn muối lúc này sẽ không tốt cho thận của trẻ nhỏ. Việc thêm mắm muối vào đồ ăn dặm sẽ làm cho thận của con phải hoạt động quá sức ảnh hưởng xấu cho thận.
• Nguyên liệu cần sạch và an toàn: Nguyên liệu làm thức ăn cho trẻ ăn dặm cần đảm bảo sạch và an toàn, không có bất cứ sinh vật gây bệnh nào, không dùng các hóa chất có hại hoặc chất độc. Bà mẹ cần rửa tay sạch trước khi chế biến thức ăn và khi cho con ăn. Nếu thực đơn ăn dặm của bé có cá hay tôm thì cần đảm bảo gỡ hết xương (cá phải gỡ thịt, tôm phải cắt râu, xay và băm nhuyễn) hoặc các miếng cứng có thể làm bé bị thương.
• Vệ sinh thực phẩm khi chế biến: Mọi loại thức ăn tươi, sạch, dồi dào dinh dưỡng mà người lớn ăn được mỗi ngày đều có thể cho bé ăn được. Những công cụ làm bếp và đồ đựng thức ăn của trẻ cần được rửa và giữ sạch; thức ăn sau khi nấu cần cho con ăn ngay trong vòng hai giờ.

Nguồn tham khảo:
https://www.friso.com.vn/kinh-nghiem-hay/thoi-diem-cho-tre-an-dam-va-dau-hieu-tre-da-san-sang-an-da