Năm mới suy nghĩ về hai chữ Phúc và Đức

Chữ Phúc trong lòng người ước vọng đầu năm thảy dân ta không thiếu cha chữ Phúc. Tú Xương có câu đối:

Chiều ba mươi nợ hỏi tít mù

Co cẳng đạp thằng Bần ra cửa

Sáng mồng một rượu say túy lúy

Giơ tay bồng ông Phúc vào nhà

Thời xưa các gia đình bình dân ít học thường đi thuê thầy đồ văn hay chữ tốt viết câu đối Tết mang về treo trong nhà hoặc dán ngoài cổng. Người ít tiền chỉ dám thuê các thầy viết cho một cha Phúc to đùng. Nhà khá giả không chỉ bằng lông với câu đối Tết có nội dung Phúc mà còn mua ba tượng tam đa: Phúc, Lộc, Thọ bày trong nhà quanh năm. Nhiều dòng họ lấy chữ Phức để đệm tên. Nguyễn Phúc Ánh (Vua Gia Long), Lê Phúc Thọ, đệm tên húy các chúa Nguyễn. Nhiều địa danh có chữ Phúc: Tỉnh Vĩnh Phúc. huyện Phú Thọ...

Phúc bao giờ cũng đi đôi với Đức. Ai cũng trách phúc lợi, phúc lộc nhưng lại quên phúc đức, phúc thiện. Muốn được phúc phải có đức và ngược lại, đó là quy luật. Nội dung của đức phụ thuộc vào điều kiện lịch sử, văn hóa, xã hội, tôn giáo... Thí dụ các đức nho giáo là Ngũ thường (nhân, nghĩa, lễ, chữ,tín). Đức của đạo Phật là ngũ giới (5 điều cấm), thập niên (10 việc tốt nên làm). Đức của đạo Kim là 10 lời răn của chúa... Cụ Hồ căn dặn cán bộ là luôn luôn "cần kiệm liêm chính, chí công vô tư" xứng đáng là "đầy tớ của nhân dân". Với trẻ em cụ dạy 5 điều để định hướng cho cá em trở thành người công dân tốt, tránh tình trạng "bé không vịn, trẻ gãy cành". Dù văn chương chữ nghĩa khác nhau, chung quy đức của mọi dân tộc, mọi chủ nghĩa, mọi thời đại đều trùng hợp tinh thần "vô ngã vị tha" của đạo Phật. Nhằm mục đích mưu cầu lợi ích cho chúng sinh.

Có cách nào chống đạo đức "xuống cấp”? Tôi nghe bạn bè phàn nàn: Hiện nay đi đâu cũng thấy "nhiều Lý Thông ít Thạch Sanh". Phải chăng vì các chuẩn mực đạo đức truyền thống bị "chụp mũ” là "tàn dư của chế độ phong kiến"? Hồi còn nhỏ tôi đã được nghe một số chuyện quan thanh liêm, trọng nghĩa khinh tài, chỉ dùng quyền hành của mình để làm việc ích nước lợi nhà, khi nghỉ hưu sống đạm bạc thậm chí nghèo khổ. Thí dụ Chu Văn An làm thượng thư bộ hình (nay gọi là Bộ trưởng Bộ Tư pháp) đời Trần ở thế kỷ XIV dâng sớ xin vua chém 7 tên hung thần, vua không nghe, ông liền cởi mũ áo làm quan về quê làm nghề dạy học. Chẳng cứ Việt Nam bên nước ngoài cũng có rất nhiều ông quan như thế. Một vị ra lệnh hạm đội của hải quần Phấp là trung tướng Rene Duguay - trouin (1673 -1736) nổi tiếng không chỉ vì chiến công hiển hách thắng quân Anh và Hà Lan mà còn do tính liêm khiết. Bao nhiêu chiến lợi phẩm và bổng lộc của vua ban ông đưa hết cho lính, không tơ hào thứ gì. Sau khi từ giã binh nghiệp ông sống nghèo nàn đến lúc chết. Tổng thống Mỹ đầu tiên George Washington (1732 - 1799) lãnh đạo nhân dân khởi nghĩa đánh đuổi thực dân Anh, giữ chức 2 nhiệm kỳ rồi về làm ruộng, không tham quyền cố vị. Khi còn sống Cụ Hồ thường xuyên đọc báo, nghe đài, phát hiện gương ngườì tốt, việc tốt và thưởng huy hiệu cho họ.

“Chống xói môn đạo đức" là sự nghiệp của toàn dân. Đầu xuân bàn việc tày đình, to không dám cả gan mà chỉ làm như cụ Nguyễn Du:

Lời quê góp nhặt dong dài

Mua vui cũng được ít vài trống canh.

(Theo Hà Nội mới cuối tuần của Đức Thiện)

Chữ Phúc trong lòng người ước vọng đầu năm thảy dân ta không thiếu cha chữ Phúc. Tú Xương có câu đối:

Chiều ba mươi nợ hỏi tít mù

Co cẳng đạp thằng Bần ra cửa

Sáng mồng một rượu say túy lúy

Giơ tay bồng ông Phúc vào nhà

Câu đối này của Nguyễn Công Trứ, cũng là một thần thơ thánh chữ của dân tộc bạn ạ!

Phải chăng vì các chuẩn mực đạo đức truyền thống bị "chụp mũ” là "tàn dư của chế độ phong kiến"?

Tôi cho rằng cũng không phải lý do này, bởi vì đạo đức xuống cấp không chỉ ở ta mà có thể nói trong qui mô toàn cầu, nhiều nơi không có lý do đó.

Trên thế giới, rất nhiều bậc trí nhận thức rõ điều này và đưa ra nhiều biện pháp nhưng kết quả cũng rất hạn chế, cùng lắm là giảm chút ít tốc độ xuống cấp của đạo đức mà thôi. Đó là vì người ta chưa chỉ ra đúng nguyên nhân của sự việc. Cũng có người chỉ ra được nguyên nhân nhưng biện pháp không thích hợp. Đây là vấn đề lớn của toàn nhân loại, giả sử có chỉ ra được đúng nguyên nhân và cả biện pháp thích hợp thì cũng còn cần một thời gian không ngắn để biện pháp đó đưa đến hiệu quả.

Đạo đức đã xuống cấp thì làm sao cầu được Phúc. Giả sử có ai được Phúc thì cái Phúc đó cũng khó bền lâu.

Vài lời bàn góp!