Bình Vôi

Bình vôi - nét văn hoá cổ Việt Nam

28-6-2008

Căn nhà của Giáo sư Hà Tôn Vinh có thể coi như một bảo tàng về các cổ vật. Đặc biệt, bộ sưu tập bình vôi độc đáo với 300 chiếc thuộc những niên đại khác nhau không chỉ là thú chơi riêng của ông mà còn là di sản quý của văn hoá Việt Nam.

Giáo sư Hà Tôn Vinh sưu tập các loại bình vôi với tâm niệm giản dị: bình vôi là đồ vật mang nét văn hóa - lịch sử đặc biệt, nó gắn liền với sự tích trầu cau và văn hóa ăn trầu của người Việt Nam.

Trong các gia đình Việt Nam, nhất là những gia đình ở nông thôn, chiếc bình vôi thường được sử dụng nhiều trong sinh hoạt hàng ngày. Khi đã sử dụng lâu, vôi trong bình cứng hoặc bình rạn nứt thì chủ nhà sẽ mua bình mới. Bình vôi cũ được mang ra đặt cạnh các cây đa cổ thụ hoặc cạnh miếu thờ, đền thờ. Chiếc bình vôi gợi cho ta nhớ đến hình ảnh thân thương của người bà, người mẹ, nhớ đến những đám cưới hỏi mọi người quây quần xúm lại bổ cau, quệt vôi, têm trầu với tiếng cười, câu chuyện râm ran.

Để có được bộ sưu tập bình vôi độc đáo này, Giáo sư Hà Tôn Vinh đã nhiều năm đi khắp các vùng, miền tìm tòi và sưu tầm các loại bình vôi. Trong bộ sưu tập của ông, có nhiều bình vôi cổ với hoa văn trang trí phong phú. Hình ảnh hoa cau, quả cau, lá trầu và các dây cau trên bình vôi vẫn giữ nguyên được nét màu. Cũng có loại bình mang hình cái ấm tích, hay chiếc lọ tùy theo ngẫu hứng của nghệ nhân làm bình vôi.

Những bình vôi này được làm bằng gốm, sứ, có tráng men trắng hoặc xanh, trang trí bằng những hình vẽ màu nhẹ nhàng, thơ mộng. Cũng có chiếc khắc họa mấy nét cỏ cây, một dáng mây và một vẻ thôn xóm yên bình. Các hoa văn vẽ rồng cũng rất nhiều, biểu hiện sự vương giả, giàu sang, uy quyền và những điềm lành. Hoa văn trang trí xung quanh bình vôi thường là phong cảnh làng quê, cảnh chùa chiền, núi sông, con người trong lễ hội...

Một số bình vôi màu men lục

Chiếc bình vôi hơn 10 kg

Kích cỡ bình vôi cũng khá đa dạng, có những chiếc cầm lọt tay nhưng có những chiếc phải dùng sức mạnh của tay mới nâng lên được. Bộ sưu tập hiện nay của Giáo sư Vinh có hai chiếc bình vôi to "kỷ lục", nặng trên 10kg, niên đại thế kỷ XIX và một chiếc bình vôi "độc nhất vô nhị" không phải vì hoa văn và kích cỡ mà vì cái bình này lại có lỗ cao đến hơn 20cm, vượt quai xách đến cả gang tay. Ông Vinh đã góp một số cổ vật cho các cuộc triển lãm ở Mỹ. Ông dự định mở một triển lãm ở trong nước mang tên "Văn hóa cổ của Việt Nam qua bình vôi" và đưa bộ sưu tập bình vôi ra nước ngoài triển lãm.

Những chiếc bình vôi chứa đựng dấu ấn văn hoá gia đình, cộng đồng đã được tập hợp thành bộ sưu tập. Đó là tâm huyết, tình yêu của Giáo sư Hà Tôn Vinh góp phần gìn giữ di sản quý của Việt Nam.

Theo Báo Ảnh Việt Nam

Gặp gỡ vua bình vôi ở Tây Đô

Anh Đoàn bên bộ sưu tập đồ cổ

Trong nhóm người chơi cổ vật ở Tây Đô, anh Trần Quốc Đoàn, 50 tuổi ở phường Châu Văn Liêm, quận Ô Môn - TP. Cần Thơ là người được mệnh danh “Vua” bình vôi trên đất Tây Đô, vì anh đang sở hữu bộ sưu tập bình vôi cổ rất độc đáo. Trò chuyện với anh mới biết, “kho báu” cổ vật anh có được là nhờ vào cơ sở sản xuất tương chao gia truyền của gia đình. Anh Đoàn cho biết, anh chơi cổ vật cách đây 12 năm. Trong một lần tình cờ đọc được một tài liệu nói về cổ vật, nhất là tài liệu của nhà nghiên cứu Vương Hồng Sển về những giá trị văn hóa của cổ vật nên rất mê. Từ đó, anh vừa sản xuất chao vừa lặn lội khắp vùng ĐBSCL để tìm mua cho bằng được những cổ vật xưa của người dân Nam Bộ. Anh cố công đi tìm từ chỗ những người bán ve chai lông vịt cho đến những cơ sở thu mua phế liệu những món đồ cổ, chủ yếu là bình vôi mà theo cách gọi linh thiêng của những cụ bà xưa là “Ông bình vôi”. Vì “Ông” có mặt hầu hết ở các gia đình người Việt cổ, không những “Ông” giữ cho vôi luôn được dẻo để giúp các cụ ăn trầu ngon miệng mà “Ông” còn là người chứng kiến bao thăng trầm của nhiều thế hệ gia chủ”. Bình vôi được sản xuất theo cấp bậc: gốm sứ xanh trắng, có hoa văn, họa tiết cầu kỳ dành cho chủ cả, bá hộ; loại trơn tru dành cho dân thường; loại màu xanh có nguồn gốc từ Trung Quốc dành cho quan lại, địa chủ, có cả những loại được làm bằng đồng thau.

Bình gốm Cây Mai hình chim dùng trang trí bàn thờ

Bình gốm Cây Mai hình con kỳ lân dùng để cắm nhang

Bình vôi cổ Việt Nam thế kỷ 19

Bình vôi màu đỏ

Hiện nay, bộ sưu tập “Ông bình vôi” của anh Đoàn có trên 200 cái với đủ loại kích cỡ, màu sắc và chất liệu, hầu hết được sản xuất từ thế kỷ 18 và 19 ở Việt Nam, Trung Quốc và kể cả của người Chiêm Thành. Hầu hết các bình vôi đều có quai xách được chạm vẽ hình nhiều loài hoa, loài cá, long - lân - quy - phụng, hổ, kỳ lân… Cái nào cũng có cái miệng để đổ vôi vào và lấy vôi ra ăn bằng cây chìa vôi (được làm bằng đồng, phía trên có nút gù vừa để cầm vừa để bịt kín miệng bình vôi không cho gió lọt vào làm đông vôi; còn phía dưới chìa vôi giống bàn chân chim Chìa Vôi, tiện cho việc têm vôi, quết trầu). Anh Đoàn cho biết thêm: Khoảng 3 năm trở lại đây, việc mua cổ vật, nhất là bình vôi, ở ĐBSCL rất khó. Một phần do người dân khá lên nên không còn mang đồ cổ gia truyền ra bán nữa; một phần do qua các phương tiện thông tin đại chúng, người dân biết thêm nhiều về giá trị lịch sử văn hóa cổ vật nên càng quý và không muốn bán. Nếu như khoảng 5-10 năm trước, những loại bình vôi cổ nầy từ vài chục đến vài trăm ngàn đồng/ cái, thì bây giờ mua cả triệu đồng chưa chắc được. “Tôi có được bộ sưu tập bình vôi cổ như bây giờ, quả là một sự may mắn lớn”, anh cười. Ngoài ra, anh Đoàn còn sở hữu trên 100 tấm sắc phong là những tấm văn bản do vua chúa triều Nguyễn phong thưởng cho các vị quan thần; bộ gốm men Lâm Quế trên 100 món gồm: tô, chén, đĩa, tách… có từ thời Vua Gia Long về sau; hàng trăm món cổ vật khác từ các loại ché rượu, bình hoa, mặt rồng, mặt bợm… thuộc dòng gốm Cây Mai của đất Sài Gòn xưa, gốm Biên Hòa sản xuất năm 1960, gốm Bát Tràng thế kỷ 19 với men rạn ngũ sắc được đắp nổi tinh xảo. Nhiều đĩa gốm sứ dạng phong cảnh treo tường có xuất xứ thời đầu thuộc Pháp, nhiều bình cắm nhang hình con kỳ lân, rồng thuộc dòng gốm Cây Mai. Đặc biệt, cái đôn tứ quý “Mai, Lan, Cúc, Trúc” - gốm Cây Mai được chạm khắc công phu với nhiều họa tiết, hoa văn được coi là hàng “độc”; nhiều khay cổ cẩn ốc xà cừ, trên chục cái đèn “tọa đăng”, đèn đế cao của Pháp, nhiều tấm liễn cẩn ốc xà cừ có nội dung dạy đạo làm người của những bậc tiền bối.

Bình vôi, gốm Việt Nam thế kỷ 18

Bình vôi có quai cầm cá tiên

Bình vôi bằng đồng - Cung đình Huế

Đôn độc chiêu - gốm Cây Mai

Khi được tham quan ngôi nhà anh Đoàn, chúng tôi cảm giác như đang bước vào một bảo tàng cổ vật. Anh tâm sự: “Tôi chơi cổ vật là muốn lưu giữ lại những kỷ vật gia truyền của người Nam Bộ xưa, nhằm góp một chút công sức lưu giữ những nét văn hóa của người xưa cho con cháu các thế hệ sau được biết đến và có ý thức bảo tồn những giá trị văn hóa đẹp đẽ của dân tộc”.

TRƯƠNG CÔNG KHẢ

Edited 11 Tháng 12, 2008 by Artemisia
Fix link hình ảnh