Chữ Giáo

Không có gì là rác cả

Sống sót trở về sau chiến tranh tàn khốc giữa thập niên 40 (thế kỷ vừa qua), Soko Morigana tìm về căn nhà cũ, đối mặt với những khó khăn và mất mát tận cùng của đời người. Cha mẹ không còn, anh chị em phân tán, nhà cửa tiền bạc bị tịch thu. Ông cố ngoi lên bằng ý chí trở lại học đường nhưng đành chào thua vì cuộc vật lộn cam go, có khi bao tử thường xuyên lên tiếng kêu khóc.

Giữa hiu quạnh đổ nát cả thân và tâm, một sự mầu nhiệm kỳ diệu nào đó đã dẫn bước chân vô định của Soko tới trước cửa chùa Daishuin ở Tokyo. Ngước nhìn mái chùa rêu phong, lưỡng lự đôi ba phút rồi Soko mạnh dạn gõ cửa. Người mở cửa chính là Đại sư Zuigan Goto. Soko ngỏ lời xin được đại sư thâu nhận làm đệ tử. Đại sư chỉ hỏi một câu duy nhất:

- Người tin ta chứ? Nếu không tin ta thì ở đây bao lâu cũng chẳng học được gì, phí công ta thôi.

Soko trả lời:

- Con xin hết lòng tin tưởng.

Đại sư mở rộng cửa, lạnh lùng truyền:

- Theo ta.

Soko líu ríu theo vào. Tới góc sân, đại sư chỉ cây chổi tre, ra lệnh:

- Quét dọn vườn.

Trước khi cầm chổi, Soko quỳ xuống bái tạ đại sư đã thâu nhận mình. Công việc quét vườn thì có chi là khó, Soko hăng hái quét… quét… và quét. Chẳng mấy chốc đã gom được đóng rác cao nghệu đầy đất, sỏi , đá vụn và lá khô. Dừng chổi, Soko lễ phép hỏi:

- Bạch thầy, con phải bỏ đống rác này đi đâu ạ?

Bất ngờ, đại sư quát lên:

- Rác! Ngươi nói gì? Không có gì là rác cả!

Soko ngẩn ngơ nhìn đống chiến lợi phẩm, không hiểu, đây không là rác thì là gi? Còn đang lúng túng thì đại sư bảo:

- Vào nhà kho kia lấy cái bao lớn ra đây

Khi Soko tìm được cái bao mang ra thì thấy đại sư đang dùng hai tay gạt đám lá khô sang một bên. Ông lại bảo:

- Mở rộng họng bao ra.

Soko tuân lời, lẳng lặng theo dõi thầy đại sư quơ từng ôm lá, bỏ vào bao, thỉnh thoảng lại giậm giậm cho lá xẹp xuống. Cuối cùng, những lá khô trong đống rác đã được nhồi vào bao, cột lại. Soko lại nghe lệnh truyền:

- Đem bao lá này vào nhà kho, để dành đun nước tắm.

Vừa vác bao lá trên vai, Soko vừa nghĩ: Còn đống đất đá, không phải rác thì dọn đi đâu?

Ấy thế mà khi ở nhà kho ra, Soko thấy đại sư đang lượm những viên sỏi, đá vụn ra. Trước vẻ ngẩn ngơ của Soko, ông vừa hỏi vừa sai:

- Có thấy hàng hiên ngay dưới máng xối kia không? Có thấy những chỗ bị nước mưa xoáy cho lồi lõm không? Đem những sỏi, đá vụn này trám vào chỗ đó.

Soko vừa làm vừa thán phục thầy mình, không những các chỗ lồi lõm kia bằng phẳng trở lại mà còn đẹp hơn hẳn lên nữa.

Bây giờ đống rác (theo Soko) chỉ còn lại đất và rêu. Lần này thì chắc chắn phải hốt, đổ đi rồi. Nhưng kinh ngạc biết bao khi Soko quay lại sân, thấy thầy mình thong thả nhặt từng miếng đất, từng tảng rêu trong tay, rồi chậm rãi nhìn quanh, tìm những khe tường nứt, những chỗ lỗi lõm trên mặt đất, từ tốn trám vào.

Bây giờ thì đống rác không còn đó. Nhưng cũng không phải là vật phế thải gom quẳng đi đâu. Mỗi loại rác, nếu biết tận dụng, sẽ lại trở thành hữu ích.

“Không có gì là rác cả” là bài học đầu tiên đại sư Zuigan Goto dạy cho người đệ tử vừa thâu nhận, sau này chính là Thiền sư Soko Morinaga nổi tiếng của xứ Phù Tang, viện trưởng Đại học Hanazono, thuộc dòng Lâm Tế 臨 濟( nghĩa là sẵn sàng cứu độ) ở Nhật Bản.

“Không có gì là rác cả” tuy đơn giản mà bao hàm một triết lý duyên khởi. Trong rác có hoa và trong hoa có rác, rác chính là hoa và hoa chính là rác. Nhìn thấy được sự thật này nên không hề có sự loại bỏ, đối kháng và mâu thuẫn, mà hoàn toàn nhuần nhuyễn, tùy thuận, các pháp cùng nương vào nhau để tồn tại và phát triển.

Hãy nhìn thật kỹ, thật sâu sắc vào những bất đồng, những việc không như ý của tất cả những gì được gọi là xấu xa, đáng loại trừ, vứt bỏ… “Nhìn” cho đến khi nào nhận ra “Không có gì là rác cả !” để ôm ấp, bao dung và tận dụng hết thảy thì cuộc sống này đẹp biết dường nào ! LTD 04/07/2010

[ Đại sư Zuigan Goto đã có phương pháp dạy đúng như chữ Giáo 教 của chữ nho Việt : chữ Giáo 教 gồm chữ Già 老 ở trên, chữ Con 子 ở dưới và bộ thủ chữ Tủy 夊 bên cạnh. Già thì ra Lão 老, trong cái Nôi khái niệm Già=Dài=Dai=Dãn=Dão=Lão=Lao=Lâu=Lớn=Lang=Lãnh, từ đôi “dài lâu” và “lớn lao” đều là nói về tuổi, quan Lang cũng là quan Lớn, là Lãnh đạo của một Lãnh thổ (nôm na thì Lãnh đạo là đầu Lớn, Lãnh thổ là đất Lớn). Con thì ra Tử 子, trong cái Nôi khái niệm Kẻ=Con=Quan官=Quân君=Cái=Ko=Cu=Tu=Tí子=Tử子 ( Ko là người Nhật dùng, Tu là người Tày dùng, Tử 子 là người Hán mượn dùng nhưng họ phát âm lơ lớ là “dử”). Tủy 夊 là tên một bộ thủ, có nghĩa là “chậm”, tượng hình giống như hai chân đi dọc theo trên một thanh cầu khỉ, đương nhiên là động tác ấy phải Từ Từ, phải Tùy, phải Kỹ; lướt cả câu có ba mệnh đề là câu “Từ từ-Tùy-Kỹ” thì thành Tủy 夊. Chữ Tủy 夊 này trong Hán ngữ không có đứng riêng một mình để mang nghĩa là gì cả. Nhưng Từ từ-Tùy-Kỹ thì chính là nguyên tắc của giáo dục: Phải chậm Từ Từ, phải Tùy đối tượng học, phải Kỹ càng. Chữ Giáo, thuyết văn giải tự của Hứa Thận giải thích nghĩa của nó là “thượng thi hạ hiệu” tức cái hành vi thực thi của người trên sẽ là cái hiệu quả cho người dưới bắt chước (về sau suy diễn thành các câu thành ngữ “nhà dột từ nóc”, “thượng bất chính, hạ tắc loạn”). Giải thích ấy của Hứa Thận cách nay 2000 năm cũng đúng như kết cấu bằng tiếng Việt của từ Giáo 教 là ở câu “Già làm mẫu cho trẻ Háo” được lướt gọn lại thành “Già…Háo” = Giáo. Cả kết cấu, hình tượng, cả ý nghĩa và nguyên tắc của chữ Giáo 教 đều thấy thể hiện đầy đủ trong câu ca dao Việt : “… Cầu tre lắt lẻo gập ghình khó đi. Khó đi, mẹ dắc con đi. Con thi trường học, mẹ thi trường đời” ]