Ngô Khởi Của Nước Sở

Ngô Khởi của nước Sở

Ngô Khởi 吳 起( 440-381 BC) là nhà chính trị, cải cách, lý luận quân sự trác việt , người nước Vệ (nay là Định Đào tỉnh Sơn Đông TQ). Lúc trẻ gia sản khánh tận, chạy khỏi nước Vệ đến nước Lỗ, bái Tăng Tử làm thầy để học Nho thuật (võ thuật của người nước Nhã), mẹ ở nhà bệnh chết cũng không về chịu tang, nên bị Tăng Tử đoạn tuyệt thầy trò. Sau học binh pháp, dám cải cách, thiện dùng binh, nhậm chức tướng quân của nước Lỗ, từng vì biểu thị trung thành với vua nước Lỗ mà đang tay giết chết vợ mình là người quốc tịch nước Tề. Sau bị vua Lỗ liên tục nghi ngờ, nên lại bỏ vua Lỗ mà sang nước Ngụy. Đến nước Ngụy, Ngô Khởi sáng lập ra “Vũ tốt chế”, lập được chiến công, trong một trận chiến với nước Tần, do có công “bật ngũ thành” mà được Ngụy Văn Hầu cho chức “Tây Hà Thái Thú”, là đại tướng trấn thủ Tây Hà để chống lâu dài với nước Tần và nước Hàn. Văn Hầu mất, Ngụy Vũ Hầu kế vị, Ngô Khởi tiếp tục được trọng dụng. Cuốn sách “Ngô Tử” viết về đối thoại giữa Vũ Hầu và Ngô Khởi. Ngụy Tương Quốc vì tư hiềm với Ngô Khởi mà tìm cách hãm hại, Ngô Khởi thấy Vũ Hầu giảm lòng tin với minh, bèn từ chức, chạy sang nước Sở. Đến nước Sở, Ngô Khởi làm Thái Thú ở Uyển Quận (nay là Nam Dương tỉnh Hà Nam TQ), không lâu sau chuyển nhậm chức Lệnh Doãn, phù tá Sở Trác Vương thực thi cải cách: “ Minh pháp thân lệnh, (chủ) yếu tại cường binh”, quí tộc cũ hư phải bị đày ra vùng biên viễn khai hoang, “tổn bất cấp chi quan”, cắt giảm quân số, chỉnh đốn cơ cấu. Cải cách của Ngô Khởi đem lại giàu mạnh cho nước Sở, từng bắc thắng nước Ngụy, nam thu Dương Thành, lấy được Thương Ngô. Sau khi Sở Trác Vương chết, Ngô Khởi bị bọn quí tộc cũ sát hại, cải cách cũng thất bại.

Tương truyền Ngô Khởi viết ra cuốn “Ngô Tử”, sau đã thất truyền. Theo “Hán thư. Nghệ văn chí” thì cuốn “Ngô Tử” có tất cả 48 thiên, nay chỉ còn 6 thiên do người đời sau giữ được. Hậu thế ghép hai cuốn “Tôn Tử” với “Ngô Tử” lại làm một, gọi là “Tôn Ngô binh pháp”, chiếm địa vị trọng yếu trong điển tịch quân sự cổ đại Trung Hoa.

Khi làm Lệnh Doãn cho vua Sở, năm 378 BC, Ngô Khởi quyết liệt thực thi cải cách theo ý tưởng của minh: bãi bọn vô năng, phế bọn vô dụng, “trị bách quan, thân vạn dân, thực phủ khố 治 百 官，亲 万 民，实 府 库”, “thị biến kỳ cố nhi dịch kỳ thường dã 是 變 其 故 而 易 其 常 也”, tăng cường huấn luyện quân đội, “cấm du khách chi dân, tinh canh chiến chi sĩ 禁游 客 之 民，精 耕 战 之 士”, “tướng tam quân, sử sĩ tốt lạc tử, địch quốc bất cảm mưu 将 三 军，使 士 卒 乐 死，敌 国 不 敢 谋”, phản đối hòa giải với nước Tần. Cải cách của Ngô Khởi đem lại hiệu quả là nước Sở mở rộng cương vực “nam bình (vỗ yên) Bách Việt, bắc tóm gom nước Trần, nước Sát, tây phạt nước Tần”, nhưng quí tộc nội bộ nước Sở thì lại thù hằn Ngô Khởi.

Năm Sở Trác Vương thứ 21 (năm 381 BC), Sở Trác Vương tạ thế, bọn quí tộc do cải cách của Ngô Khởi mà thất thế bèn bạo loạn truy sát Ngô Khởi, Ngô Khởi tháo chạy ẩn tránh ở gần Linh Đường Phục Vương thì trúng tên lạc mà chết. Vua Sở kế nhiệm là Hùng Uy phái Lệnh Doãn của mình đuổi theo quân làm loạn, bắt giết hơn 70 tên loạn quân. Đến thời Đường có nhà thơ Bạch Cư Dị viết cuốn “Tử điểu dạ đề 慈 烏 夜 啼” (chim hiền khóc đêm) cũng có bài thơ viết về Ngô Khởi.

Câu nổi tiếng trong binh pháp của Ngô Khởi là luận về 4 bất hòa: “ Bất hòa trong nước thì không thể ra quân; Bất hòa trong quân thì không thể ra trận; Bất hòa trong trận thì không thể tiến chiến; Bất hòa trong chiến thì không thể quyết thắng”.