Truy Tìm Thành Phố Z Bí Ẩn Trong Rừng Amazon

Truy tìm thành phố Z bí ẩn trong rừng Amazon

Khi người Tây Ban Nha tiến về phía Nam Mỹ, nhiều nhà thám hiểm châu Âu cảm thấy vô cùng hấp dẫn trước những lời đồn đại về các kho tàng châu báu nằm rải rác trong cánh rừng già Nam Mỹ. Để thỏa mãn sự tham lam, họ đã tỏa ra đi tìm vương quốc lấp lánh vàng bạc của El Dorado, mà tất cả đều tưởng tượng do những người da đỏ cởi trần đóng khố bảo vệ với thứ vũ khí bằng các cành cây vót nhọn. Vì lẽ đó, đã có hàng ngàn người đã không còn cơ hội trở về.

Nhà thám hiểm nổi tiếng người Anh - Percy Harrison Fawcett – cũng từng nghiên cứu các huyền thoại về vương quốc của El Dorado do các thợ săn truyền lại. Mặc dù trước đây có nhiều người Tây Ban Nha đi săn lùng kho báu, nhưng chẳng ai tìm thấy vương quốc dát vàng như lời đồn đại. Nhưng họ đã nhìn thấy những thành phố bỏ hoang, cùng với các hiện vật gần như còn nguyên vẹn.

Những tàn tích của một nền văn minh cổ đã thu hút Fawcett. Năm 1925, ông đã tổ chức một đoàn thám hiểm khám phá ở rừng Amazon với mục đích, tìm cho ra dấu vết một vùng đất quan trọng nhất trong lịch sử khảo cổ và ông đặt tên thành phố trong mơ của mình là “Z”.

Fawcett sinh ra trong thời kỳ đẩy mạnh thám hiểm của Hoàng gia Anh (Victoria), và ông được đào tạo như một chuyên gia nghiên cứu địa chất làm việc cho triều đình, cùng với các nhà thám hiểm khác là Richard Burton và David Livingstone. Vào năm 1906, sau khi chấm dứt làm mật vụ cho nước Anh ở Nam Phi, Fawcett được các nước Bolivia, Brazil, và Peru lựa chọn để giúp họ vẽ bản đồ rừng Amazon. Khi đó khu vực này vẫn chưa được biết hết, và các tranh cãi về ranh giới quốc gia giữa các nước vẫn chưa đi đến thống nhất.

Có thể xem cuộc hành trình thám hiểm của Fawcett như một huyền thoại, nhiều thành viên trong đoàn khảo sát bản đồ của ông đã chết vì bệnh tật và đói, trong thời gian này ông vừa làm việc vừa tập trung thu thập thông tin về thành phố Z. Hơn hai thập kỷ, trên đường đi ông gặp gỡ các bộ tộc da đỏ khác nhau và phải ngạc nhiên với sự thích nghi của họ với cuộc sống trong rừng. Họ sử dụng đồng bằng phì niêu ngập nước ở Amazon, họ trồng cây, và sống chủ yếu bằng săn thú và đánh bắt cá. Dù vậy thổ dân vẫn tạo ra đủ lượng lương thực cần thiết để duy trì một xã hội lớn, một sự khởi đầu cho môi trường phức tạp với sự phân chia giai cấp và hình thành một vương quốc. “Họ không bao giờ lo lắng về lương thực”, Fawcett nói.

Sau gần hai thập kỷ chuẩn bị, nhà thám hiểm Fawcett cùng Jack - đứa con trai 21 tuổi, và người bạn thân thiết Raleigh Rimell, đã cùng lên đường sang Brazil với mục tiêu săn tìm thành phố Z. Nhưng cũng từ đó, người ta không còn thấy họ trở lại, cả ba người đều mất tăm và để lại uẩn khúc “vụ thám hiểm bí ẩn nhất trong thế kỷ 20” không có lời hồi đáp.

Tháng 2 năm 1955, tờ New York Times cho đăng bài xã luận về sự biến mất không dấu vết của nhà thám hiểm Fawcett với nhận xét, “sự mất tích lớn nhất thể kỷ vì kho tàng ảo tưởng của El Dorado”. Có nhiều giả thuyết đặt ra để kết luận nguyên do cái chết của nhóm thám hiểm do Fawcett dẫn đầu, như họ có thể đã bị giết bởi mũi tên tẩm thuốc độc của người da đỏ, chết do đói và bệnh tật, hoặc rút lui trong tuyệt vọng và lẫn trốn ở Brazil…Vậy lẽ nào tất cả mọi người đều bỏ mạng, và không có ai trở về với bằng chứng về thành phố Z trong tay? Không có câu trả lời. Sau đó nhiều nhà thám hiểm khác đã lần theo hành trình phát họa trên tấm bản đồ do nhà thám hiểm người Anh vẽ và lên đường truy tìm Fawcett. Dấu vết thành phố Z vẫn là ẩn số.

Sau cái chết của nhà thám hiểm Joseph Conrad, hầu hết các nhà khảo cổ kết luận rằng kho tàng của El Dorado là quá ảo tưởng. Họ nói vùng đất Nam Mỹ đầy muỗi mòng, thú dữ, và với thói quen săn bắn hái lượm…thì không thể có một nền văn minh với kỷ thuật phát triển tương đối. Cùng điều kiện tự nhiên khắc nghiệt trong những cánh rừng Amazon thì không có cơ hội cho một xã hội có văn hóa, thậm chí khâu tổ chức của họ còn thua các bộ lạc thời nguyên thủy.

Mãi tới những năm gần đây, nhiều nhà khảo cổ đã tìm thấy một số bằng chứng mà Fawcett đã tuyên bố, tàn tích thành phố cổ nằm sâu ở những nơi khác nhau trong rừng Amazon, đồng bằng Bolivia, và cả ở các khu rừng của Brazil. Những di tích nhân tạo được phát hiện bao gồm trung tâm thương mại, cầu cống, hệ thống kênh mương thiết kế tiên tiến, bờ tường, thậm chí cả tháp quan sát thiên văn khổng lồ làm bằng đá granit và được ví như “Stonehenge của Amazon”. (Stonehenge lài đài quan sát thiên văn cổ nằm ở miền Nam nước Anh, được xây dựng vào khoảng 2.800 – 1.500 năm TCN).

Các phát hiện mới đã đập tan quan niệm người da đỏ ăn long ở lổ tồn tại xưa nay ở châu Âu và Mỹ, và nhắc nhớ về nhà thám hiểm lập dị Fawcett. Nhưng từ đây nhiều ý kiến được đưa ra, với điều kiện thiên nhiên khó khăn như Amazon làm sao có đủ cơ hội để phát triển một xã hội? Tại sao các thành phố này lại bỏ hoang, và chúng có trước hay sau rừng Amazon?

Trong một lần đi vào vùng đồng bằng ngập nước hoang vắng ở Bolivia, Fawcett leo lên một gò đất cao xem xét xung quanh và ông nhìn thấy một mảnh đồ gốm vở bị vùi lấp trong bùn đất. Lập tức ông đào bới xung quanh và nhận ra đây là loại gốm giòn. Sự chế tác khéo léo của nó giống như chúng có nguồn gốc từ Hy Lạp, La Mã, hoặc Trung Quốc, thời cổ đại. “Những đồ vật gia dụng thường xuất hiện tại các vùng đồng bằng cao” trong khu vực Amazon. Ngoài ra còn có dấu vết xây dựng nhân tạo, các con đường được lát đá.

Nhiều người Tây Ban Nha đầu tiên đến Nam Mỹ đã vô cùng kinh ngạc với những gì hiện ra trước mắt, các thầy tu thì không hiểu làm thế nào mà con cháu của Adam và Eva lại đi lạc đến đây và các vị tiên tri trong Kinh Thánh có biết gì về họ? Juan de Ginés Sepulveda, một giáo sĩ của Hoàng đế La Mã sống ở thế kỷ 16, xem những người da đỏ chỉ có “một nửa con người” và họ xứng đáng ở vị trí nô lệ.

Vào thời điểm đó, nhiều nhà thuyết giáo lên án mạnh mẽ hành vi diệt chủng của người Tây Ban Nha đối với người da đỏ. Thầy tu dòng Dominican, Bartolomé de Las Casas, người từng đi khắp châu Mỹ đã có cuộc tranh luận nổi tiếng với Sepulveda, nhằm cố gắng chứng minh người da đỏ và người châu Âu có quyền bình đẳng cùng nhau. Theo Las Casas, dân da đỏ là những người có trái tim tinh khiết nhất thế giới, họ không có ác tâm, sự dối trá, và không quan tâm đến tranh giành quyền lực.

Fawcett cũng bị ảnh hưởng bởi tư duy “phân biệt chủng tộc” từ người phương Tây, ông viết nhiều quyển sách về chủng tộc học về giải phẩu sinh lý, tóc, màu sắc, mùi, giác quan…và ông tả người da đỏ hồn nhiên như trẻ con và rất man rợ.

Sau khi Fawcett biến mất trong những cánh rừng bạt ngàn ở Amazon, dù nhiều nhà thám hiểm khác đã báo người Aztec ở Mexico, Inca ở Peru, từng xây dựng những thành phố kỳ lạ trong rừng Amazon. Nhưng các nhà khoa học xem xét trên cơ sở cấu tạo sinh học, lại nhận xét thổ dân da đỏ không đủ khả năng thể chất để làm những công trình đầy kỳ công như vậy. Đơn giản là điều kiện tự nhiên trong rừng Amazon quá khắc nghiệt để duy trì một xã hội phức tạp, và yếu tố sinh học con người quyết định đến môi trường sống của họ.

Lập luận này được nhiều người tin theo, và các nhà khảo cổ học đã bỏ qua rừng Amazon trong nhiều năm liền. Mãi đến khi những nhóm thám hiểm nhỏ trở lại Nam Mỹ với các thiết bị hỗ trợ hiện đại hơn như radar, bản đồ định vị, máy dò tìm cổ vật…và họ đã tìm thấy những hiện vật mà các nhà khảo cổ học gọi là “chấn động”.

Dù Fawcett có như thế nào thì giả thuyết về những thành phố bí ẩn của ông đã giúp ích cho nhiều người phát huy trí sáng tạo của mình. Nhà văn Conan Doyle nổi danh với cuốn tiểu thuyết "The Lost World", và không ngớt những tập truyện tranh, phim ảnh…của nhiều tác giả khai thác cùng đề tài bí ẩn rừng Amazon. Fawcett đã bị người ta lãng quên từ lâu, không ai nhớ đến ông như một nhà thám hiểm tiên phong khám phá rừng Amazon hoặc như một kẻ điên theo đuổi đề tài tưởng tượng.

Vài năm qua, một nhóm nghiên cứu khảo cổ do Michael Heckenberger dẫn đầu đã tìm kiếm tại khu vực Xingu, phía nam rừng Amazon, gần nơi Fawcett tin có thành phố Z tồn tại, và phát hiện 20 khu dân cư hoang phế thời tiền Columbus. Các tàn tích xây dựng nhân tạo này được cho là xây dựng khoảng năm 800 – 1600, nhiều bờ tường rào, các con đường lát đá dẫn đến khu dân cư. Trung tâm mua bán đặt ở địa điểm chính theo hướng đông sang tây, và đường đi thì sắp sếp theo góc cạnh. Fawcett cũng từng cho biết, người da đỏ nói với ông các con đường của họ luôn vuôn góc với nhau. Các nhà khoa học nhận định, mỗi khu dân cư chứa từ 2.000 – 5.000 người, và nó lớn hơn kích thước của nhiều thành phố châu Âu thời trung cổ.

Heckenberger nhận xét, người da đỏ có khiếu thẩm mỹ cao, họ sở hữu những con đường, chợ, và các cây cầu có thiết kế đẹp.

Bà Anna Roosevelt, chuyên gia khảo cổ học tại Đại học Illinois, cũng đã phát hiện một hang động cổ gần Santarém, Brazil, có tuổi thọ cỡ 10.000 năm tuổi.

Các giả thuyết trước đây cho rằng dân Mỹ châu, phần lớn là người Clovis di cư từ vùng Bering Strait (eo biển ngăn cách Alaska với Siberia, nối Bắc Băng Dương với biển Bering) từ châu Á vào cuối kỷ nguyên Băng Hà. Họ định cư tại Bắc Mỹ khoảng 11.000 năm trước đây, sau đó di chuyển dần xuống miền Trung và Nam Mỹ.

Tại địa điểm Roosevelt tìm thấy, nhiều đồ gốm có niên đại khoảng 7.500 năm, sớm hơn 2.000 năm những đồ gốm phát hiện ở dãi Andes hay Mesoamerica (khu vực của người Maya). Điều này có nghĩa nền văn minh Amazon chính là nơi sản xuất gốm sứ trước nhất ở hầu hết các lục địa châu Mỹ, và giống như Fawcett lập luận, khu vực này đã tồn tại một nền văn minh phát triển và nó đã lan tỏa ra bên ngoài, chứ không phải là ngược lại.

Các nhà nghiên cứu đã đưa ống kính của thiết bị vệ tinh dò xét khắp Amazon để tìm các gò đất nhân tạo, và những con đường lát đá…đặc biệt ở vùng đồng bằng ngập nước Bolivia, nơi Fawcett tìm thấy mảnh gốm vỡ đầu tiên. Clark Erickson, chuyên gia nhân chủng học ở Đại học Pennsylvania, cho biết gò đất nhân tạo có thể giúp người da đỏ canh tác cả trong mùa lũ lụt. Ông nói, phải có ý chí lớn, sự lao động phi thường và kỷ thuật tân tiến mới vận chuyển được một lượng lớn đất đá để xây dựng các kênh đào, con đường và các khu dân cư lớn.

Giờ đây các nhà khoa học đã chịu khó ngồi lại để đánh giá về huyền thoại vương quốc El Dorado, mặc dù khó tìm ra bằng chứng về vương quốc dát vàng mà những người Tây Ban Nha từng mơ ước. Nhà nhân chủng học Whitehead Neil nói, “từ vài thông tin nhỏ nhặt, vương quốc El Dorado thật sự có tồn tại”.

Nhiều học giả tên tuổi thừa nhận, họ chỉ mới bắt đầu tìm hiểu vùng đất cổ kính này và các giải thuyết về vùng Nam Mỹ trước đây cần phải được viết lại. Bà Heckenberger nói, những nhà khoa học ở thế kỷ 20 thật sai lầm, họ đến đây bắt gặp vài bộ lạc nhỏ và quay trở về với thông báo, chả có gì đáng để tìm kiếm tại vùng đất này.

Trước đây Fawcett thường phàn nàn về những kẻ dèm pha mình về sự lập dị, nhưng thời gian đã cho thấy tầm nhìn của ông không bất bình thường chút nào. Trong bức thư cuối cùng gửi vợ mình từ trong rừng rậm, Fawcett đoan chắc, “em không cần thiết lo sợ sự thất bại nào cả”.

Trích quyển “The Lost City of Z” của nhà báo David Grann