Nguồn Gốc Việt (nam) Của Tên 12 Con Giáp - Mão/mẹo/mèo

TRAO ĐỔI LẠI VỚI NHÀ NGHIÊN CỨU NGUYỄN CUNG THÔNG VỀ “TẢN MẠN VỀ TỪ HÁN VIỆT”

Hà Văn Thùy

Mấy năm nay, công trình “Nguồn gốc Việt Nam của 12 con giáp” của nhà nghiên cứu Nguyễn Cung Thông đã đi vào cuộc sống. Từ chỗ hầu như không thể bàn cãi về hai con giáp là của văn hóa Trung Hoa, đến nay nhiều người tin rằng đó là của Việt. Ngay những học sinh phổ thông Trung Quốc sau khi ngỡ ngàng về thông tin này, cũng ghi nhận để rồi sẽ tìm hiểu thêm… Đó là điều đáng mừng. Nay trong bài viết mới Tản mạn về từ Hán Việt, tác giả cùng ông Trần Ngọc Giang cung cấp cho người đọc những hiểu biết lý thú về sự hình thành từ Hán Việt hiện đại.



Tuy nhiên, tác giả Nguyễn Cung Thông còn những hạn chế làm ảnh hưởng tới kết quả nghiên cứu. Vì sự nghiệp văn hóa chung, tôi xin bàn với anh đôi điều.

Trong bài “Nguồn gốc việt (nam) của tên 12 con giáp - mão/mẹo/mèo (4b)” tác giả viết:
“Tóm lại, ta có cơ sở đề nghị cấu trúc dạng cổ phục nguyên *tlam? hay *klam? đã nhập vào tiếng Hán cho ra dạng đảm 膽. Trường hợp âm cổ phương Nam *tlam?/klam? (lòng, một lòng) trở thành đảm (can đảm, đảm lược ...) khi nhập vào tiếng Hán không phải là hiếm (HVT tô đậm), ta còn có những trường hợp như *krong (sông) khi nhập vào tiếng Hán trở thành *kong hay jiāng BK (giang HV), ...v.v... Nhìn rộng ra hơn, tên 12 con giáp Tý, Sửu, Dần, Mão, Tuất, Hợi… khi nhập vào tiếng Hán đã mất đi phần nào ý nghĩa nguyên thuỷ của tên gọi các loài động vật rất gần gũi với nhà nông. Không những thế, chúng còn được tô son điểm phấn (Hán hoá) và rất khó nhận ra các liên hệ cụ thể nguyên thuỷ: chúng trở thành những khái niệm trừu tượng (được ‘nâng cấp’) trong bói toán và cách ghi ngày tháng (kết hợp với Thập Can); Đây cũng là một lợi thế của nhóm thống trị có chữ viết sẵn (chữ Hán) và khả năng tổ chức. Lợi thế của một hệ thống chữ viết có sẵn như chữ ô vuông (chữ Hán) có thể là chỉ thêm một dấu phẩy nhỏ mà nghĩa lại đổi hẳn đi (HVT tô đậm). Thí dụ như chữ quốc⁵ chẳng hạn, một dạng chữ quốc 囯 cổ đại viết bằng bộ vi 囗 hợp với chữ vương 王 hàm ý lãnh thổ có giới hạn/biên giới và có vua đứng đầu, tuy nhiên khi thêm một dấu phẩy nhỏ vào bên phải chữ vương thì vương 王 lại trở thành ngọc 玉. Chữ quốc cổ đại 囯 với chữ vương - phản ánh chế độ vua chúa phong kiến - nay đã thay bằng chữ quốc với chữ ngọc 国 hàm ý lãnh thổ (bộ vi) chứa những tài sản quý báu (như dân chúng, ngọc ngà châu báu/đất đai ...). Chữ quốc với chữ ngọc 国 cũng là loại chữ giản thể rất thông dụng hiện nay. Hiện tượng 'thay đổi chữ viết' một cách thâm thuý⁶ trên có thể giải thích được chữ thố/thỏ 兔 đã dùng thay cho chữ miễn/*mãn/ vãn 免 - âm *mãn đã từng có nghĩa là mèo trong tiếng Việt⁷. Sự lẫn lộn⁸ giữa mèo và thỏ còn thấy trong cách dùng dã miêu 野猫 để chỉ loài thỏ hoang (wild rabbit)⁹ và mèo hoang trong văn hoá TQ và đáng được đào sâu hơn,

Còn trong bài Tản mạn về từ Hán Việt:
"Từ Hán Việt (HV) là kết quả rất tự nhiên sau bao nhiêu thế kỷ bị người Hán đô hộ cũng như sống bên cạnh nhau: đây là những từ gốc Hán thâm nhập vào và làm vốn từ Việt thêm phong phú.”
Như vậy là, xuyên suốt quá trình khảo cứu của mình, tác giả dựa theo quan niệm tộc Hán có trước, chữ Hán có trước rồi thâm nhập vào ngôn ngữ Việt trong thời kỳ Bắc thuộc và quá trình chung sống bên nhau.
Quan niệm như vậy được đưa ra vào thập niên 20 thế kỷ trước bởi các học giả thời thực dân như E. Aymonier, L. Aurousseau, G. Coedès … Từ lý thuyết Đa trung tâm về nguồn gốc loài người cộng với sự hiểu biết chưa đầy đủ các phát hiện khảo cổ và nhân chủng học Á Đông, các học giả trên cho rằng, người Hán được hình thành từ chân dải Thiên Sơn rồi di cư theo hướng đông nam, mang văn minh xuống khai hóa các sắc dân Đông Nam Á. Riêng về ngôn ngữ, người Việt vay mượn tới 70% từ Hán ngữ. Quan niệm như vậy trở thành chính thống, tồn tại trong thời gian dài và chi phối mọi hoạt động nghiên cứu văn hóa và ngôn ngữ Việt suốt thế kỷ XX và cả hôm nay.
Trong cuốn Nguồn gốc và quá trình hình thành cách đọc Hán Việt. (Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. H, 2000, trang 305–307), Giáo sư Nguyễn Tài Cẩn viết: “Nếu gạt bỏ những trường hợp không đủ nhiều thì có thể nói rằng quy luật diễn biến từ hệ thống tứ thanh của tiếng Hán trung cổ đến hệ thống thanh điệu Hán-Việt như sau”… “Qua bảng tổng kết trên, điều đầu tiên mà chúng ta nhận thấy là hệ thống tứ thanh tiếng Hán đã nhân đôi số lượng, chuyển thành hệ thống tám thanh trong cách đọc Hán-Việt. Sự nhân đôi này là một sự nhân đôi căn cứ về mặt âm vực.” (Tài liệu do Đỗ Thành cung cấp)
Giáo sư Trần Quốc Vượng, một trong “tứ trụ” của giới Sử học Việt Nam cũng từng tuyên bố trên sóng Đài phát thanh BBC Việt ngữ (phỏng vấn thực hiện năm 2003, được phát lại khi ông Vượng qua đời): “Tôi đã nói rồi, nói với ông Phạm Văn Đồng là, nước ta có một nghìn năm Bắc thuộc. Tính cách nào thì cũng một nghìn năm. Quan sang này, rồi lính tới này, kết quả là chúng ta bị Hán hóa đứt đuôi!” Và, trong phỏng vấn khác cũng của BBC, ông khẳng định: “Quan điểm của Việt Nam là ủng hộ thuyết Đa trung tâm!”
Mới đây nhất, trả lời Thời báo Kinh tế Sài Gòn ngày 2 tháng 3 năm 2011, thạc sĩ Hán Nôm Trần Trọng Dương cho biết:
“PV: Có người coi Hán Nôm là văn hóa Hán, là văn minh Trung Quốc, nếu vậy thì ngành học này có ý nghĩa gì với chúng ta hôm nay?
TTD: Quả là, chữ Hán là của người Hán, và thuộc về văn minh Trung Hoa thật. Nhưng, nó đã trở thành một công cụ ghi chép của toàn khu vực Á Đông.”
Trong tình hình chung của học thuật như vậy, quan điểm của anh Nguyễn Cung Thông cũng là dễ hiểu.
Rất mừng là, những tri thức như vậy đã bị thực tế khoa học vượt qua khi di truyền nhân học phát hiện ra nguồn gốc châu Phi của loài người. Cũng nhờ đó ta biết rằng, khoảng 70000 năm trước, người tiền sử từ châu Phi theo ven biển Nam Á tới Việt Nam và khoảng 40000 năm trước, người Việt đi lên khai phá Trung Hoa để 4000 năm TCN, xây dựng trên địa bàn Đông Á nền văn minh nông nghiệp phát triển nhất thế giới. Tiến thêm một bước, ta được biết, người Hoa Hạ, nhóm hạt nhân của dân cư Trung Hoa ngày nay, chỉ ra đời khoảng 2600 năm TCN do sự lai giống giữa người Mông Cổ và người Việt khi người Mông Cổ xâm lăng vùng hoàng thổ phía nam Hoàng Hà. Do nhân số ít và văn hóa kém phát triển, người Mông Cổ du mục và con cháu họ, học nghề nông cùng với tiếng nói và chữ viết cuả người Việt để xây dựng các vương triều Trung Hoa.
Từ đó phơi bày sự thật lịch sử là:
“Tất cả văn hóa vật thể và phi vật thể trên đất Trung Hoa trước 2600 năm TCN là của người Việt. Bản thân văn hóa Trung Hoa cũng được xây dựng trên cơ sở con người cùng văn hóa Việt”
Dựa trên khám phá lịch sử này cùng những hóa thạch ngôn ngữ Việt trong cổ thư Trung Hoa, năm 2006 tôi công bố tiểu luận “Tiếng Việt, chủ thể tạo nên ngôn ngữ Hán.” Đề xuất động trời đó như sự thách thức các nhà ngữ học khoa bảng. Tiếc rằng cho tới nay chưa có tiếng đáp trả nào. Không phản bác được nhưng không khỏi có người mong rằng điều gàn dở nghịch nhĩ sẽ nhanh chóng rơi vào im lặng! Rất may là từ đầu năm 2010, xuất hiện loạt bài viết của nhà nghiên cứu Đỗ Thành: “Phát hiện lại Việt nhân ca”, “Phục nguyên Duy giáp lệnh của Việt vương Câu Tiễn”, “Chữ Nôm có trước”… Bằng vốn tri thức phong phú, sâu sắc, tác giả chứng minh rằng: hầu hết chữ cổ khắc trên xương thú và đồ đồng thời nhà Thương là chữ của người Việt. Tác giả cũng chứng minh không thể phản bác rằng, thứ ngôn ngữ dùng để viết kinh Thi, kinh Thư, Đạo đức kinh, Sở từ, Sử ký … là chữ Việt. Rất nhiều chữ trong các văn bản đó đến nay chưa được hiểu chính xác nhưng nếu được đọc và giải nghĩa bằng âm Việt, sẽ thông nghĩa. Từ thực tế này, tác giả cho rằng, cần phải làm một cuốn Bách Việt đại từ điển, phục nguyên tiếng Việt cổ rồi từ đó giảng giải lại những kinh sách hơn 2000 năm nay bị hiểu lầm. Hoàn toàn không ngỡ ngàng khi một lần nữa giới ngôn ngữ học khoa bảng lại làm ngơ với phát kiến như vậy!
Với thiên niên kỷ XXI này, lịch sử đã sang trang mà thành tựu vĩ đại nhất là người Việt tìm lại được cội nguồn cùng văn hóa của mình. Với cơ sở vững chắc từ di truyền nhân học cùng những dữ liệu khảo cổ học, nhân chủng học, văn hóa học quá đầy đủ hiện có, những phát hiện kể trên là không thể đảo ngược!
Chính phát hiện trên giúp ta khả năng nhìn sâu sắc, thông tuệ vào mọi hiện tượng văn hóa không chỉ của Đông Á mà còn của cả nhân loại.
Trong khi theo phương pháp quy nạp, tác giả Nguyễn Cung Thông phải dùng quá nhiểu câu chữ để chứng minh (mà chưa thật thuyết phục) rằng 12 con giáp có nguồn gốc Việt Nam, thì ta có thể đi tới kết quả đó nhanh chóng hơn từ phương pháp diễn dịch nếu thấu suốt quan điểm lịch sử mới:
Truyền thuyết Trung Hoa nói rằng Phục Hy làm Dịch. Phục Hy sinh khoảng 3000 năm TCN, có nghĩa là Dịch được làm ra ít nhất nửa thiên niên kỷ trước khi người Hoa Hạ ra đời. Vì vậy, cố nhiên, người Hoa Hạ, ông tổ của người Trung Hoa, không thể là tác giả của Dịch.
Việt Dịch gồm Âm, Dương, Tứ tượng, Bát quái… cũng như Thiên can, Địa chi trong đó có Mão được người Lạc Việt tại Việt Nam sáng tạo rồi đưa lên Trung Nguyên. Người Hoa Hạ đã học tri thức này cùng văn hóa của tổ tiên Viêm Việt như ngôn ngữ và chữ vuông. Nhưng khi xây dựng nền chính thống của các vương triều Trung Hoa, vì tính tự tôn, họ đã không chấp nhận con Mèo xa lạ với người phương Bắc nên đổi Mão (卯) thành con Thỏ (兔). Thỏ trở thành con vật trong Địa chi của đa số dân sống trên địa bàn Trung Quốc. Tuy nhiên, sự học tập này vẫn để lại dấu vết: trong khi người Việt nói Tý, Sửu, Dần, Mão… thì người Trung Hoa – để ghi chú chữ khó – buộc phải viết cặp đôi: Tý-Thử, Dần-Hổ, Sửu -Ngưu, Mão –Thố… Vào thời Chiến quốc, do đại loạn, nhiều nhóm dân cư từ Trung Quốc di tản sang các vùng đất láng giềng: Lào, Thái, Nhật, Triều Tiên… Những sắc dân này mang theo Địa chi với con Thỏ về địa bàn mới. Chính những người Việt vùng Sơn Đông, thế kỷ IV TCN di cư vào Triều Tiên, Nhật Bản đã tạo nên lớp dân cư Nhật hiện đại, chủ nhân văn hóa Yayoi, với con Thỏ trong Địa chi. Với người Lào, Thái, con thỏ xa lạ và hoàn toàn không có vai trò gì trong đời sống, bỗng nhiên trở thành linh vật ngồi trong Địa chi thì… chỉ có vay mượn! Do chưa có tài liệu nghiên cứu sự hình thành dân cư Lào, Thái nhưng căn cứ vào việc gọi con Thỏ trong Địa chi, ta có thể đoán rằng người Thái, Lào cũng di cư từ Trung Quốc vào thời Chiến Quốc.
Trong khi đó, là người sáng tạo ra Thiên can, Địa chi và trụ vững trên lãnh thổ cố cựu của mình, người Việt duy trì con Mão.
Thật là tuyệt vời, nghiên cứu ngôn ngữ học công phu của tác giả Nguyễn Cung Thông đã chứng minh một cách ngoạn mục cho phương pháp luận quy nạp mang tính lý thuyết và cùng khẳng định: 12 con giáp có nguồn gốc từ văn hóa Việt!
Điều cần nói ở đây là, tuy xác tín rằng, 12 con giáp có gốc Việt nhưng do chưa tin vào quan niệm mới về cội nguồn và văn hóa Việt nên trong thao tác nghiên cứu, anh Nguyễn Cung Thông còn vướng mắc, do dự, vẫn nương theo quan niệm chữ Hán có trước. Điều này làm cho nghiên cứu của anh trở thành thiếu nhất quán.
Tác giả cũng lầm lẫn khi viết: “Nhìn rộng ra hơn, tên 12 con giáp Tý, Sửu, Dần, Mão, Tuất, Hợi… khi nhập vào tiếng Hán đã mất đi phần nào ý nghĩa nguyên thuỷ của tên gọi các loài động vật rất gần gũi với nhà nông. Không những thế, chúng còn được tô son điểm phấn (Hán hoá) và rất khó nhận ra các liên hệ cụ thể nguyên thuỷ: chúng trở thành những khái niệm trừu tượng (được ‘nâng cấp’) trong bói toán và cách ghi ngày tháng (kết hợp với Thập Can).”
Hoàn toàn không phải vậy! Thực tế là, người Việt rất có mục đích khi dùng danh xưng Tý cho chuột, Sửu cho trâu… Bởi lẽ lúc này chúng không còn là con vật thường trong cuộc sống mà được cách điệu trở thành linh vật trong Dịch, trong tử vi, bói toán, tính ngày giờ – những công cụ hữu dụng được sáng tạo để khám phá tự nhiên và trong khoa học dự báo. Không phải người Hoa đã (làm) mất đi phần nào ý nghĩa nguyên thuỷ của tên gọi các loài động vật rất gần gũi với nhà nông hay tô son điểm phấn, trừu tượng hóa các con vật quen thuộc! Chính người Việt đã làm chuyện đó, còn người Hoa Hạ học tri thức này từ người Việt!
Có lẽ cũng cần nói thêm điều nữa là, những bài viết của anh Nguyễn Cung Thông quá dài, lê thê, lặp lại những kiến thức vô bổ khiến người đọc theo dõi rất khó tới mức không còn đủ kiên nhẫn để đọc. Chẳng hạn, khi dẫn một chữ nào đó thực ra chỉ cần so sánh với các ngữ Trung-Anh-Pháp là đủ thì anh đưa ra quá nhiều ngôn ngữ khác không cần thiết. Khi có người lầm chữ Tân trong Tân Mão là mới, đáng lẽ chỉ cần đưa ra chữ Tân cay đắng là đủ thì anh dẫn ra hơn chục nghĩa của chữ Tân không ăn nhập gì. Vừa và đủ là quy luật của tự nhiên. Những bài viết như vậy thể hiện tính thiếu chuyên nghiệp của tác giả, khác nào đem ngọc thảy vào rơm rạ rồi bắt người đọc bươi tìm!
Có điều rất đáng để suy nghĩ. Anh Cung Thông với tôi là chỗ thân tình, nhiều năm nay anh em vẫn trao đổi sách vở cùng bài viết. Tuy chưa một lần phản bác những đề xuất của tôi nhưng trong công việc, anh vẫn làm theo quan niệm xa xưa của mình! Phải chăng do tôi chỉ là kẻ tay ngang, không phẩm tước, học hàm học vị nên chưa đáng tin? Nếu có vậy có thì cũng là thường tình. Một người bạn thời phổ thông của tôi, nay là nhà báo, nhà văn tên tuổi. Chị bảo: “Tôi đọc sách của cậu rồi. Nói chung là cũng chẳng hiểu được bao nhiêu. Nhưng này, thế giới nó công nhận cậu chưa?” Tôi mỉm cười im lặng. Tại sao lại cứ phải chờ thế giới công nhận? Chẳng lẽ sau bao năm cắp sách học theo, chúng ta lại không có điều gì dạy lại thiên hạ?! Sao người Việt hèn thế, nhục thế?! Mả tổ sau bao năm mất dấu nay tìm được nhưng lại phải ngồi chờ thiên hạ đến chứng thực mới dám thờ cúng?!
Trên mạng đôi khi tôi gặp những comments đại loại thế này: “Thầy tôi là T. Q. V. đã dạy…” Có một thực tế là, các vị như Trần Quốc Vượng, Nguyễn Tài Cẩn… đã bỏ nhiều tâm lực cho khoa học. Nhưng, do gới hạn của tri thức thời đại, các vị đã theo một quan niệm, một phương pháp luận sai là thuyết Đa nguồn gốc của loài người, vì vậy thật đáng tiếc là không khỏi có những ý tưởng của các vị bị sai theo. Tự nhiên, sai lầm của các vị được nhân bản trong lớp lờp học trò. Đáng buồn là uy tín thầy càng cao thì di hại càng sâu!

Tháng Ba Tân Mão
Hà Văn Thùy