Cô Lái đò Trong đời Thực Của Thi Sĩ Nguyễn Bính

Cô lái đò trong đời thực của thi sĩ Nguyễn Bính

Trước đó nhiều năm Nguyễn Bính đã có bài thơ "Cô lái đò" khá nổi tiếng. Cũng chưa ai hỏi xem thi sĩ lấy chất liệu từ một cô lái đò thực hay chỉ là do ông tưởng tượng ra.

Song, vào cái thời điểm biết chuyện cô lái đò sông Châu tên Thoa không lấy tiền mỗi khi Nguyễn Bính qua đò, thì anh em trong phòng văn nghệ bắt đầu bàn tán. Mọi người nói ra nói vào mãi rồi cũng đi đến một phỏng đoán: Chắc chắn cô Thoa đã đọc bài thơ Cô lái đò và hẳn rằng cô rất thích nên mới "tự vận vào mình"...

Năm 1965. Không quân Mỹ leo theo bắn phá. Cơ quan Ty văn hóa Nam Hà phải sơ tán về xã Nhân Nghĩa, huyện Lý Nhân. Thi sĩ Nguyễn Bính khi ấy làm biên tập viên văn nghệ của Ty. Từ xã Nhân Nghĩa về thành phố Nam Định, nếu đi tắt cho gần, phải qua sông Châu bằng một con đò ngang. Sông Châu bắt nguồn từ sông Hồng qua thị xã Phủ Lý nối vào sông Đáy. Đôi bờ xanh mướt cây cối, rau quả. Cái bến đò Nhân Nghĩa quê kiểng mà nên thơ. Từ nơi sơ tán, thi sĩ Nguyễn Bính rất thích đi qua đò sang chợ Chủ, thuộc đất Bình Lục. Chợ Chủ có món thuốc lào Tiên Lãng đóng gói, hút đậm khói, say lâu, rất hợp khẩu vị Nguyễn Bính. Cứ hết thuốc lào Nguyễn Bính lại qua đò sang chợ.

Người chèo đò là một thiếu nữ thôn quê tên là Thoa. Dù dầu dãi nắng mưa chèo đò quanh năm, tiếp xúc với đủ hạng người, nhưng Thoa vẫn giữ được cái vẻ nền nã, mặn mà. Trong những vị khách của Ty Văn hóa hay qua đò thì Nguyễn Bính không có vẻ gì là hào hoa phong nhã, trái lại, ông gầy còm, da nâu sạm, răng vàng khè ám khói thuốc, tóc rễ tre dựng ngược bơ phờ; trang phục thì hầu như lúc nào cũng quần ka ki nhầu nhĩ, áo nâu xồng, dép cao su. Ấy thế mà lần nào Nguyễn Bính qua đò khi rút tiền trả, cô Thoa cũng không lấy.

Trước đó nhiều năm Nguyễn Bính đã có bài thơ "Cô lái đò" khá nổi tiếng. Cũng chưa ai hỏi xem thi sĩ lấy chất liệu từ một cô lái đò thực hay chỉ là do ông tưởng tượng ra. Song, vào cái thời điểm biết chuyện cô lái đò sông Châu tên Thoa không lấy tiền mỗi khi Nguyễn Bính qua đò, thì anh em trong phòng văn nghệ bắt đầu bàn tán, khi xì xầm khi rôm rả. Mọi người nói ra nói vào mãi rồi cũng đi đến một phỏng đoán: Chắc chắn cô Thoa đã đọc bài thơ Cô lái đò và hẳn rằng cô rất thích nên mới "tự vận vào mình", tự cho rằng mình cũng là nàng thơ của Nguyễn Bính, có thế cô mới yêu quý ông đến nhường ấy! Rồi một hôm có người dúi vào tay Nguyễn Bính một bản chép tay bài "Cô lái đò" của ông. Nguyễn Bính đọc, rất lấy làm ngạc nhiên bởi bài thơ nguyên bản ông sáng tác kết thúc bằng khổ: "Bỏ thuyền, bỏ lái, bỏ dòng trong/ Cô lái đò kia đi lấy chồng/ Vắng bóng cô em từ dạo ấy/ Để buồn cho những khách sang sông" thì bây giờ lại có thêm một khổ thơ cuối: "Thế rồi trên bến một đêm kia/ Người khách tình duyên lại trở về/ Cô lái đã vui duyên phận mới/ Khách còn trở lại nữa làm chi...".

Nhìn nét chữ mềm mại, mọi người cho rằng, thủ phạm của khổ thơ "nối điêu" này hẳn là cô Thoa chứ chẳng ai vào đây. Hỏi Nguyễn Bính, ông chỉ tủm tỉm cười ra chiều đắc ý lắm. Dù khổ thơ không thật ăn nhập lắm với hơi thơ của "Cô lái đò", nhưng Nguyễn Bính vẫn rất thích. Ông bảo kể từ nay bài "Cô lái đò" sẽ giữ lại khổ thơ thêm thắt ấy.

Cuối năm, nhằm ngày tận cùng của tháng áp tết, Nguyễn Bính mất đột ngột. Vì điều kiện chiến tranh, phương tiện thông tin còn sơ sài, không phải ai quen biết Nguyễn Bính cũng biết ngay chuyện buồn này. Khoảng hai tháng sau, nhà văn Chu Văn đi đò qua sông Châu. Cô Thoa vẫn gò lưng mải miết chèo đò đưa khách qua sông. Nhà văn Chu Văn hỏi Thoa:

- Cháu biết tin gì về bác Nguyễn Bính chưa?

Thoa tròn mắt có vẻ ngỡ ngàng, hỏi lại:

- Bác ấy làm sao, hay là bác ấy bị ốm?

- Không, bác ấy ra đi đột ngột vào tối ba mươi tết vừa rồi, cháu ạ - Chu Văn nói.

Thoa buông mái chèo. Tay chân rụng rời. Con đò xoay ngang. Một tiếng nấc nghẹn. Lát sau Thoa mới tỉnh táo trở lại cầm chèo. Cô nói, giọng khàn đặc, như uống phải nước mắt:

Giá chết thay được thì cháu xin chết thay để bác ấy được sống... còn làm thơ...

Theo Lê Hoài Nam (VNCA)