Chỉ Chánh Niệm Thôi Chưa đủ

" Quá khứ không truy tìm

Tương lai không ước vọng

Quá khứ đã đoạn tân,

Tương lai lại chưa đến

Chỉ có pháp hiện tại

Tuệ quán chính là đây

Không động , không rung chuyển,

Biết vậy nên tu tập

Hôm nay nhiệt tâm làm

Ai biết chết ngày mai ,

Không ai điều đình được

Với đại quân Thần chết

Trú như vậy nhiệt tâm ,

Đêm ngày không mỏi mệt ,

Xứng gọi Nhất dạ hiền

Bậc an tịnh trầm lặng "

Kinh nhất Dạ Hiền Giả

Trung Bộ Kinh

CHỈ MỚI CHÁNH NIỆM THÌ CHƯA ĐỦ

LỜI NGÕ

Để cám ơn những vị ân nhân đã giúp ấn tống cuốn sách " Chỉ có chánh niệm thì chưa đủ " nầy

Chúng tôi vô cùng tri ân :

+ Thiền sư Ashin Jefanja đã viết và cho phổ biến kiến thức rộng rãi của Phật Giáo Nguyên Thủy

+ Tỳ khưu Tâm Pháp đã dịch bản tiếng anh sang tiếng việt để phật tử VN hiểu và thực hành .

+ Cô Kim Loan đã tận tình giúp đỡ với chúng tôi trong việc thiết kế và in ấn cuốn sách.

Do phần phước thí thanh cao này , nguyện cầu cho tất cả chúng con và thân quyến , cùng tất cả chúng sanh được an vui và tấn hóa

Xin nguyện cầu phước báu này sẽ là duyên lành dẫn dắt chúng con tới bờ giác ngộ giải thoát !

Con xin hết lòng thành kính đảnh lể Đức Thế Tôn , Bậc Ứng Cúng cao thượng

Đấng Chánh Đẳng Chánh Giác

1

LỜI CẢM TẠ

Tấm lòng tri ân sâu sắc của tôi xin được kính dâng lên cố Đại Trưởng lão Thiền Sư Shwe Oo Min Sayadaw Bhaddanta Kosalla Maha Thera , người đã truyền dạy Giáo Pháp và thái độ chân chánh trong con đường phát triển tâm linh và pháp hành của tôi .

Tôi muốn bày tỏ sự cảm ơn đối với tất cả các thiền sinh . Những khó khăn , vướng mắc và câu hỏi của họ đã đưa đến những câu trả lời và những điểm diễn giảng được trình bày trong cuốn sách này . Tôi thực sự hi vong cuốn sách thứ 2 này sẽ giúp các thiền sinh hiểu rõ hơn về thiền chánh niệm và giúp cho pháp hành của họ thêm phần sâu sắc .

Cuối cùng xin cám ơn tất cả những người đã đóng góp công sức để hoàn thành nên cuốn sách này .

Ashin Jefanja

Myanmar

CHÚNG TA HÀNH THIỀN VÌ MUỐN HIỂU BIẾT

Hầu hết mọi người dường như không thực sự hiểu và trân trọng công việc chánh niệm . Họ có xu hướng nghĩ rằng điều quan trọng trong thiền chỉ là ở những gì mà họ quan sát . Nhưng đối tượng quan sát không thực sự quan trọng . Người ta thường dành quá nhiều thời gian để nghĩ đến kết quả của thiền . Họ hành thiền là để muốn được nếm trải những cảm giác bình an , tĩnh lặng , họ muốn được đắm chìm trong hỉ lạc . Họ trở nên dính mắc với trạng thái hỷ lạc đó .

Giá trị thực sư của thiền không phải chỉ là những kết quả đó , dù có hỷ lạc sung sướng biết bao nhiêu chăng nữa , giá trị đích thực của thiền chính là quá trình hay biết và thấu hiểu được những gì diễn ra trong thực tế . Chính quá trình đó mới thực sự quan trọng chứ không phải là kết quả !

Thay vì cứ ca thán về những gì diễn ra hay không diễn ra bạn cần phải trân trọng việc chánh niệm , hay biết _ bất kể là đang hay biết về cái gì và học hỏi từ nó .

Chỉ mỗi chánh niệm thôi thì không đủ ! sự khao khát muốn thực sự hiểu thấu được những gì đang diễn ra còn quan trọng hơn là chỉ cố gắng chánh niệm . Chúng ta thực hành thiền chánh niệm là bởi vì chúng ta muốn hiểu biết

ĐỘC GIẢ THÂN MẾN

Cuốn sách này là cuốn tiếp theo cuốn Đừng coi thường phiền não , chúng sẽ cười vào mũi bạn đấy

Tại sao lại phải là cuốn tiếp theo ? Có thực sự cần thêm một cuốn sách thiền nữa như vậy không ? Cuốn sách đầu tiên của Thiền sư Sayadaw U Tejaniya dĩ nhiên là đã bao hàm được những vấn đề cơ bản của phương pháp thiền của Ngày . Tuy nhiên chúng tôi cũng nhận thấy cần phải cho xuất bản cuốn sách này , để hoàn thành một tác phẩm tốt hơn hoàn chính hơn lần trước . Không những chỉ thêm phần chưa có trong cuốn trước , trong cuốn sách này Thiền sư Sayadaw U Tejaniya còn tiếp tục bổ sung thêm những cách nhìn và cách diễn giải mới hơn nữa . Nhiều thiền sinh đã nói rằng mặc dù những lời dạy của Thiền sư đã được trình bày một cách chính xác trong cuốn sách trước , song vẫn chưa làm toát lên được phong cách dạy của Ngài . Vì vậy chúng tôi đã có ý tưởng cho ra đời cuốn sách tiếp theo này dưới dạng các câu hỏi vấn đáp , bởi đây chính là cách Thiền sư vẫn thường dạy thiền .

Chúng tôi đã sử dụng tư liêu từ băng ghi âm các buổi trình pháp cộng thêm những ghi chép và các cuộc trao đổi của cá nhân mình với Thiền sư . Tất cả các tư liêu này đều được biên tập lại , có chỗ phải biên tập tương đối nhiều để đảm bảo cho mạch văn trong sáng và dễ hiểu . Thiền sư Sayadaw U Tejaniya đã đọc bản thào và hiệu chỉnh lần cuối .

Trong cuốn sách này chúng tôi không trình bày một cách hoàn chỉnh và bao quát toàn bộ về thiền , mà chỉ thu thập những gợi ý thực hành , các ý tưởng và những lời khuyên bổ ích , thiết thực của Thiền sư . Trong cuốn sách này cũng có nhiều đoạn bị lặp lại vì cùng một chủ đề có thể xuất hiện trong nhiều bối cảnh khác nhau và từ những góc nhìn khác nhau .Nếu bạn không quen với những từ Pali ở trong vấn đáp thì hãy xem lại mục lục các từ Pali ở ngay đằng sau cuốn sách này

Cũng như cuốn trước , cuốn sách này được xuất bản dành cho các thiền sinh đang hành thiền tại Thiền viện Shwe Oo Min . Nó có thể được xem như là một nguồn thông tin và sách tân đối với các thiền sinh , song chắc chắn sẽ không thể thay thế được sự hướng dẫn trực tiếp của Thiền sư . Vì vậy chúng tôi xin có một lời cảnh bảo với tất cả các thiền sinh rằng : Rất có thế nhiều lời khuyên ở trong cuốn sách này chẳng hề lợi ích cho bạn chút nào hết ! Xin bạn hãy chỉ áp dụng và thực hành những điều nào đã được Thiền sư nói cho chính bạn hay những điều bạn thấy có thế dễ dàng thực hành được mà thôi .

Chúng tôi đã cố gắng hết sức để chuyển dịch và trình bày những lời dạy của Thiền sư Sayadaw U Tejaniya một cách chính xác nhất . Nếu trong quá trình biên tập còn điều gì sơ suất , kính mong nhân được những lời chỉ giáo của quý bạn đọc.

Phiên dịch : Moushumi Ghosh

Biên tập : Walter Kochli

VẤN ĐÁP VỀ PHÁP HÀNH

Những vấn đáp về pháp hành sau đây sẽ được sắp xếp thành từng mục theo từng chủ đề cụ thể .

NUÔI DƯỠNG SỰ HỨNG THÚ TRONG PHÁP HÀNH

Thiền sinh : Làm thế nào để đưa tâm mình quay về với Pháp ? Làm thế nào để phát triển đức tin trong Pháp ?

Thiền sư Sayadaw U Tejaniya: Khi mới thực hành pháp bạn sẽ không thể có được nhiều đức tin trong Giáo Pháp bởi vì trong tâm còn rất nhiều phiền não . Để làm tăng trưởng đức tin trong Phật Pháp bạn phải hiểu rõ lợi ích của công việc mình đang làm . Bạn phải thấy được Phật Pháp đã đưa đến lợi ích như thế nào trong cuộc đời mình . Hiểu rõ điều đó chính là trí tuệ và chính trí tuệ nãy sẽ làm tăng trưởng đức tin của bạn .

Bạn có thấy được sự khác nhau giữa khi có chánh niệm ( có sự ghi nhớ , biết mình ) và khi thất niêm ( mất chánh niệm , quên mình ) hay không ?

Thiền sinh : Khi có chánh niệm con biết được những điều đang diễn ra , con biết mình cần phải làm gì .

Thiền sư : Bạn biết mức độ chánh niệm của mình đến mức nào ? Khi chánh niệm bạn thu được những lợi ích gì ? Bạn phải tự khám phá ra chính những điều này . Bạn cần phải liên tục học hỏi từ những kinh nghiệm của chính mình . Nếu biết nuôi dưỡng sự hứng thú liên tục này trong pháp hành bạn sẽ hiểu biêt ngày càng nhiều hơn .

Chỉ mỗi chánh niệm thôi thì không đủ ! Bạn cũng cần phải biết rõ mức độ chánh niệm của mình và phải thấy xem trí tuệ có mặt ở đó hay không nữa .

Một khi đã thấy rõ sự khác biệt của chất lượng tâm mình giữa khi chánh niệm đầy đủ với trí tuệ và lúc thất niệm , bạn sẽ không bao giờ ngừng thực hành đâu .

Sự hứng thú của bạn sẽ ngày càng tăng , bạn sẽ thực hành nhiều hơn hiểu biết nhiều hơn và do vậy lại càng thực hành nhiều hơn nữa - đó là một vòng tuần hoàn , tự nó nuôi nó . Nhưng tiến trình này cần phải có thời gian , cần phải có thời gian để cho chánh niệm của bạn vững mạnh hơn và để mức độ hiểu biết được tăng trưởng .

Thiền sinh : Có lúc con bị mất hứng thú vì mãi chẳng thấy mình tiến lên được chút nào

Thiền sư : Đó là bởi vì bạn không học hỏi được gì . Bạn không thực sự hứng thú với công việc mình đang làm . Bạn mong chờ kết quả . Bạn cần phải học hỏi từ chính những gì bạn đang làm , chứ không chỉ ngồi đấy mà chờ đợi kết quả sẽ đến . Bạn sẽ luôn hay biết và học hỏi từ chính những gì đang diễn ra bây giờ , phải nhìn vào chính quá trình thiền tập ấy của mình

Đừng bao giờ nản lòng mỗi khi mất chánh niệm . Mỗi khi phát hiện ra mình mất chánh niệm , lẽ ra bạn phải vui mừng mới đúng Bởi vì ngay khi bạn nhận ra mình mất chánh niệm nghĩa là khi đó bạn đã chánh niệm được trở lại rồi . Hãy cứ tiếp tục theo sát quá trình mất chánh niệm rồi lấy lại chánh niệm và học hỏi từ nó . Khi mất chánh niệm thì thế nào , làm thế nào bạn lấy lại được nó ? Hãy có hứng thú với bất kì cái gì đang diễn ra , dù đó là tốt hay xấu . Tất cả mọi kinh nghiệm , mọi việc đang diễn ra là Pháp , nó đúng như chính cách nó đang là . Tốt hay xấu đều chỉ là những đánh giá phán xét của cá nhân bạn mà thôi . Nếu có chánh kiên bạn sẽ chấp nhân được bất cứ cái gì đang diễn ra như nó đang là .

THÔNG TIN HƯỚNG DẪN TRÍ THÔNG MINH - TRÍ TUỆ

Thiền sinh : Thầy luôn nhấn mạnh đến tầm quan trọng của những hiểu biết và thông tin đúng đắn về phương pháp thực hành để thực hành cho đúng . Xin thầy giảng giải hơn về cơ chế hoạt động của quá trình tu tập và áp dụng những hiểu biết và thông tin này .

Thiền sư : Gần đây tôi có nghe về 1 mô hình rất hay được sử dụng trong công nghệ thông tin bắt đầu từ việc thu thập các dữ liệu , những dữ liệu được thu thập lại sẽ trở thành các thông tin , thông tin sẽ phát triển thành kiến thức và sử dụng các kiến thức này 1 cách thông minh chính là trí tuệ .

Đó chính xác là những gì chúng ta làm trong thiền . Khi chú ý đến những gì mình đang hay biết và kinh nghiệm được là chúng ta đang thu thập dữ liệu . Một khi đã có nhiều dữ liệu chúng ta gọi nó là thông tin . Bằng cách này một thiền sinh sẽ có rất nhiều dòng thông tin : dữ liêuh thu được từ thân sẽ cung cấp dòng thông tin về các tiến trình của thể lý ( của cơ thể mình ), dữ liệu từ các tiến trình tâm sẽ thu thập các thông tin về trạng thái tình cảm , cảm xúc ... tập hợp tất cả những thông tin này lại với nhau sẽ giúp bạn hiểu rõ các tiến trình thân tâm này tương tác với nhau ra sao , và đó là tiến trình của sự hiểu biết

Chánh niệm hoạt động ở tầng dữ liệu , chánh niệm chỉ làm mỗi việc thu thập dữ liệu đầu vào . Trí tuệ bẩm sinh , sự thông minh của chính chúng ta sẽ thu thập và định hướng dữ liệu thành các dòng thông tin , và bằng cách so sánh đối chiếu các dòng thông tin này mà nó đẻ ra sự hiểu biết . Trí tuệ sau đó sẽ sử dụng những hiểu biết về sự tương tác giữa các tiến trình thân tâm này một cách khéo léo để gây ảnh hưởng tích cực đến các sự kiện diễn ra . Khi trí tuệ hiểu thấu được nhân quả , nó sẽ biết làm việc trên nhân và quả đó như thế nào .

Thiền sinh : Kính bạch thầy những thông tin hướng dẫn mà thầy cho chúng con có vị trí , chức năng như thế nào trong toàn bộ tiến trình ấy ?

Thiền sư : Tôi đã từng đi qua và hoàn thành xong toàn bộ tiến trình từ thu thập dữ liệu thông tin hiểu biết đến trí tuệ này . Tôi cố gắng trao truyền lại cho các bạn những hiểu biết của tôi về phương pháp thực hành đúng đắn . Tôi dạy các bạn cách thức thu thập và xử lí các dòng thông tin đó để chúng biến thành những kiến thức và sự hiểu biết , và cách sử dụng những hiểu biết đó để đạt được nhiểu trí tuệ hơn nữa . Chính bản thân bạn sẽ tự làm tất cả các công việc đó , bạn sẽ tiếp tục mở rộng nó ra và phát triển trí tuệ của mình hơn nữa . Thực hành như vậy , chánh niệm và trí tuệ sẽ luôn luôn xuất hiện và tuệ giác sẽ sanh khởi .

Tuệ giác sẽ xuất hiện ngay trong những trường hợp vô cùng bình thường . Đề mục quan sát của bạn có thể rất đơn giản và trực tiếp song tuệ giác có thể đên rất sâu sắc , vén mở ra trước mắt bạn cả một thế giới khác biệt hẳn so với sự đơn giản của đề mục quan sát . Đối tượng quan sát đó có thể là những thứ bạn vẫn chạm mặt với nó mỗi ngày, nhưng tuệ giác thu được thì có thể làm chuyển đổi toàn bộ cả tâm thức của bạn . Chẳng hạn trong lúc ngửi thấy mùi xà phòng thơm khi tắm, bỗng nhiên thật sâu , bạn chợt nhân ra rằng chỉ có mỗi cái mùi và sự hay biết ở đó , không một ai đang ngửi , đang biêt cả , chỉ đơn giản là những tiến trình khách quan đang tự nó diễn ra trước mắt bạn mà thôi .

Thiền sinh : Con đang cố gắng để chánh niệm trên bất cứ những gì đang diễn ra . Thầy đã dạy cho chúng con là phải chánh niệm một cách thông minh . Xin thầy giảng kỹ hơn cho chúng con 1 chút về vấn đề này ạ .

Thiền sư : Miễn là tâm bạn giữ được trạng thài quân bình , buông xả thì tất cả những việc bạn cần phải làm chỉ là để tâm mình rộng mở và thu nhận ( tất cả những gì đang đến , đang diễn ra ) . Bất cứ cái gì đến , bạn phải tư duy về nó 1 cách trí tuệ ( như lý tác ý ) . Là một thiền sinh hành thiền Vipassana, trước hết bạn phải biết chấp nhận bất cứ điều gì đang diễn ra . Bạn biết rằng bây giờ mình đang lo lắng , bây giờ mình đang đau ốm.... Nhưng sau đó bạn phải tự hỏi lại mình :" Tôi sẽ phải làm gì với nó bây giờ đây ? " Bạn phải đưa trí tuệ của mình vào đó . Phiền não sẽ không thể làm gì được nếu bạn dành sự ưu tiên cho trí tuệ . Bạn cần phài sử dụng cách suy nghĩ trí tuệ để quyết định , xử lý mọi việc ; chỉ mỗi cố gắng chánh niệm thì không đủ đâu . Phiền não vốn ngự trị rất nhiều , rất mạnh trong tâm chúng ta , chúng có rất nhiều kinh nghiệm và rất ranh ma và sẽ luôn thắng lướt chúng ta nếu chúng ta không hay biết sự có mặt của chúng và đưa trí tuệ của mình vào, nhất định chúng sẽ chiếm hữu và làm chủ tâm mình ngay lập tức .

Thiền sinh : Thầy nói rằng trí tuệ , dưới dạng này hay dạng khác , luôn luôn có mặt mỗi khi tâm chúng ta vắng bóng tham , sân , si . Vậy bạch thầy làm sao để con biết được trí tuệ này đang có trong mình ?

Thiền sư : Trước hết bạn phải tự hỏi mình : " Mình có thực sự hay biết được sự việc ,kinh nghiệm hiện tại hay không ? " Rồi hỏi tiếp " Mình nghĩ thế nào về kinh nghiệm này ? Cách nhìn ,cái nghĩ của mình về nó ra sao ?" Nếu bạn nhân ra được chánh kiến ( quan điểm hay cách nhìn đúng đắn ) đang có ở đó , thì đó chính là trí tuệ đang làm việc . Nhưng rất có thể ngay phút sau đó bạn lại thấy có tà kiến khởi lên rồi , khi đó điều quan trọng là phải luôn để mắt tới nó . Những gì mình hay biết và kinh nghiệm được sẽ luôn biến đổi , chánh kiến , tà kiến luôn đến và đi , có rồi không , không rồi có, vì vậy bạn phải luôn quan sát , tìm hiểu các kinh nghiệm của mình trong từng khoảng khắc , không để gián đoạn 1 giây phủt nào .

Thiền sinh : Con đang suy nghĩ về sự khác nhau giữa cái gọi là thái độ chân chánh và Chánh Tinh Tấn trong Bát Chánh Đạo . Đối với con hình như chúng rất mâu thuẫn với nhau . Thái độ chân chánh khi hành thiền dường như chỉ là sự không can thiệp ( vào những gì đang diễn ra ) , sự chấp thuận và để mặc sự việc diễn tiến tự nhiên theo nó . Mặt khác , Chánh Tinh Tấn lại cứ như là phải can thiệp , phải tinh tấn loại bỏ các bất thiện pháp đã sanh khởi và ngăn chặn các bất thiện pháp chưa sanh , nuôi dưỡng và phát triển các tâm thiện .

Thiền sư : Cái gì ngăn chặn phiền não sanh khởi và cái gì loại bỏ phiền não đã sanh khởi ? Cái tâm nào làm được việc đó ? Chánh niệm không thế nào làm được việc đó , chỉ có trí tuệ mới làm được . Vì vậy khi Đức Phật thuyết giảng về vấn đề này ý Ngài thực sự muốn nói là mọi người hãy phát triển trí tuệ để ngăn chặn và loại bỏ được phiền não . Bởi vì không hiểu được lời dạy của Đức Phật nên chúng ta nghĩ rằng chính cá nhân mình phải cố mà ngăn chặn và loại bỏ phiền não .

Chúng ta có thể sử dụng tinh tấn hoặc có thể sử dụng trí tuệ để thực hành đều được cả . Kinh Tứ Niệm xứ dạy chúng ta phải sử dụng trí tuệ để thực hành . Nếu muốn sử dụng tinh tấn thì bạn vẫn cứ phải quan sát cái tâm của mình , bởi vì phiền não sanh lên từ trong tâm và bạn phải quan sát tâm mình một cách liên tục nữa . Làm gì còn cách nào khác để ngăn chắn được phiền não bây giờ ? Bạn có luôn luôn có mặt ở đó mỗi khi có một tâm mới sanh khởi lên không ? Nếu bạn làm được điều đó thì hãy luôn có mặt ở đó , trong từng giây phút từng sát -na , với chánh niệm , luôn luôn sẵn sàng , bạn sẽ ngăn chắn được phiền não không xâm nhập vào tâm mình . Bạn phải lấp đầy từng khoảng khắc bằng chánh niệm , và điều đó đòi hỏi rất nhiều sự cố gắng , rất nhiều tinh tấn . Bạn phải là một thiền sinh thật nhiệt tâm và phải làm rất nhiều việc đấy . Bạn có nghĩ rằng mình có thể làm được một khối công việc nhiều đến thế không ?

Một phương cách khác là hãy cố gắng tu tập và phát triển những tâm thiện . Nếu luôn tu tập thiện tâm những tâm bất thiện sẽ tự động bị thay thế . Thế nên Đức Phật mới dạy chúng ta không làm mọi điều ác , làm tất cả việc lành . Bạn có thể sự dụng cái tâm của mình trong mọi lúc để làm mọi thứ chánh : Chánh Ngữ , Chánh Nghiệp , Chánh Tư Duy . Nếu lúc nào tâm cũng nhiều những cái Chánh như thế thì tâm bất thiện chẳng thể nào xen vào được . Chúng ta phải quan sát tâm mình suốt cả ngày , trong mọi lúc. Phải đeo cho nó 1 cái biển đề tên ( để dề bề coi chừng nó ), luôn biết những gì đang diễn ra và làm việc với chúng . Đó là 1 công việc phải dành trọn cả thời gian .Khi bạn bận rộn làm việc tốt thì chẳng có đâu thời gian mà làm việc xấu cả .

Nếu muốn thực hành bằng tinh tấn , hãy chỉ nghĩ những ý nghĩ thiện , chỉ nói điều thiện và làm mọi việc thiện . Cái đó dành cho những ngừoi có tính cách thiên về tinh tấn . Đối với họ phương pháp này rất hiệu quả bởi vì họ là những con người thích luôn phải làm một việc gì đó . Có những người trội về chánh niệm , họ rất nhạy cảm , tỉnh giác rất sắc và luôn biết mình , những người như thế nên dành nhiều thời gian thực hành cho chánh niệm . Người thiên về trí tuệ nên sử dụng Chánh Kiến và Chánh Tư Duy . Người có sức định tốt nên bắt đầu từ việc thực hành thiền chỉ ( samatha ) rồi sau đó chuyển sang thiền Tuệ ( vipassana) . Người căn chánh đức tin có thể bắt đầu bằng niệm ân đức Phật , ân Đức Pháp , ân Đức Tăng . Đức Phật dạy rất nhiều phương pháp thực hành bởi vì có rất nhiều loại ngừoi , rất nhiều loại căn tánh khác nhau . Nhưng dù theo bất cứ phương pháp nào , nếu không biết tâm của mình bạn sẽ chẳng bao giờ thực hành được đâu .

Thiền sư : Như vậy trí tuệ đến từ sự hiểu biết đúng không , chẳng hạn khi con nhìn cái tâm sân của mình ...

Thiền sư : Trí tuệ bắt đầu từ thông tin . Thông tin đúng về pháp hành chính là một phần của trí tuệ , sau đó chúng ta sử dụng trí thông minh , khả năng suy luận , logic của mình để tìm ra cách sử dụng những thông tin đã có . Tất cả những công việc này đều là hoạt động của trí tuệ cả . Biết cách làm một công việc gì đó , đó chính là trí tuệ . Thời Đức Phật tất cả những người đắc đạo quả ngay sau khi nghe 1 bài Pháp của Ngài đều là những người thục căn tánh tuệ . Những người còn lại thì phải tiếp tục thực hành nữa .

Trí tuệ là con đường nhanh nhất , bất kể bạn bắt đầu bằng pháp hành nào , cuối cùng vẫn thực hành thiền tuệ vipassana . Khi phiền não còn rất nhiều rất mạnh trong tâm , đừng bao giờ cố nhìn hay cố hiểu cho rõ nó _ đó là việc không thể làm được . Chúng ta chỉ có thể giữ chánh niệm về bất cứ cái gì đang diễn ra và thu nhặt được chút ít trí tuệ . Khi phiền não còn rất mạnh thì không thể phát triển tuệ giác sâu sắc được . Song chúng ta cứ chịu khó thu nhặt từng mẫu vụn như thế , trí tuệ sẽ lớn mạnh dần , Càng có nhiều trí tuệ thì phiền não sẽ càng giảm dần .

Có 1 lần thiền sinh hỏi tôi rằng liệu người ta có thể bỗng nhiên " nhập vào " Niết Bàn một cách tình cờ được không . Chẳng bao giờ có chuyện đó đâu. Chẳng có lý do gì để "tự nhiên" rơi vào Niết Bàn như thế cả . Bạn phải trả cái giá của nó chứ. Chỉ khi các nhân duyên đã đầy đủ thì quả mới trổ sanh . Hãy kiên nhẫn và thực hành một cách miên mật . Đừng nghĩ về nó và cũng đừng hi vọng nữa , cứ tiếp tục thực hành đi thôi . Nếu mình còn rất xa Niết Bàn , bạn sẽ biết và nếu đang đến sắp gần , bạn cũng sẽ biết ngay thôi mà .