Con Gà trong văn hóa dân gian

Con gà và con người Việt Nam

Nguyên Thắng

Gà Cao Lãnh đối với gái Tân Châu, lại còn tôn gà lên trước người đẹp! Từ trước tới nay, kẻ viết những hàng này vẫn đề quyết rằng đó là vì vần vì điệu nó quá bó buộc đó thôi. Xin các bà các cô cứ tin bằng lời, đừng có cắc cớ mà vặn hỏi hơn nữa. Hãy thương cho, đừng bắt những kẻ có máu me chọi gà phải rạch ròi phân minh bên gà, bên tình, bên nào mê hơn...

"Tè té te, Te..." Mặt trời chưa ló dạng, giọng gáy cao, thanh, đã vang ven rừng, như kêu như gọi như khiêu khích. Gà trong chuồng khi ấy bừng giấc, vội vỗ cánh, cất tiếng gáy của mình lên, trầm hơn, ồ ề hơn, phụ hoạ vào bản hoà tấu chào rạng đông. Khắp đất nước Việt Nam, từ biên giới phía Bắc qua Hoàng Liên Sơn đến vùng đất phèn Cà Mau rặt những tràm, bần với đước, không đâu có rừng mà không có mặt anh gà rừng.

Cái anh chàng thậm hay dắt đàn mái của mình đi kiếm ăn chung với những đàn công. Dân Sài Gòn chỉ cần ra đến Trảng Bom, nhẹ bước len vào ven rừng là đã có thể ngắm cảnh công, gà lẫn lộn cùng đi kiếm ăn. Và phải nói là bên cạnh con công rực rỡ một màu xanh lá cây lấp lánh những mặt nguyệt, thì anh gà rừng trống cũng chẳng nhượng oai phong. Lông mã ở cổ ở lưng óng ánh, từ vàng ấm chuyển qua da cam đến đỏ mận, từ vai ra đến đầu cánh là màu cánh dán, rồi đồng đỏ, rồi tới lớp lông cánh đen nhánh; đuôi dài có cặp lông vút cong, xanh đen chiếu ánh lục.

Một anh chàng ai đã biết qua thì chẳng dễ gì quên được, mà lại sinh sống như hàng xóm láng giềng với con người, thời buổi hoang sơ lại càng là thân cận, lẽ nào không có chỗ đứng trong huyền thoại của người Việt? Thế mà tìm mãi không ra. Chính vì là huyền thoại Việt đã tan nát, chỉ còn sót lại ngày nay một vài mảnh vụn.

May là còn đó sử thi Mường Đẻ đất đẻ nước (1), còn ghi nhớ những huyền thoại xa xưa, khi mà văn hiến Trung Hoa chưa tràn ngập xã hội, ngôn ngữ, văn hóa làm cho người Kinh quên mất đi nhiều chuyện thuở mà Việt Mường còn là một.

Nào, chúng ta hãy cùng nhau lần dở những cảm nhận, suy tư lý giải thời thuỷ tổ để tìm xem anh chàng gà được đứng ở vị trí nào trong hệ miêu tả lịch sử vũ trụ và con người Việt Mường cổ xưa. Sử thi kể rằng ban đầu đất trời hỗn mang:

Vùng đất ngày xưa còn bạc lạc, Vùng nước ngày xưa còn bời lời, Trời với đất còn dính làm một.

Nhưng rồi có một lần, mưa, mưa dầm, mưa mãi, Nước vượt khỏi bảy đồi, Nước dâng qua chín đồi bái, Năm mươi ngày nước rút, Bảy mươi ngày nước xuôi, Nước rút dọc có lối ra, Nước rút ngang có lối tránh, Mọc lên một cây xanh xanh, Cây xanh có chín mươi cành, ...

Cây ấy sinh ra ông Thu Tha, bà Thu Thiên, hai ông bà:

Ra truyền: làm nên trời đất, Ra truyền: làm nên lứa đôi

Cây chết đi sinh ra các mường, sinh ra con người đầu tiên là mụ Dạ Dần, mụ Dạ Dần đẻ ra hai trứng, nở ra cun Bướm Bạc và cun Bướm Bờ. Hai con gái vua Trời xuống chơi dưới mường trần, lấy Bướm Bạc, Bướm Bờ sinh con, đẻ cái. Con út là chim Tùng trống, chim Tót mái. Trứng chim Tùng chim Tót đem ấp. Bỗng thấy nứt trứng pỏ, Thấy nở trứng chiếng, Nghe ồn ào tiếng Lào, Nghe lao nhao tiếng Kinh, Nghe ình ình điếng Mọn, Nghe nhốn nháo tiếng Siêng Quan, Nghe xôn xao tiếng Thái, Nghe hổi hải tiếng Mán, Nghe nháo nhác tiếng Mẹo ... Thoại kể các vùng mường Hà Sơn Bình gần với truyền thuyết Âu Cơ hơn: Chim Ây, Cái Ứa sinh ra một trăm trứng. Chín mươi bảy cái nở trước thành 50 người Kinh đi về miền đồng bằng và 47 người Mường, người Thái, người Lào ngược lên vùng rừng núi, ...

Đã có trời có đất có nước, có người rồi nhưng ngày tháng vẫn chưa có. Khi ấy ông Cuông Minh Vàng Rậm, nàng Ả Sấm Trời khai mỏ đồng: Đúc được chín mặt trời, Đúc được mười hai mặt sáng (mặt trăng), Mặt trời mọc lên ràng rạng, Mặt sáng mọc lên hừng hừng, ...

Nắng nhiều, nắng quá lắm, đến nỗi Tìm nguồn chẳng ra nước mà uống, Làm nương chẳng nên lúa nên màu, ...

Lúc ấy có họ nhà Ngao, vốn là thần nỏ: Tay trái vít dây nỏ lăm lăm, Tay phải lắp tên bương vòm vòm, ... Tên bắn sang, mặt sáng rùng mình, Tên bắn trúng, mặt trời rơi rơi, Rụng mặt trời, trời tối như bưng, Tối như vào thung xanh hang đá, ... Bắn rụng hết tám, ai là người đứng ra kêu cho mặt trời duy nhất còn lại lên khỏi chân trời? Ai giải cho được nỗi sợ miên man, ngấm ngầm của người thượng cổ, chẳng biết rồi đây mặt trời có trở lại đuổi đêm tối đi cho con người có được một ngày mai hay chăng? Quyền lực huyền bí của con gà ải (gà rừng) chính là đó:

Nó gáy một tiếng ở đằng đông, Gáy vồng sang phía đằng tây, Mặt trời nghe tiếng con gà ải, Mặt trời lên rải nắng vàng, …

Rồi mường đón Lang Cun Cần lên đứng đầu. Lang được rùa vàng dạy cách thức làm nhà, cột nhà như chân rùa, mái nhà như mai rùa, đòn nóc như xương sống , xếp rui như sườn dài sườn cụt, chái như đuôi rùa, ... ; được Tun Mun đến xin thần Tà Cắm Cọt cách thức làm ra lửa, Mun Mòng đi cõng nước về; được nàng Dặt Cái Dành lên mường trời xin Ả Tiến Tiên Mái Lúa các giống lúa.

Đã có gạo ăn, đã học được lang Khấm Dậm cách làm rượu nhưng nhà Lang Cun Cần

Dưới sân chưa có lợn chạy ra , Chưa có đàn gà gáy khuya dậy sớm, ...

Nàng Dặt Cái Dành lại lên mường trời, Đưa được lợn đực làm giống, Cõng được lợn cái làm nòi, Quảy đôi gà ri ... về nhà lang cho sinh sôi nảy nở, và nàng Dặt Cái Dành

Truyền mẹo cho cả mường, Nuôi lắm gà vàng, Nuôi sang lợn béo, Đồng chì tam quan hết thiếu lợn chạy ra, Đã lắm gà gọi khuya, gọi nắng ...

Tiện lợi biết chừng nào! Gà nhà cũng như gà rừng có phép gọi cho mặt trời mọc, cho tan bóng tối, cho nắng vàng lên, cho xanh ruộng lúa, cho đẹp nương dâu. Mà nào phải chỉ có bấy nhiêu mà thôi đâu. Từ ấy, khách đến chơi nhà, trong sân đầy đủ gia cầm, có thể ... nướng gà cong cựa, Dọn cỗ dọn bàn, Dọn cơm ăn rượu uống, Khách khen khách chuộng ...

Chủ khách hể hả. Chỉ khổ thân anh gà. Đã đành là anh có uy quyền huyền bí, tiếng gáy của anh ra lệnh cho mặt trời mọc, cho đều đặn ngày lại ngày cứ mãi mãi tiếp nối nhau xua bóng tối ban đêm. Nhà nhà phải chuộng anh, nuôi nấng anh để bảo đảm cho ngày mai trời lại sáng.

Nhưng anh đã ra thân chim lồng cá chậu. Da anh lại béo, thịt anh thơm, và thêm thơm ngon gấp bội khi biết đáp ứng yêu cầu "cục tác lá chanh" của anh. Người Kinh ai là kẻ còn biết đến anh như một uy quyền cầm chịch cho thời gian? Tuy nhiên còn rơi rớt lại vài tục lệ dựa trên lòng tin vào anh làm phương tiện cho người phàm mắt thịt hé nhìn vào thế giới huyền bí. Hẳn có những anh những chị còn nhớ tục trong nhiều gia đình, gà đem cúng rồi, cặp chân để xem bói. Một tục tương tự với lối bói chân gà ấy đã được ghi trong khúc ca Cổn Chu Kéo Lội kể chuyện Bù Lạch, Bù Lèm đi chặt cây thần Chu Đá Lá Chu Đồng về xây dựng cung vua Dịt Dàng. Đoàn quân Ngựa đi đông như đàn dòi, Voi đi đông như đàn kiến, Trống tiến trước tiến sau, Gươm giáo như lau như nứa ... Đi bốn mươi thợ già, Đi ba mươi thợ trẻ, Đi để đánh rìu rèn dao ...

Giữa đoàn quân, lính và thợ, ta nhận thấy Có chí ông mo già, Mang xương gà bán bói ...

Công việc trọng đại, không thể thiếu thày mo bói giúp cho lãnh đạo quyết định được sáng suốt. Bói xương gà hẳn là rất tiện trong quân lữ. Và cho những ai ăn thịt gà! Chắc vì thế mà đến những năm gần đây còn người Kinh biết bói chân gà. Chẳng hay còn ai biết một cách dùng gà để bói khác được nhắc đến trong đoạn Lang Cun Cần lấy em gái là nàng Vạ Hai Chiêng làm vợ, Trời nổi cơn giữ, Cử cơn bão cơn dông, ông phải trốn vào rú ...

Bấy giờ, Chu chương mường nước, Phải sợ phải lo, Vội xách bu gà ra xem bói ...

Dù sao đi nữa, ngoài việc bói toán, gà có mặt trong mỗi dịp đình đám. Như đám cưới mường, trong các lễ vật của đằng trai Có khiêng bánh, khiêng cơm thịt gà mở cổng ...

Và phong tục thách cưới Mường, theo bản lưu truyền ở Thạch Thành, thì lễ vật đằng trai Lang Cun Cần phải đem đến nhà gái Có gà chín cựa, Có ngựa chín cương, Có vàng chín trăm nén, na ná với truyền thuyết Việt ở Hà Đông, Sơn Tây kể chuyện Sơn Tinh Thuỷ Tinh, lễ hỏi có Voi chín ngà, gà chín cựa, ngựa chín hồng mao.

Gà dùng làm lễ vật để cho con người giao cảm với thế giới thiêng liêng, để cho quỷ thần phù hộ trở thành tục lệ "gà thờ" của một số làng đồng bằng sông Hồng. Chúng ta cứ đọc lại truyện Con gà thờ của Ngô Tất Tố mà xem. Từ thái độ xử sự đến lời lẽ thành kính của nhân vật ông chủ nhà trong truyện, tất cả đều toát ra tính chất thiêng liêng khi con gà trở thành lễ vật. Ông ta phải thân hành đến tận làng Hồ, lăn lóc suốt mười mấy ngày để kén cho được giống khi lớn nặng ít nhất là năm cân ta, và chọn được hai con gà con mới bỏ mẹ. Mua hai con là để phòng trong thời gian nuôi dưỡng hai năm chẳng may có mất đi một thì vẫn còn một. Nhưng khi đã chọn để làm lễ vật rồi, "Nhờ giời nếu nó còn cả thì, một con lễ đình, còn một con nữa tôi đem lễ chùa, chứ không dám bán mà cũng không dám ăn. Vì rằng mình đã thành tâm nuôi về việc thờ, nếu đem bán hay ăn, ấy là đắc tội với quỷ thần". Và sau khi đã sửa lễ ra đình để trình với "đức thượng đẳng" là đã mua được gà, phải làm chuồng riêng cho gà ở. Lấy nước cho gà uống, tung thóc cho gà ăn đều tự tay ông chủ nhà làm lấy không dám giao cho ai, sợ không được cẩn thận mà mất tinh khiết đi. Bà mẹ ông chủ nhà bị ốm nặng, thế mà bà cụ gạt phắt không cho gọi con lên thăm vì cớ "Việc thờ không thể nói chơi. Cứ để thầy mày trông nom cho gà. Gọi lên làm gì!". Gà hơi ể mình một tị, ông chủ bỏ cả cơm nước, gắt vợ, gắt con; theo ông, gà mắc bệnh là do vợ con ông ta không thành kính mà ra: "Đã bảo không được gọi " người " là gà, cả nhà không đứa nào nghe! ..., nếu như " người " có làm sao, chúng bay còn khổ với ông! Ông thì tống cổ mẹ con nhà mày!".

Kính cẩn đến từng tiểu tiết một. Kỹ thuật luộc "gà thờ" thật khác thường. Ngô Tất Tố tỉ mỉ ghi rằng: " ... Dùng tre làm cốt và dây cuốn ngoài, họ buộc cho hai cơn gà ngỏng cổ, giương cánh, đứng trên mâm ...., làm cho con gà thành ra cái hình con phượng ngậm bức cuốn thư. ... Luôn trong một lúc họ bắc bếp đến sáu chiếc nồi ba mươi, nồi nào nước cũng gần đến miệng.

Nửa đêm, cả sáu nồi đều sủi. Người ta liền bưng cả hai mâm gà xuống đó. Dưới hai ngọn đèn hai dây sáng như ban ngày, năm sáu cái gáo chĩa vào các nồi múc nước dội từ đầu gà trở xuống. Và cứ dội luôn như thế không lúc nào ngơi, hết nồi nước ấy, họ lại nấu nồi nước khác, trong bếp không lúc nào không sẵn nước sôi. Dội đến sáng thì gà vừa chín. " ...

Công cuộc chia cỗ, Ngô Tất Tố cũng tả sinh động trong truyện Nghệ thuật băm thịt gà. Ta hãy xem anh mõ làng chia phần một con gà "không nhỏ lắm, ước chừng một người ăn cố mới hết ": ..."Tiếng dao công cốc đụng vào mặt thớt nhịp nhàng như tiếng mõ của phường chèo, không lúc nào mau, cũng không có lúc nào thưa. Mỗi tiếng cốc là một miếng thịt băng ra. Miếng nào như miếng nấy, đứt suốt từ xương đến da, không còn dính nhau mảy may. ... Té ra cái mình con gà, hắn đã băm được 92 miếng."

Luộc gà đã là một nghệ thuật – gà đứng trên mâm đồng như con phượng xoè cánh mỏ ngậm hoa, thịt vừa chín tới, toàn thân không một nơi nào bị nứt da – thì chặt thịt gà cũng chẳng kém gì, phải ba đời làm mõ cha truyền con nối mới thành thục. Ấy cũng là hệ quả của quan niệm "Một miếng giữa làng bằng một sàng xó bếp".

Vào thời buổi mà Ngô Tất Tố viết loạt phóng sự Việc làng quan niệm đó đã sinh ra nhiều tập tục hủ lậu. Thời gian trôi qua, cuốn theo chiều gió biết bao tục lệ làng xã. Ngày nay, đặt mình vào chỗ người xưa thành tâm tin tưởng trong lễ vật có phần thiêng liêng thần bí của quỷ thần thì "miếng thịt giữa làng", ngoài sự kiện khẳng định quyền bất khả xâm phạm của mỗi người dân trong xã hội làng xã, còn thêm kích thước thần bí, cá nhân hoà mình vào cộng đồng dân làng trong giao cảm với quỷ thần, cùng thọ hưởng phúc lành do thần linh phù hộ.

Tuy nhiên từ quan điểm xem gà như là một sức mạnh thần bí gọi cho mặt trời mọc hay như là lễ vật để người giao cảm với quỷ thần, thì không sao lý giải nổi những nét tình cảm thân mật trong ngôn ngữ thường ngày. Cái từ "người" mà ông chủ nhà dùng trong truyện Con gà thờ là ngôn ngữ của một kẻ kính cẩn cúi đầu trước thần linh, hai tay nâng con gà lên, đưa nó vào cái thế giới phi nhân, xa lắc xa lơ thế giới người trần mắt thịt. Trái lại, trong trò chuyện hàng ngày ta hay đem người sánh với gà và nhiều khi coi gà hệt như người. So sánh từ hình dáng như dè bỉu "Cái đồ mặt gà mái!" cho đến tính tình, cư xử. Gặp người làm ăn đầu voi đuôi chuột kiểu Trình Giảo Kim chỉ được ba búa, bà con ta hay buột miệng phán: "Ối chào! coi bộ tịch dữ dằn vậy chớ chỉ giỏi có nước nạp". "Giàng nạp" là lúc hai con gà mới xáp vào không mổ cắn mà vỗ cánh tung chân lên đá, thường chưa ăn thua gì, phải sau đó vô "giàng kèo" gà cắn vào lông, vào da nhau mà đá, khi ấy trận đấu mới thật sự quyết liệt. Lại có một cụm từ hay thần sầu để tả người con gái dậy thì, hôm trước còn là bé gái chẳng thấy gì đặc sắc, hôm sau bỗng da thịt mơn mởn nụ hoa mới hé, tươi mát như trái đào tơ, dáng di uyển chuyển dịu dàng như dòng suối chảy. Cô bác, anh em trầm trồ "Úi chu choa! Con nhỏ trổ mã con gái!". Thật quá đỗi bất ngờ, cái lối ví von đem trạng thái bé gái thoát vỏ kén tuổi thơ mà nên duyên nên dáng phụ nữ cho sánh với chú gà choai lột xác, đang mờ nhạt trong đàn hốt nhiên bay vọt lên bờ dậu vỗ cánh cất tiếng gáy đầu tiên, người người chóa mắt vẻ hiên ngang một kẻ mới nhận ra mình là dũng sĩ, chói chang màu sắc lông mã mới trổ. Phải là những kẻ, ngày lại ngày, chẳng bao giờ biết chán, say sưa ngắm gà và ngắm người, bằng con mắt và bằng tấm lòng; chẳng hạn như những ai hay hát hay hò:

Gà nào hay bằng gà Cao Lãnh

Gái nào bảnh bằng gái Tân Châu ...

Gà Cao Lãnh đối với gái Tân Châu, lại còn tôn gà lên trước người đẹp! Từ trước tới nay, kẻ viết những hàng này vẫn đề quyết rằng đó là vì vần vì điệu nó quá bó buộc đó thôi. Xin các bà các cô cứ tin bằng lời, đừng có cắc cớ mà vặn hỏi hơn nữa. Hãy thương cho, đừng bắt những kẻ có máu me chọi gà phải rạch ròi phân minh bên gà, bên tình, bên nào mê hơn. Làm ra quyết liệt thì chẳng khác dồn hắn ta vào tình thế như hồi còn nhỏ chị đi chợ về, cho bánh mà lại vấn nạn: "Nào, nói cho chị nghe em yêu bánh hay yêu chị?"

Xét để mà thương, cái máu me này đã có từ xưa, xưa lắm, có trời may ra mới biết nổi là nó đã lậm vào da, vào thịt, vào tâm hồn từ khi nào. Chỉ thấy rằng từ thời xa xăm, ngày Lang Cun Can chia đất cho con, ông bà ngoại đã căn dặn cháu: Tháng tư, người ta rủ nhau đi chọi gà, Cháu chớ đi chọi gà ... Và vào một thời điểm chính xác hơn, sử sách còn ghi việc thế kỷ thứ 13 Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn răn đe tướng sĩ khi năm mươi vạn quân Nguyên rầm rập đe doạ biên cương: Có kẻ lấy chọi gà làm vui, có kẻ lấy đánh bạc làm thú ... Lỡ ra quân Mông Thát đến thì cựa gà trống không thể đá thủng giáp giặc, thuật đánh bạc không thể làm mưu quân ... Bấm đất ngón tay, sơ sơ ít nhất cũng là đã bảy tám trăm năm rồi. Mà vị tiết chế thống lĩnh thiên hạ chư quân sư, cũng như bà ngoại trong sử thi, và còn bao nhà cầm quyền khác sau đó quá lo! Giặc đến, tướng sĩ máu mê chọi gà ấy đã xăm chữ "Sát Thát" trên mình, đánh tan những đạo quân hùng mạnh nhất thế giới đương thời.

Mê gà thì chẳng riêng ở đất Việt mà còn nhiều nơi khác. Trong một công trình nghiên cứu sâu sắc trò đá gà C. Geertz (2) có nhận định: Ai đã sống ở Bali trong một thời gian nào đó thì thấy rành rành là về tâm lý người đàn ông Bali đồng nhất hóa một cách sâu đậm bản thân họ với gà của họ.

Mê, mê tít mê tơi, có lẽ người Nam Dương được tám lạng thì người Việt cũng phải nửa cân. Tuy nhiên trong quan hệ người dân Việt và gà chọi có điểm khác với sự kiện Geertz nhận xét nơi người Bali. Quả là chủ gà người Việt biết rõ chi ly về súc lực độ bền con gà của mình. Quả là biết tường tận tính tình nó ra sao: qua các đợt "sổ" nghĩa là bịt cựa cho đá tập đợt, đã cho nó chạm trán với các con gà khác chẳng có lối đá khác biệt nhau, để biết nó ứng phó với từng loại đối thủ, cao hơn thì thế nào, thấp hơn ra sao; khi gặp con gà chui đầu trốn dưới lườn, khi phải địch thủ chơi trên dằn cổ nó xuống, nó trả đòn có điểm nào kém, điểm nào hay. Chẳng những biết nó có đòn độc hay không, trổ đòn độc ra lúc nắm đầu hay nắm vai địch thủ, biết nó thuận cả bên trái lẫn bên phải hay chỉ thiện nghệ một bên. Còn tìm biết cho rõ những yếu kém của nó như cái đầu hơi khờ, như nước khuya đôi cánh hay xệ, vân vân và vân vân ... Biết chuẩn xác, chính vì đã không đồng hóa con gà với bản thân mình, vì biết nhìn gà với một khoảng cách. Vì lẽ, không hiểu gà cho thật khách quan thì có gà hay mà ôm đi đá cũng thường chỉ chuốc lấy cái thua.

Tôi không bao giờ quên lần bác T., một người nổi tiếng giỏi đá gà, nghiêm khắc rỉ tai: "Bộ mày quên gà là anh hùng rồi sao!" khi thấy tôi mới phiến phiến xem qua chưa kịp cân nhắc lợi hại hơn thiệt đã a thần phù muốn làm sổ ghi tiền "độ" để cho con Ô Miến Điều của tôi "đụng" với con Ó Mã Lại từ Cần Thơ lên. Và tôi chợt hiểu tấm lòng những kẻ gánh trách nhiệm "cáp độ", trân trọng gà như tráng sĩ, đến trường đấu chỉ có một sống một chết. Tính mạng và danh giá hoàn toàn giao phó vào tay người. Chủ giỏi thì sở trường tài nghệ được thi thố, phần thắng nghiêng về mình, chủ kém nhè chỗ yếu của mình lại đưa cho đối thủ cứ đó mà ghè thì chỉ biết lấy cái chết đền bù cho cái khờ cái dại của chủ.

Nghệ thuật "cáp độ" là đó. Gà mình hay đòn đá hầu, cắn vào họng mà đá, đòn đánh dập khí quản cho đối thủ nghẹt thở, cựa đâm thủng hầu, thủng họng, cựa lọt vào "hang cua" tên gọi chỗ trũng bên vai - cắt đứt động mạch dưới đòn ở ngay nơi đó, địch thủ chết không kịp ngáp; đã biết vậy thì phải "cáp" với con gà cao hơn cái đầu, gà mình đưa mỏ là chụp dính hầu dính cổ, tha hồ thi thố đòn độc. Lại kì kèo bên địch chấp thuận gà mình nặng cân hơn, viện cớ mình đã phải chịu ẹp để gà họ cao vượt cả cái đầu. Được thuận đòn lại hơn cân hơn sức, chưa vào sới là đã thủ phần lợi thế.

Trái lại, sức mình bền đó, đòn mình mạnh đó, rủi mắc phải tật cái đầu chạy hơi khờ, chủ đã chẳng biết tìm cho địch thủ chỉ biết nắm vai đá, lại nhè bắt đấu với con gà đá sỏ thiện nghệ thì có khác chi đưa đầu mình cho nó khẽ, láng cháng không khỏi bị một cựa ngay "ông địa" - nơi đỉnh đầu sát sau mồng - hay ngay mang tai. Khi ấy cho là có mạnh mấy đi nữa cũng chỉ còn nước lăn đùng ra thua trận.

Có quan niệm gà là anh hùng mới có giai thoại sau đây. Ông Đỗ Văn Y - về sau làm An Hà ấn quán ở Cần Thơ - hoạt động phong trào Duy Tân, bị Pháp bắt. Ông ở lại Pháp học ít năm. Khi về nước, đồng chí cũ bày tiệc khoản đãi. Muốn dọ lòng ông, tiệc vui, ra đầu đề Gà trống hạn vận mò, o, ô, cô, phụ. Ông Y làm bài thơ rằng:

Đêm khuya thức dậy tối đen mò

Cất tiếng kêu người gáy ó o

Rơi máu trường nhung lòng chẳng gớm

Xàu mình chiến hậu tiếng không ô

Dòng nòi quyết giữ thân tròn vẹn

Cựa sắc nào nài phận quả cô

Một độ ăn thua trời đất biết

Ân đền nghĩa trả cái công phu

Tiệc tan, có người mật báo với Pháp ông Y về nước hội họp đồng chí mưu tính đại sự, có mấy câu thơ làm bằng ...

Chuyện xưa đã lui vào dĩ vãng chẳng mấy ai còn nhớ.

Đầu năm Quý Dậu xin nhắc lại mua vui, thành tâm cầu chúc người Việt đối đãi với nhau được như người thời trước đối với con gà, để cho ai ai cũng có điều kiện đem tài mình ra đá đáp với thách thức của thời đại; dân Việt không bị biến thành ra đàn gà công nghiệp chỉ để thịt, để đẻ ra đôla.

Nguyên Thắng

(1) Những trích dẫn về huyền thoại Mường đều lấy từ Hoàng Anh Nhân, Tuyển tập truyện thơ Mường (Thanh Hoá) Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội 1986 và Trương Sĩ Hùng, Sử thi thần thoại Mường, Nhà xuất bản văn hoá dân tộc, Hà Nội 1992.

(2) Clifford Geertz, Deep play : Notes on the Balinese cockfight, (canh bạc lớn: ghi chép về đá gà ở Bali), Daedalus, Vol 101, no 1, 1972.

Nguồn: www.diendan.org

Bức tranh gà dân gian

0:6', 1/2/ 2005 (GMT+7)

Nhà thơ Tú Xương - nhà thơ trào phúng nổi tiếng của nước ta - trong bài thơ "Xuân" đã viết: "Đì đẹt ngoài sân tràng pháo chuột/ Om sòm trên vách bức tranh gà".

Gà trống gáy sáng - tranh dân gian Đông Hồ

Hai câu thơ vừa giàu hình tượng dân gian, vừa mang nội dung thực tế, hóm hỉnh, yêu đời. Tác giả ca ngợi pháo chuột và tranh gà, là một trong những nhu cầu không thể thiếu được của người Việt Nam trước đây trong dịp Tết đến: nó được liệt vào hàng "danh mục" ngày Tết cùng nhiều thứ khác, như "thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ; nêu cao, tràng pháo, bánh chưng xanh".

Riêng bức tranh gà mà tác giả nêu lên ở đây trông đến "om sòm", vui mắt quá! Bởi vì nó rực rỡ giàu sắc màu; và cũng bởi vì nó đẹp- đẹp ở hình tượng sinh động có ý nghĩa với đời; đẹp ở cách diễn tả, vừa thực vừa được cách điệu phong phú.

Hãy nhìn con gà trong bức tranh "Con gà trống gáy sáng". Hình dáng của nó thật oai vệ, chân trái dựa nhẹ bên khóm trúc, chân phải đặt lên mỏm đá mấp mô, toàn thân như đang trườn lên phía trước, đầu ngẩng cao, mất mở to, ức ưỡn ra, đuôi xòe rộng. Đó là lúc gà đang chuẩn bị cất tiếng gáy chào buổi bình minh đẹp nắng. Dáng điệu ấy cộng với màu sắc rực rõ của lông, của đuôi, của cánh, của bối cảnh thiên nhiên bao quanh… tạo nên một bản hòa tấu hùng dũng, hỗ trợ cho gà đang đóng một vai trò quan trọng trong đám gà đàn của mình, trong cái giây phút "báo thức" thiêng liêng mà chỉ có nó mới có được cái diễm phúc ấy trong đời sống của người Việt Nam.

Thiên nhiên thật là thiết yếu. Nó quyện chặt vào người như da với thịt, vì vậy trong hầu hết các tranh, người ta thường tô điểm cho "nhân vật chính" của bức tranh bằng mây, trăng, nước, bướm, chim, cỏ cây, lá, hoa… Nhiều khi cái thiên nhiên ấy chỉ mang tính chất trang trí nhưng cũng nói lên được sự gắn bó chặt chẽ giữa nó và người, vật như thế nào.

Em bé ôm gà - tranh dân gian Đông Hồ

Đó là chưa kể một công thức nghệ thuật khác: khi vẽ gà thì vẽ kèm hoa cúc (còn vẽ vịt thì kèm hoa sen) - theo phương ngôn "cúc kê, liên áp" nghĩa là cúc gà, sen vịt. Có người bảo đó là từ cái ý mang nội dung thực tiễn: gà là giống vật thường kiếm mồi quanh bụi cúc trong vườn nhà; còn vịt thì thích bơi lội dưới hồ sen trước ngõ; lại có người bảo một cách thực dụng hơn: thịt gà ướp với cúc; thịt vịt nhồi hạt sen thì sẽ ngon, bổ tuyệt, do vậy mà có hình tượng trên. Dù sao đi nữa, thêm cúc và sen (hoặc hoa, hoặc lá) vào tranh gà chẳng những không làm giảm giá trị nghệ thuật mà còn tăng thêm ý nghĩa của bức tranh.

Bức tranh "Gà mẹ gà con" hay "Gà đàn", với nhiều cách diễn tả khác nhau là một trong những loại tranh gà đẹp nhất còn giữ lại cho đến nay. Trên tranh, con gà mái lớn đang ngậm con ong, đang hiền từ, chăm chút các con. Mười chú gà đứng quanh gà mẹ: con đang rỉa lông, con đang đùa chạy, con nấp dưới bụng mẹ… Mỗi con mỗi vẻ khác nhau, như dường như tất cả đang hướng về một phía, phía miếng mồi của gà mẹ vừa kiếm được. Hai chân gà mẹ giang ra chịu đựng sức nặng của hai chú gà con đang đứng trên lưng, đồng thời cũng chuẩn bị giữ thế trước sự giành mồi của các con gà, sắp bổ nhào tới. Ngoài cái ý nghĩa tượng trưng cho sự giàu có, no đủ, bức tranh còn toát ra một "mối tình mẫu tử" thiêng liêng, một sự đoàn tụ sum vầy của gia đình gà. Đặc biệt, bố cục tranh khá chặt chẽ, giàu nhịp điệu. Sự sắp xếp chỗ đứng của từng con gà rất được chú ý, khiến người xem thấy được ngay cái rộn ràng, vui vẻ của đàn gà. Cạnh đó, một số con được vẽ công phu, có sự nghiên cứu cẩn thận (như con ở góc trên cùng và ở góc cuối cùng bên phải bức tranh): cái lối xòe đôi cánh, cái lối choãi chân, quay nghiêng đầu, uốn thân mình… trông vừa thực, vừa cách điệu, giàu nghệ thuật.

Có tranh "Gà đàn" thì cũng có tranh "Lợn đàn", cũng như có tranh "Em bé ôm vịt" thì cũng có tranh "Em bé ôm gà". Tranh dân gian luôn giữ cái thế đăng đối: đăng đối ý, đăng đối hình tượng và đăng đối cả khi treo tranh.

Với "Em bé ôm gà" (dân gian gọi là bức "Vinh hoa"), cái khỏe cái mạnh của em bé không chỉ được diễn tả ở da thịt nở nang, hồng hào mà còn ở cách ôm gà (hoặc ôm vịt) của em bé. Tay này, bé đè chặt con gà vai nổi cao, cánh tay đưa thẳng xuống, tay kia giữ cái ức con vật kéo lại. Mình bé hơi vặn theo chiều của con vật đang cố trườn lên phía trước, như đang cố tung cánh thoát thân. Đầu gà ngẩng cao, mắt sáng lên, hai chân dạng mạnh đạp xuống đất, đuôi chổng lên trời… song dường như gà hoàn toàn bất lực trước sức mạnh và sự điềm tĩnh chủ động của em bé. Sự vùng vẫy của gà đối lập với sự yên vui, hồ hởi tiềm tàng ở em bé tạo nên một nội dung mang ý nghĩa tâm lý, có kịch tính.

Trong bức tranh "Đại cát", gà được dân gian quan niệm vừa cấm quỷ, vừa cầu may. Hình ảnh chú gà trống oai vệ, hùng dũng biểu tượng cho sự thịnh vượng, cho 5 đức tính tốt của nam giới (người quân tử): tính văn (mào đỏ tựa như mũ cánh chuồn), tính vũ (cựa gà), tính dũng (không sợ địch thủ), tính nhân (kiếm ăn theo đàn, cùng với đồng loại), tính tín (gáy báo giờ chính xác). Do vậy, chú gà trống măng tơ được miêu tả vừa chạy, vừa kêu cục tác, trông no nê, tràn đầy sức sống. Đuôi chú tủa ra như đám cỏ hoa trước gió; cánh chú xòe nhẹ với hàng lông đẹp tựa lưỡi kiếm; đầu ức của chú một màu vàng mỡ màng dễ ưa. Chỉ một mình gà thôi nhưng không vắng lặng chút nào. Dáng chạy nhanh nhanh ấy, cách diễn tả lông đuôi lông cánh ấy lại thêm cái màu vàng rực ấy… tất cả đã tạo ra một sức xao xuyến ngập tràn, một biểu tượng cho sự thịnh vượng của đất nước, của con người. Từ lâu, con gà "Đại cát" đã đi vào lòng người Việt Nam như một lời chúc, mang ý nghĩa nghênh xuân, một ý cổ động và được lặp lặp lại trong nhiều tranh khác. Nhà thơ Hoàng Cầm đã viết: Tranh Đông Hồ gà lợn nét tươi trong/ Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp" là vậy!

Ngày xuân, cảnh vật như được hồi sinh sau mùa đông rét giá, cây cối đâm chồi nảy lộc, mọi người tin rằng việc tốt hay xấu xảy ra ở ngày Tết sẽ có ảnh hưởng cả năm, cho nên, được một lời chúc hay có một hình ảnh tươi vui trong mấy ngày xuân, thì rất có giá trị. Do vậy, tranh gà cũng là một loại tranh chúc tụng của ghi nhận vào trong kho tàng tranh dân gian Việt Nam.

Từ cảm hứng đó, nhà thơ Hoài Anh đã có bài thơ về "Bức tranh Gà" như sau:

Khuôn tranh làng Hồ

Thơm mùi gỗ thị

Vỏ xơ mướp khô

Vuốt trên giấy bản

Sắc màu đã tô

Bác thợ lật giấy

Con gà đứng dậy

Ô sao bỗng thấy

Mắt gà chớp nhanh

Mắt bác không chớp.

Cái mào lửa cháy

Cổ vươn tiếng gáy

O o bình minh

Chân vàng sừng sững

Đầu gà như phượng

Đuôi xòe đuôi trĩ

Mình tựa mình công

Sống hơn gà sống

Nòi gà để lại

Từ đời cha ông

Ấp bằng hơi thở

Nuôi bằng tấm lòng

Tấm lòng ngàn xưa.

Ngàn sau nở mãi

Trẻ như cô gái

Khỏe như lúa đồng

Con gà xòe lông

Bảy màu cầu vồng

Màu đen than cói

Màu xanh gỉ đồng

Màu lam lá chàm

Màu vàng hạt dành

Màu trắng chất điệp

Vỏ sò vỏ hến

Quê bờ biển xanh

Như còn long lanh

Bao mùa xuân qua

Để màu hồng lại

Sông núi cho xanh

Hồn nước sống mãi

Con gà đứng canh

Bác thợ ngắm tranh

Thấy lòng vỗ cánh

Thấy đời lại xanh

Ôi người nghệ sĩ

Tên là dân gian

Góp cùng trời đất

Con gà Việt Nam

Gà từ trong tranh

Gà ra cuộc đời

Gáy lên! Gà ơi!

. Trần Xuân Toàn

Nguồn: www.baobinhdinh.com.vn

THỬ TÌM BÓNG DÁNG CON GÀ TRONG NGÔN NGỮ DÂN GIAN VÀ TRONG VĂN THƠ VIỆT NAM.

Con gà, và đặc biệt là tiếng gà gáy là những hình ảnh và âm thanh thân thương quen thuộc ở nông thôn, làng xóm Việt Nam. "Chó giữ nhà, gà gáy trống canh". Chính vì vậy người ta rất dễ tìm thấy hình ảnh con gà và tiếng gà gáy trong nhiều câu thành ngữ, tục ngữ, cũng như trong văn thơ, có liên quan đến đặc tính của gà, xấu cũng có mà tốt cũng nhiều.

Con gà có một nhược điểm mà ngôn ngữ dân gian ghi nhận, chính là thị giác kém cỏi vào lúc trời chạng vạng tối: Quáng Gà. Ngoài ra loài gà thường mắc chứng bệnh sâu mắt làm hỏng thị giác, vì vậy nó bị gán thêm hai chữ gà mờ. Hai tiếng này thường được dùng theo nghĩa bóng, chỉ những kẻ thiếu hiểu biết trong một lãnh vực nào đó. Từ đó mới có thêm câu ngây ngô như gà mờ, lờ mờ như đom đóm đực.

Ngoài ra, gà có dáng dấp ngơ ngác, lơ láo, nên người ta thường bảo ngơ ngác như gà con mất mẹ, gà mở cửa mả. Thành ngữ gà mở cửa mả là một lối nói đặc biệt của phương ngữ Nam bộ, được nhà tự điển Huỳnh Tịnh Của giải thích như sau: gà dùng mở cửa mả rồi thì khờ, không còn biết đàng nào mà đi.

Trong Việt Nam Tự Điển của Lê Văn Đức (Lê ngọc Trụ hiệu đính) đã nói rõ hơn : Con gà ôm từ nhà ra nghĩa địa rồi được thả ra giữa đông người, trước tiếng mỏ tiếng chuông và tiếng tụng kinh trong lễ mở cửa mả, nên khờ khạo ngơ ngác. Tội nghiệp nhất là mấy chú gà con lạc mẹ, đã không tự kiếm ăn được mà còn bị đe dọa bởi sự xuất hiện của mấy con quạ, con diều hâu, vì thế nên có câu: sểnh nạ quạ tha, (nạ là mẹ).

Con gà, trong lúc tìm thức ăn, thường hay bới móc bừa bãi lung tung, nên có câu vắng chủ nhà gà bới bếp, hay vắng chủ nhà gà vọc niêu tôm (Câu này bị tam sao thất bổn, nên có nhiều nơi nói là vắng chủ nhà gà mọc đuôi tôm). Thành ngữ này thường được dùng để ám chỉ khi ông sếp (hay cha mẹ) đi vắng thì nhân viên (hay con cái) tha hồ làm gì thì làm. Gà nhà bươi phá trong nhà đã đành, nhưng gà của hàng xóm mà vào bươi phá nhà mình mới là phiền. Vì vậy có câu trấu trong nhà để gà ai bới.

Phương tiện chính để kiếm ăn của gà là cặp giò. Nếu cặp giò mà có bề gì thì con gà đành nằm một chỗ, chỉ còn cái mỏ mổ bậy chung quanh, vì vậy có câu gà què ăn quẩn cối xay.

Riêng mấy chị gà mái, ngay sau khi đẻ trứng thì kêu lên inh ỏi, nên có câu gà đẻ gà cục tác, Câu này ám chỉ những hành động ngớ ngẩn dại dột cái kiểu lạy ông tui ở bụi này... Nhưng cũng có nhiều chị gà mái không hiền, nên mới có câu gà mái đá gà cồ. Nhiều người đã dí dỏm ghép chung với câu tiếng Hán nữ kê tác quái gà mái đá gà cồ. Mượn hình ảnh của một nữ quái kê để ám chỉ mấy mụ đàn bà có thói ăn hiếp đức ông chồng..

Trong khi con gà mái bị chê vì hành động lấn lướt đức lang quân, thì anh gà trống lại được khen về đức độ đảm đang và đùm bọc đám con cái, nên có câu gà trống nuôi con. Câu nói này để chỉ những người đàn ông góa vợ, mà vẫn một lòng tận tụy nuôi con.

Liên quan đến tiếng gáy, dân gian còn nhận xét rằng gà tức nhau tiếng gáy, câu nói này còn ám chỉ nhừng ngưòi có tính hơn thua. Gà một chuồng, có khi cùng một mẹ, có lúc bôi mặt đá nhau. Và cũng để tránh cảnh nồi da xáo thịt, huynh đệ tương tàn, dân gian đã có lời khuyên khôn ngoan đối đáp người ngoài, gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau.

Ngày xưa, mỗi khi muốn xin xỏ việc gì, người dân thường phải nhờ đến mấy ông thầy ký viết đơn hộ. Khi đơn viết xong, phải giết gà mà đãi ông ta. Vì vậy mới có câu bút sa gà chết. Câu này cũng nhắc nhở mọi người, trước khi quyết đinh điều gì phải cân nhắc kỹ lưõng, nhất là khi đặt bút xuống ký trên bất cứ giấy tờ gì.

Trong ngôn ngữ dân gian Việt Nam, con gà trống chưa bao giờ có đuợc hình ảnh kiêu kỳ, uy nghi như trong ngôn ngữ dân gian của Pháp, chẳng hạn như Fier comme un coq (kênh kiệu như con gà trống). Người nông dân Pháp quan niệm rằng con gà trống là vua trong sân gia cầm (roi de la basse-cour), từ đó mà có lối nói ẩn dụ: être le coq du village (là nhân vật quan trọng nhất làng). Người Anh cũng đã dùng danh từ con gà trống: the cock để ám chỉ ngưới cầm đầu, kẻ tai mắt. Đây là một cương vị mà con gà trống Việt Nam chưa có được. Trong ngôn ngữ dân gian, dường như người ta chỉ vờ khen bộ lông con gà trống: con gà tốt mã vì lông để mà chê bai về một khả năng của giống đực khác;....nhanh như gà.. !

Chỉ trong một số câu đố dân gian, thì anh gà trống mới được mô tả oai phong một chút :

Chân đạp miền thánh địa

Đầu đội mũ bình thiên

Mình thì bận áo mã tiên

Ban ngày bảy vợ, đêm nằm riêng kêu trời

Hoặc là :

Trên đầu đội sắc vua ban

Dưới thời yếm thắm, dây vàng xum xoe..

Con gà thì chẳng có gì hay ho lắm, tuy nhiên tiếng gáy của con gà lại mang nhiều biểu tượng, mà biểu tượng đặc biệt là về thời gian. Khi mà người ta còn tính thời gian đêm năm canh ngày sáu khắc, lúc mà chiếc đồng hồ vẫn còn là một cái gì xa lạ với dân gian, thì tiếng gà gáy là một cái gì thật quan trọng:

Gió đưa cành trúc la đà

Tiếng chuông Thiên Mụ canh gà Thọ Xương.

Tiếng gà gáy thì vô tri vô thức, nhưng khi đưa vào văn thơ, đã trở thành một hiện tượng quan hệ mật thiết với con người. Trong văn học, tiếng gà cất lên giữa vui buồn chìm nổi, giữa thao thức trằn trọc của con người. Ta hãy nghe Nguyễn Du tả trong truyện Kiều :

Những là đo đắn ngược xuôi

Tiếng gà nghe gáy đã soi mái tường

Lầu mai giữa lúc còi sương

Mã Sinh giục giã vội vàng ra đi

Lúc này Kiều đã bán mình chuộc cha, Mã Giám Sinh hối hả đưa Kiều về nhà chứa tú bà, để sau đó Kiều mắc mưu phải bỏ trốn theo Sở Khanh :

Tiếng gà xao xác gáy mau

Tiếng người đâu đã mé sau dây dàng

Nàng càng thổn thức gan vàng

Sở Khanh đã rẽ dây cương lối nào

Khi rơi vào tay của Hoạn thư, Kiều lại tìm đuờng bỏ trốn :

Mịt mù dặm cát đồi cây

Tiếng gà điểm nguyệt dấu giày cầu sương

Canh khuya thân gái dặm trường

Phần e đường sá phần e dãi dầu

Trong Chinh Phụ Ngâm, người chinh phụ đêm ngày nhớ thương trông ngóng chồng, năm canh trằn trọc:

Buồn rầu nói chẳng nên lời

Hoa đèn kia với bóng người khá thương

Gà eo óc gáy sương năm trốn

Hòe phất phơ rũ bóng bốn bên

Đến Thơ Mới thời 1932-1945, con người thường hiện ra bơ vơ, lạc loài, ngơ ngác giữa xã hội nhân quần , ta hãy nghe Huy Cận than thở:

Tới ngã ba sông nước bốn bề

Đến chiều gà lại gáy bên đê

Tiếng gà gáy ban đêm làm cho ngưới ta thêm ưu tư trằn trọc, xót thương cho thân phận cô đơn chiếc bóng của mình. Tiếng gà gáy buổi chiều càng thúc giục người ta trước một quyetá định khó khăn nào đó. Nhưng tiếng gà gáy buổi trưa lại làm cho lòng dạ não nùng, da diết nhớ lại những kỷ niệm buồn từ một thời nào đó xa xăm. Nhà thơ Lưu Trọng Lư viết :

Những lần nắng mới hắt qua sông

Xao xác gà trưa gáy não nùng

Lòng rượi buồn theo thời dĩ vãng

Chập chờn sống lại những ngày không

Tiếng gà cũng là biểu hiện của những cuộc chia tay. Lúc ấy tiếng gà lại là nỗi lo âu của những ngưới sắp phải nói lên lời từ biệt. Ta hãy nghe tiếng gà của Xuân Diệu trong bài thơ nỗi tiếng Lời Kỹ Nữ:

Xao xác tiếng gà. Trăng ngà lạnh buốt,

Mắt run mờ kỹ nữ thấy sông trôi

Du khách đi

Du khách đã đi rồi

Và tiếng gà của Lưu Trọng Lư trong bài thơ Giang Hồ :

Mời anh cạn hết chén này

Trăng vàng ở cuối non tây ngậm buồn

Tiếng gà đã rộn trong thôn

Nửa đời phiêu lãng chỉ còn đêm nay..

Khi tiếng gà gáy dồn dập, hối thúc, như tiếng đập cửa réo gọi giang hồ kiếp ấy trọn đời phiêu linh, và gỡ tay vướng để theo lời non nước. Vì vậy, với nhà cách mạng Phan Bội châu, tiếng gà chính là biểu tượng của thức tỉnh, của đấu tranh :

Dậy! Dậy! Dậy!

Bên án một tiếng gà vừa gáy

Chim trên cây liền ngỏ ý chào mừng

Xuân ơi xuân, xuân có biết cho chăng

Đời đã mới, người càng nên đổi mới

Mở mắt thấy rõ ràng tân vận hội

Xúm vai vào gánh vác cựu giang sơn

Trong kho tàng văn chương Việt Nam, tiếng gà gáy đã có một vị trí nhất định của nó. Và với mỗi một người trong chúng ta chắc chắn tiếng gà gáy cũng đã để lại trong lòng ít nhiều kỷ niệm. Riêng những người sống tha phương, đã bao nhiêu năm thiếu vắng tiếng gà trong đời sống, nếu có lần trở lại quê nhà, bất chợt nghe được tiếng gà gáy, sẽ cảm thấy lòng man mác bâng khuâng, nhớ lại một thời vui buồn nào đó. Tiếng gà, cuối cùng, cũng đã trở thành một biểu tượng của quê hương, của một mất mát, trong lòng những người Việt Nam xa xứ.

Thụy Nguyên

(phỏng theo tài liệu của Liễu Thy và Lê Đình Ky)

Nguồn: ninhhoa.com

"Đại Cát" trong biện luận của nhà nghiên cứu lý học Nguyễn Vũ Tuấn Anh.

Mời click vào link dưới đây:

Con gà và tính minh triết trong dân gian

Phong tục Việt Nam lưu truyền một môn bói Phoenix cho rằng cực kỳ gần gũi và đậm nét văn hóa là "bói chân gà". Sách Trung Hoa gán cho tục bói chân gà (bà Cửu Thiên Huyền Nữ) những tính huyền bí như chuyện tìm ra Hà đồ Lạc Thư. Có rất nhiều sách viết về bói chân gà.

Ngày trước, Phoenix thấy mẹ mỗi khi vào dịp Tết đều rất cẩn thận cắt đôi chân gà, nhúng nước sôi rồi buộc lạt treo lên nơi thoáng gió. Đôi chân gà ấy không được ăn, mà dùng để làm một việc tâm linh: Bói vận gia đình trong năm mới.

Dưới đây giới thiệu một bài thơ trong vô số các bài viết về bói chân gà.

BÀI PHÚ COI GIÒ GÀ

Đầu năm ra mắt mồng ba

Cùng ông Hành Khiển cùng là Hành Binh

Bói giò phải bói cho tinh

Xem tường màu sắc chân hình rủi may

Đôi giò cần để thẳng ngay

Nhuận hồng vàng ánh năm nay chắc giàu

No rồi chụm móng khít khao

Đỡ cái chắt chẻ cũng giàu cũng sang

Đỏ mà gân máu nổi loang

Là điềm hao của tan hoang cửa nhà

Trắng xanh bền bệt thây ma

Ấy điềm tang ông bà cháu con

Da gà tươi mượt vàng son

Đi thi chắc đậu đi buôn chắc lời

Khe chân gà hở tơi bời

Tiền vô nhiều cũng phủi rồi tay không

Ba ngón đội lên một chồng

Tốt thì có tốt, phải phòng người trên

Nhờ người giúp đỡ mới nên

Tự mình tự chủ không bền được đâu

Cũng ba ngón chân chụm đầu

Một hàng ngang mặt, thúng đâu đựng tiền

Ngón cái mà cong nghiêng nghiêng

Đâm vô khe hở, lụy phiền đến nơi

Quan phi khẩu thiệt tơi bời

Tai bay vạ gió kêu trời sao đang

Bốn chân cong quẹo loạn hàng

Cả năm bương chảy biết đàng nào yên

No rồi như nở cười duyên

Da hường tươm mỡ của tiền đầy kho

Da chân xam xám màu tro

Gân xương khô héo có lo cũng nghèo

Đôi giò cái trễ cái treo

Bên ngay bên quẹo nằm queo một mình

Da vàng mỡ đọng lung linh

Làm chơi được thiệt, mặc tình vui chơi

Bốn ngón đều ngay lên trời

Nồi gọ xẹp lép thì thôi còn gì !

Gặp năm tuổi xấu thêm nguy

Ốm đau tang chế, quan phi tụng đình

Ngón chân rời rạc thân hình

Thiếu người giúp đỡ, thiếu tình hữu giao

Gặp cơn sóng gió ba đào

Một tay lèo lái, ai nào giúp ta !

Chân gà cấm hở, quẹo ra

Da gà tươi nhuận mới là bình an

Cùng gà ra mắt nghiêm trang

Làm gà kỹ lưỡng, luộc càng thêm tinh

Có thang chắc có thần linh

Cầu ông Hành Khiển Hành Binh hộ trì

Cho mình gặp hội khả vi

Mỗi chu niên trọn, chu kỳ bình an

Mùng ba Tết tới bước sang

Lại cúng ra mắt huy hoàng như xưa.

Bài trắc nghiệm dưới đây chắc sẽ làm các bạn thích thú hơn nhiều so với món "Bói chân gà".

Chân gà là một trong những món khoái khẩu của dân nhậu cũng như dân không nhậu. Chân gà có nhiều loại và nhiều cách làm nhưng chủ yếu là luộc và nướng. Ăn chân gà là cả một nghệ thuật nếu có thời gian nghiên cứu và phát triển lý luận có thể nâng lên thành Chân Gà Đạo, bởi ăn chân gà không chỉ đơn thuần là nhai và nuốt. Không phải vô lý mà chân gà còn đựơc dùng làm công cụ cho việc xem bói, trong chân gà ẩn chứa nhiều bí ẩn nên việc ăn chân gà như thế nào xét về khía cạnh khoa học cũng nói lên tính cách của bạn, cũng như những gì đã, đang và sẽ xảy ra với bạn. Sau một quá trình ăn chân gà, theo dõi, để ý nghiên cứu và nhặt nhạnh lung tung có thể khái quát về việc ăn chân gà như sau :

1. Bạn thích ăn chân gà to

- Bạn là người dễ dãi, tính tình thẳng thắn, bộc trực. Sống hướng ngoại, có lòng nhiệt tình và vị tha. Tuy nhiên bạn rất dễ nóng tính, bảo thủ. Bạn yêu say đắm và nồng nàn nhưng cũng nhanh chán. Bạn thích hợp cho những công việc đòi hỏi sự sáng tạo, ngẫu hứng nhiều hơn là sự tỷ mẩn và tính toán.

2. Bạn thích ăn chân gà nhỏ

- Bạn là người có tính cẩn thận, ngăn nắp. Cũng giống như chất lượng của món chân gà nhỏ này, bạn là người có thể đứng một mình. Điều cuối cùng, bạn là một người rất chăm chỉ, kiên định, hơi hướng nội và muốn mọi việc tuân theo các lề lối từ trước. Cũng giống như chiếc chân gà nhỏ nhắn bạn không cần phải tỏ ra sang trọng hay bảnh bao. Mọi người yêu quí bạn chính vì sự chắc chắn, giản dị và tính kỷ luật của bạn. Trong một môi trường thân quen và thoải mái, mọi người đều sẽ quí mến, ấp áp, nhạy cảm và vững chắc

3. Bạn thích ăn chân gà luộc

- Bạn là người vui tính và cởi mở. Mặc dù đôi lúc bạn cũng nổi cáu, nhưng bạn dễ dàng vượt qua những lúc khó khăn và vui tươi trở lại. Tính cách thân thiện của bạn là một điểm tốt trong con mắt người khác giới, nhưng nó có thể làm cho bạn đời của bạn cảm thấy bất an. Sự thiếu tình cảm của bạn có thể là một bất lợi, nhưng sự hoà đồng của bạn làm bạn trở nên được mến mộ. Bạn cùng giới thường thấy bạn khó hiểu bởi suy nghĩ vô tư của bạn. Nhưng đó lại là điểm hấp dẫn những người khác giới có cùng tính cách với bạn.

4. Bạn thích ăn chân gà nướng

- Giống như chân gà nướng được bao phủ bởi nhiều loại gia vị khác nhau, bạn luôn trầm tĩnh và tạo được những bất ngờ. Bạn là tuýp người hướng dẫn những hoạt động xã hội và thích được chăm sóc người khác. Tuy nhiên, bạn cần phải tách khỏi những việc đó để có thể nghỉ ngơi, thư giãn. Tóm lại bạn là một người yêu sự vui vẻ nhưng không sợ thử thách, thích được hoạt động và thích sống ngoài trời. Sự pha trộn không quá rắc rối của bạn khiến bạn trở nên thú vị nhưng vẫn giữ được vẻ trầm tĩnh. Sự nhiệt tình và bản tính ưa hòa đồng của bạn sưởi ấm những người quanh bạn và làm mọi dịp trở nên vui vẻ.

5. Bạn ăn chân gà từ khuỷu ăn xuống

- Cá tính của bạn là sự kết hợp sự dịu dàng, phiêu lưu, chăm chỉ và hòa đồng. và thường đem lại cho những người xung quanh một cảm giác thú vị.

Bạn là một người không quá nghiêm túc, yêu thích sự vui nhộn. Bạn là một người rất linh hoạt với những nhu cầu của người khác. Sự cân bằng giữa sự mạnh mẽ và tính vui nhộn giúp bạn trở nên có trách nhiệm nhưng dám chấp nhận thử thách. Một khía cạnh được thể hiện rất rõ ở bạn là thích tìm kiếm cảm giác hồi hộp và rất năng động. Người khác có thể phải đào sâu hơn mới có thể nhận ra nội tâm phong phú và sâu sắc của bạn.

6. Bạn ăn chân gà từ ngón ăn lên

- Kiểu ăn này thể hiện rõ nhất tính cách của bạn. Lịch lãm và đầy tính trí tuệ, cách ăn này thường ở những người rất nghiêm túc và trưởng thành. Chỉ có những nhà lãnh đạo và những cá nhân thực sự thành đạt mới thể hiện rõ ý nghĩa quan trọng của Chân gà đạo.

Bạn có thể phù hợp với khá nhiều hoàn cảnh. Mặc dù bạn có thể là VIP nhưng vẫn rất hoà đồng và dân dã. Bạn không sinh ra dành cho những điều tầm phào hay những việc làm vô nghĩa. Bạn thích sự thành đạt và luôn hướng tới các mục tiêu. Bạn có tham vọng nhưng cũng khá thoải mái. Bạn rất tự tin và táo bạo. Không ai có thể chơi xấu với bạn. Có trách nhiệm, hơi kín đáo, luôn bình thản và trầm tĩnh là những nét tính cách đặc trưng của bạn. Đầy sáng tạo và luôn tích cực, mọi người yêu quí những người như bạn bởi sự tự tin luôn toát ra từ bạn.

7. Bạn tiện tay thế nào thì ăn từ phía đó

- Bạn còn rất trẻ con và ngộ nghĩnh đúng không? Đôi khi bạn hay hờn dỗi, nhõng nhẽo một chút với những người lớn hơn, nhưng bạn vẫn rất dễ thương và được mọi người yêu mến. Điểm yếu của bạn là quá nhí nhảnh, đến nỗi có khi sẽ bị cách ly trong những việc đại sự của người lớn, tệ hơn nữa là ý kiến của bạn dễ bị bác bỏ chỉ vì bạn quá trẻ con. Nhưng đừng lo, bạn chỉ cần nghiêm túc hơn một chút thôi.

8. Bạn ăn chân gà từ giữa ăn ra

- Bạn thích sự nhẹ nhàng, thoải mái. Sự cân bằng giữa lý trí và tình cảm tạo nên con người bạn. Tương tự như vậy, bạn cũng cần sự cân bằng để trở nên hoàn thiện, thời gian để bộc lộ bản thân và thời gian để giao tiếp với những người khác.

Có thể nói không có gì có thể làm bạn quá bối rối. Nếu mất bình tĩnh, bạn thường hay buồn rầu và cần thời gian để tự suy ngẫm. Bạn không thích những gì quá mạnh mẽ hay quyết liệt. Mặc dù dịu dàng nhưng bạn không quá ngọt ngào.

Bạn khá bí hiểm vì khó ai có thể đoán trước được những điều bạn sẽ làm. Chính bạn cũng không thể hiểu tại sao mình có thể lúc thì dịu dàng, lúc lại nhẹ nhàng hoặc sâu sắc hay nghiêm túc. Những người thuộc nhóm này thường rất phức tạp, nhưng tự tin và rất sâu sắc.

9. Bạn ăn chân gà lần lượt từ ngón cái đến ngón út

- Bạn thích chăm sóc người khác và đó là lý do bạn trở thành một người anh/chị lớn trong con mắt người khác. Mọi người thấy thoải mái và thú vị khi nói chuyện với bạn, điều đó giúp bạn giành được niềm tin ở họ. Điều này cũng gây ấn tượng tốt lên phe khác giới, những người đa cảm và trẻ tuổi hơn bạn.

10. Bạn ăn chân gà lần lượt từ ngón út đến ngón cái

- Bạn là kiểu em út điển hình trong mắt người khác giới. Bạn phụ thuộc và ít có chính kiến. Trong số các loại người, bạn là người của gia đình nhất. Bạn có một thôi thúc mãnh liệt được chiếm lĩnh bạn đời. Bạn cũng tận dụng mọi cơ hội để thu hút sự chú ý của người khác. Ấn tượng đầu tiên bạn tạo ra ở người khác giới là cái nhìn và tâm hồn đồng cảm. Điều đó cũng là lý do khiến người khác luôn sẵn lòng che chở và bảo vệ bạn. Bạn nên mặc những quần áo gọn gàng và sạch sẽ để được hâm mộ hơn nữa.

11. Bạn ăn chân gà từ ngón giữa ăn ra

- Trong số các kiểu, bạn là người sở hữu vẻ đẹp quyến rũ nhất. Vẻ ***y của bạn thu hút sự chú ý của người khác và làm bạn trở nên nổi tiếng, tuy vậy hầu hết chỉ biết tới vẻ đẹp bên ngoài của bạn. Bạn không nên tin quá vào những lời lẽ ngọt ngào của người khác. Bạn nên thể hiện tài năng và trí thông minh của mình để người khác có ấn tượng về bạn không chỉ bởi vẻ đẹp bên ngoài mà cả khả năng bên trong.

12. Bạn ăn chân gà không để ý ngón nào

- Mặc dù có thể bạn ăn nhanh hay chậm nhưng việc này cho biết có đôi khi bạn khá trưởng thành và trầm tĩnh, nhưng về cơ bản, bạn luôn muốn thêm vào cuộc sống sự thú vị và tính ngẫu hứng. Giống như làm bất kỳ việc gì đó, bạn làm cuộc sống của những người xung quanh trở nên sôi động, dễ dàng trò chuyện với người khác và luôn nhìn vào mặt tốt đẹp của mọi vấn đề. Bạn luôn bận rộn với các hoạt động và với mọi người xung quanh. Bạn không phải là một người sợ hãi trước các thách thức và những hoạt động mới. Bạn là tuýp người ưa cạnh tranh, thích bảo vệ chính kiến của mình và không bao giờ nhường nhịn ai. Bạn rất nổi bật và mọi người có thể nhận ra bạn từ rất xa.

13. Bạn ăn nhanh và gặm không kỹ

- Ưa ồn ào và luôn nồng nhiệt. Thích phiêu lưu, bạn luôn tràn ngập sức sống và năng lượng. Tốc độ ăn của bạn tượng trưng cho nguồn năng lượng bất tận của bạn. Cho dù là đi du lịch hay học tập, bạn luôn thích xáo trộn mọi việc lên một chút và cảm thấy buồn chán nếu mọi việc diễn ra quá chậm chạp.Bạn có rất nhiều mặt cá tính với rất nhiều sở thích khác nhau. Mọi người bị bao vây bởi sự hăng hái của bạn và họ luôn mong chờ bạn sẽ làm họ ngạc nhiên với những kế hoạch "kinh dị" của bạn. Có một điều chắc chắn, sẽ không bao giờ có điều gì gọi là buồn chán xung quanh một người như bạn.

14. Bạn ăn chậm và kỹ càng từng đốt

- Bạn có vẻ già dặn và sành sỏi. Mặc dù không ngang ngược cho lắm, nhưng trông bạn lúc nào cũng có vẻ rất lãng tử, lành lạnh hoặc bất cần đời. Bạn là mẫu người dễ nghe tâm sự chứ ít tâm sự với bất kỳ ai. Ai cũng có thể tựa vào vai bạn, chia sẻ vui buồn cùng bạn. Mọi người sẽ vui lắm khi có một người bạn như bạn đấy.

(ST)

Con gà trong văn hóa Việt

Con gà xuất hiện sớm nhất trong văn học dân gian ở đồ sính lễ của Sơn Tinh đi hỏi Mỵ Nương công chúa. Mà đó là giống gà đặc biệt trong bộ ba giống thú lạ gồm voi chín ngà, gà chín cựa, ngựa chín hồng mao.

Gà là loại gia cầm quen thuộc trong cuộc sống con người, vừa để ăn vừa để chơi. Chơi thì có giống công, trĩ, gà lôi, gà chọi. Con công, được ví như hoa hậu của các loài chim, thật ra là một giống gà có bộ cánh sặc sỡ. Nuôi chim công, chim trĩ ngày xưa chỉ các tầng lớp quý tộc mới có. Còn để làm thức ăn có đủ các giống gà ngon thịt, nhiều trứng như gà ri, gà rừng. Một số tên địa danh đã gắn với tên gà thành đặc sản như gà Hồ, gà Đông Cảo...

Trong thơ của bà Huyện Thanh Quan có câu "nhớ nước đau lòng con cuốc cuốc, thương nhà mỏi miệng cái gia gia". Cái gia gia ở đây chính là chim gia gia hay còn gọi là gà gô, một loại gà rừng thường gáy dồn vào sáng sớm hoặc chiều hôm.

Thú chơi gà chọi là một trò vui dân gian đã có từ lâu. Có những khi thú chơi này đã khiến nhiều người quên lãng việc chính sự. Trong bài Hịch tướng sĩ của Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn có câu "cựa gà trống không đâm thủng áo giáp giặc" để nhắc nhở tướng sĩ nhà Trần đừng có vui thú chơi bời mà quên rèn việc quân, bảo vệ đất nước trước họa xâm lăng của quân Nguyên.

Trong tranh dân gian Đông Hồ, hình ảnh con gà biểu tượng cho sự no ấm, đầy đủ. Tranh gà treo ngày Tết là phong tục đẹp, đã đi vào những câu thơ nổi tiếng của thi sĩ Hoàng Cầm:

Tranh Đông Hồ gà lợn nét tươi trong

màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp.

Từ thuở ấu thơ, đã nghe trong tiếng ru của mẹ có hình ảnh con gà cục tác lá chanh, con lợn ủn ỉn mua hành cho tôi. Lớn lên một chút, được bài học về ứng xử trong cộng đồng khôn ngoan đối đáp người ngoài, gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau. Hình ảnh con gà thật là quen thuộc trong cuộc sống chúng ta.

Người lớn vẫn nói với con trẻ hóc xương gà, sa cành khế để nhắc nhở cẩn thận khi ăn và khi chơi. Thịt gà thì ngon thật nhưng xương gà rất giòn và nhọn sắc, ăn vội mà hóc thì khó gỡ, cũng như trèo khế xảy tay mà ngã thì khốn. Tuy vậy cũng đừng quen thói gà què ăn quẩn cối xay chỉ khôn vặt ở nhà mà quên mất lẽ đời, con gà tức nhau tiếng gáy, đầu gà còn hơn má lợn, trong đời cũng phải có sự ganh đua, có sự thay đổi tư duy để vươn lên hoàn thiện cuộc sống. Mọi sự đơn điệu dễ trở nên nhàm chán. Phong tục bói chân gà không biết có tự bao giờ, chỉ biết rằng giống gà có khả năng đặc biệt là xương bị gãy tự hồi phục lại được. Chó liền da, gà liền xương mà lại. Ngày Tết vào nhà ai nghe các cụ giảng giải về thuật xem bói chân gà để đoán biết việc của năm mới cũng là một nét tâm linh đáng suy nghĩ.

Người xưa đã nói về trách nhiệm và hậu quả của một việc làm có ảnh hưởng đến các việc khác bằng một câu rất ngắn gọn: bút sa gà chết. Nếu bất cứ một vị công bộc nào của dân cũng nhớ đến câu này mỗi khi đặt bút ký một quyết định nào đó thì sẽ bớt đi những chuyện không hay.

Xuân năm ngoái, chưa bao giờ người ta lại nhắc đến giống gà nhiều như thế bởi vì đại dịch cúm gia cầm đe dọa sức khỏe con người trên toàn thế giới mà gà là loại gia cầm được con người nuôi phổ biến nhất. Trong gia đình của nhiều người Việt, chưa bao giờ lại có tình trạng mâm cơm cúng gia tiên vắng bóng chú gà sống thiến vì loại virus H5NI nào đó. Rất may là chúng ta cũng đã từng bước phong tỏa được sự lây lan của loại bệnh đáng sợ này.

Dù sao thì con người cũng không thể loại bỏ được giống gà ra khỏi đời sống của mình. Cũng như hình ảnh con gà đã đi vào lời ăn tiếng nói của dân ta như một sự tất yếu khách quan. Mà quả nhiên là vậy, tiếng gà gáy sáng quen thuộc biết bao với mỗi làng quê bình dị. Một nước giàu mạnh như nước Pháp hẳn cũng có lý do để chọn con gà làm biểu tượng cho xứ sở Gaulois. Hãy xem chú gà trống đang đứng trên đống rơm cất tiếng gáy mà xem. Hùng dũng và hãnh diện biết bao, ò ó o... trời đã sáng rồi.

(TGPN)

ST.

GÀ CÚNG GIAO THỪA

Theo quan niệm của người Việt Nam chúng ta con gà là loại tam sinh nó đại diện cho trời, đất, nước vì: Đầu giống rồng, mình giống công, đuôi giống tôm. Không những thế gà theo chữ Hán còn gọi là kê mà kê nghĩa là vàng. Thích vì lẽ đó nhà ai Tết đến mâm cỗ cúng giao thừa cũng chuẩn bị con gà để cúng.

Nhà tôi cũng vậy! Tuy bây giờ mẹ tôi đã ngoài 80 tuổi nhưng mẹ tôi bao giờ tối 30 tết tuy không trực tiếp thịt được gà để cúng giao thừa nhưng mẹ luôn nhắc con dâu thịt gà cho cẩn thận để làm lễ cúng giao thừa.

Để có được con gà cúng giao thừa cho vừa ý, cho đẹp việc đầu tiên phải chọn gà rất kỹ. Con gà trống mào phải đỏ tươi (chưa đạp mái người ta vẫn gọi là gà trống cưỡng) gà mào tươi rồi song phải nhú cao đều nhau, lông mượt nhanh nhẹn, da căng vàng, ức đầy, chân nhỏ (tức là loại gà ri thịt mới thơm) gà nặng từ 1,2 kg đến 1,4 kg là vừa, gà to quá bầy không đẹp, thịt kém ngọt nhiều xương.

Ngày trước mẹ tôi còn khỏe, bao giờ mẹ tôi cũng nuôi lấy mươi con gà trống cùng lứa, đến tết mẹ chọn những con gà như thế để cúng giao thừa, bây giờ các con đi công tác cả nên việc chăn gà không được như xưa. Mẹ tôi dặn con dâu đi chợ mua gà về cởi trói chân gà ra nhốt vào chuồng lấy nửa ngày rồi hãy thịt, mẹ tôi giảng giải rằng:

Nếu không thả gà cho nó đi lại thì máu nó làm sao lưu thông được, nếu thịt gà ngay máu tụ ở giữa các khuỷu chân gà thì cho nhà năm nay có động mồ mả, nếu đọng máu nhiều ở xung quanh cẳng gà thì cho rằng chú bác, anh em năm nay bất hoà, đấy là chưa kể máu đọng ở các kẽ chân gà thì cho rằng năm nay nhà ta khuynh gia bại sản. Tuy rằng những điều này không phải là linh nghiệm nhưng mẹ tôi cứ cẩn thận dặn như vậy. Tôi thì nghĩ rằng dù sao đi chăng nữa chân gà mà đen thì con gà cúng cũng không đẹp lắm.

Làm gà cũng phải công phu hơn gà làm các món ăn khác vì đây là gà cúng. Trước tiên vặt lông ở dưới tai gà, dùng dao sắc cắt một nhát không quá sâu cho tiết ra hồng rồi hứng vào bát, trong bát cho một chút nước để tiết gà xốp, mịn. Khi cắt tiết không cầm đầu gà chặt quá dễ bị tụ máu, đầu gà dễ bị đen, điều này mẹ tôi nhắc nhiều lần tuy rằng mẹ biết chúng tôi đã thuộc.

Khi cắt tiết gà phải để cho chảy hết máu, nếu để gà đập cánh trong chậu nước đun sôi thì dễ gãy cánh, không tạo được con gà đẹp.

Cắt tiết gà xong, nhúng gà vào nước nóng khoảng 70oC (pha 4 phần nước sôi, một phần nước lạnh) nếu nước ở 100oC gà non dễ bị rách ra. Nhổ sạch lông bóc màng chân, bóc vỏ sừng, sát muối toàn thân để tẩy hết mùi của lông, rửa gà nhiều lần cho sạch.

Sau khi làm lông, rửa gà sạch đến khâu mổ gà được coi là khâu rất quan trọng. Gà mổ moi chứ không được mổ phanh. Muốn mổ gà moi được đẹp khâu đầu tiên là cắt đứt đoạn da ở diều, lôi diều và cuống họng ra, cắt ngang bụng dưới cách hậu môn 2-3cm (vết cắt dài khoảng 4 cm) lấy nội tạng da, khoét hậu môn để lòng rồi khỏi thân gà. Sau đó làm lòng sạch để ráo nước. Dùng lạt buộc cổ giữa hai cánh gà định hình như con gà sống cổ vươn cao, hai cánh xoè như hai cánh tiên, đôi chân cài vào trong bụng cho gọn.

Luộc gà phải chọn nồi sâu lòng, cho nước vào nồi ước lượng đủ ngập gà (chú ý nước luộc gà phải ở 50oC mới cho gà vào vì làm như vậy gà ít tiết nước gà ra, giữ được độ ngọt cho gà).

Cho muối, gừng, hành đập nát vào nồi để gà có mùi thơm lâu. "Lưu ý gà phải xấp khi chín mới đẹp. Khi đun sôi rồi thì hạ nhiệt đun nước sôi lăn tăn" nếu đun lửa to gà dễ bị nứt da. Rồi cho tiết vào luộc, khi gà nổi lên, nước có nhiều váng béo, dùng tăm xiên thử vào đùi gà, thấy nước tiết ra không đỏ là gà đã chín vớt ra nhúng gà vào nước sôi để nguội, rửa sạch da gà, để ráo nước. Xoa một chút mỡ gà tạo cho da gà vàng, béo mọng để lâu da không bị nhăn nheo.

Đặt gà lên đĩa to, tháo dây bầy ngay ngắn, mỏ cài bông hoa hồng đỏ rực (tiết, lòng bầy dưới bụng gà) bầy thêm một đĩa muối tiêu, chanh, ớt thái mỏng và một ít lá chanh thái chỉ cho thêm phần hấp dẫn.

Làm được con gà như ý cả gia đình rất vui, yên tâm đón một năm mới tốt đẹp.

Lê Văn Cơ

http://www.vhttdlvinhphuc.vn

Tục ra gà - Một nét văn hóa ở Chu Hóa, Phú Thọ

Ở xã Chu Hóa (Lâm Thao), tục ra gà cho các bé trai sinh trong năm có từ thời phong kiến cách đây hàng trăm năm. Đến khi hòa bình lập lại, đình làng trở thành nhà kho HTX nông nghiệp, tục ra gà tạm thời bị quên lãng. Song 10 năm trở lại đây, đình làng được khôi phục, theo đó tục ra gà được coi trọng và trở thành phong tục không thể thiếu trong những ngày đầu năm mới. Tục ra gà được 2 làng: Làng Thượng và làng Hạ duy trì và bảo tồn.

Thời phong kiến, tục ra gà vào ngày mùng 5 tết được tổ chức rất công phu: gia dình nào sinh được con trai (gọi là Đinh), Sẽ chọn một con gà trống từ 3-4kg (không chọn gà thiến), trước Tết 4-5 tháng nhốt gà vào lồng, hàng ngày bón cho gà ăn 3 lần/ngày bằng cơm nóng trộn cám gạo loại 1. Đến ngày 5 tết, gia chủ mổ gà, thổi xôi làm lễ gánh ra đình làng. Lễ cúng bắt đầu từ 1 giờ sáng, lần lượt từng gia đình nhờ các cụ già thông thao cúng lễ sau khi cúng xong trời vừa sáng, tổ chức thi xem con gà nhà ai to đẹp nhất. Mọi người tin rằng gà càng to, đẹp thì đứa trẻ sẽ khỏe mạnh, hay ăn chóng lớn. Sáng ra, dân làng đến xem rất đông và cùng nhau hưởng lộc ngay tại đình.

Ngày nay, các gia đình không tổ chức bón gà được mà chọn con gà trống to cỡ 3,5-4,5kg, cúng xong mang về nhà mời anh em nội tộc đến ăn mừng cho dòng họ có thêm 1 cháu trai khỏe mạnh. Không chỉ các cháu sinh ra ở 2 làng trên được làm lễ ra gà mà cả các cháu sống với bố mẹ ở mọi miền của Tổ quốc thì ông bà, họ hàng ở quê vẫn tiến hành làm lễ ra gà khi có thành viên mới chào đời. Tục ra gà ở 2 làng Thượng và làng Hạ ở Chu Hóa mang đậm tính chất tín ngưỡng về phong tục thờ cúng phật ở đình làng của người Việt cổ. Thông qua hình thức này, ngay từ khi sinh ra, con người đã gắn chặn với tổ tiên, cộng đồng. Đây là nét đẹp truyền thống văn hóa của một làng quê cần được bảo tồn để thế hệ con cháu luôn luôn nhớ về cội nguồn, quê hương.

Cùng với tục ra gà, ở Chu Hóa còn nhiều lễ hội như: Hát đúm, chọi trâu... vẫn chưa được khôi phục. Rất mong sự quan tâm của ngành văn hóa, các cấp, các ngành để Chu Hóa trở thành điểm dừng chân hất dẫn trong hành trì du lịch về cội nguồn.

Nguồn: bentinhyeu.info

Mời các bạn tham gia giải một bài toán dân gian:

Hai người đi buôn bán trâu

Muốn đổi được lợn phải qua khâu đổi gà

Cả hai bàn tính gần xa

Trâu ông bằng số trâu ta. Nhập bầy

'' Một trâu đổi được bầy gà

Gà bầy bằng số đâu trâu này'',là buông !

Được gà rồi đi kiếm chuồng

''Mỗi lợn phải tình đổi luôn mười gà

Đổi xong dư số gà ra

Đổi thêm chú lợn mén để mà dễ cưa đô.''

Câu hỏi: Người nhận lợn choai phải được bù mấy con gà mới công bằng?

B) B) :P :P :lol:

đây là con gà trên đường viền bằng hạt ở Vatican. Nó đã được xuất khẩu từ Rome đến Ai Cập. Ý nghĩa của biểu tượng con gà là cầu mưa. (http://images.google.com/imgres?imgurl=http://www.hp.uab.edu/image_archive/ugp/textile05.jpg&imgrefurl=http://www.hp.uab.edu/image_archive/ugp/index.html&h=296&w=338&sz=25&hl=en&start=6&um=1&usg=__h0CvJSX5fauEe3YPcFS69tzkpzw=&tbnid=Xk1ibCdcfqBk3M:&tbnh=104&tbnw=119&prev=/images%3Fq%3Dcock%2Brome%26um%3D1%26hl%3Den%26rlz%3D1T4GGLJ_en-GBVN290VN290%26sa%3DN)

Trong văn minh ai cập con gà còn được dùng để bói toán. Một kiểu bói thông dụng đó là vẽ 5 vòng tròn đồng tâm, ở vòng tròng trong cùng chia làm đôi, mọt nửa vẽ hình đôi mắt, nửa kia hình con gà, nửa hình con gà chia là 2, một nửa lại vẽ con mẳt, một nữa là con gà, tương tự như hình còn mắt ở vòng tròn còn lại. Mỗi phần của vòng tròn có hình con mắt hay con gà lại chia đôi ra, cứ như vậy đến vòng tròn cuối cùng thì hình con gà hay con mắt sẽ thay thế bới những biểu tượng khác nhau như biểu tượng của tình yêu, sự sáng tạo hay tiền bạc... sử dụng một đồng xu có hai mặt khác nhau để gieo quẻ bói.