Hàng Loạt Nhân Sĩ Kiến Nghị Tạm Ngừng Khai Thác Bô-xít

Hàng loạt nhân sĩ kiến nghị tạm ngừng khai thác bô-xít

Tác giả: Anh Phương

tuanvietnam.net

Bài đã được xuất bản.: 2 giờ trước

Sau sự cố bùn đỏ ở Hungary, nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình và nhiều nhân sĩ - trí thức đã gửi thư lên lãnh đạo Đảng, Nhà nước kiến nghị về dự án khai thác bô-xít ở Tây Nguyên.

Mời các bạn xem toàn văn thư kiến nghị của các nhân sĩ - trí thức TẠI ĐÂY.

>> Rà soát thiết kế các hồ chứa bùn đỏ ở Tây Nguyên

>> Đại dự án bô-xít Tây Nguyên và ý kiến nhiều chiều

Nghiên cứu lại tổng thể vấn đề bô-xít Tây Nguyên

Với tư cách "những người Việt Nam gắn bó với vận mệnh tồn vong của đất nước", bà Nguyễn Thị Bình và các nhân sĩ trí thức đã gửi thư tới Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Phú Trọng và Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng.

Cùng kí tên trong thư với bà Bình còn có Thiếu tướng Lê Văn Cương, GS Hồ Ngọc Đại, nhà nghiên cứu Phan Hồng Giang, GS Chu Hảo, nhà nghiên cứu Dương Danh Dy, nhà văn Nguyễn Khắc Mai, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, nhà văn hóa Nguyên Ngọc, nhà nghiên cứu Trần Đức Nguyên, nhà thơ Trần Việt Phương, Vũ Quần Phương, nhà nghiên cứu Nguyễn Trung, TS Tô Văn Trường, GS Hoàng Tụy, và GS Đặng Hùng Võ.

Trong thư, bà Bình và các nhân sĩ trí thức "khẩn thiết yêu cầu" Bộ Chính trị, BCH TƯ Đảng, Quốc hội và Chính phủ xem xét lại việc khai thác bô-xít Tây Nguyên.

Trên cơ sở "lường trước nguy cơ không thể kiểm soát nổi vấn đề bùn đỏ độc hại trong sản xuất alumina ở Tây Nguyên", các nhân sĩ kiến nghị Đảng và Nhà nước "quyết định cho ngừng ngay việc xây dựng nhà máy chế biến alumina ở Tân Rai, Lâm Đồng để nghiên cứu tiếp cách xử lý; tạm hủy dự án đang đàm phán tiếp với đối tác nước ngoài về nhà máy Nhân Cơ ở Đắc Nông; tạm thời đình chỉ việc triển khai toàn bộ tổng dự án hiện thời về việc khai thác bô-xít ở Tây Nguyên để tổ chức nghiên cứu lại một cách nghiêm túc và khoa học".

Thảm họa bùn đỏ Hungary. Đồng thời đề xuất "nghiên cứu lại một cách tổng thể vấn đề bô-xít Tây Nguyên" trên cơ sở "lập một nhóm nghiên cứu độc lập (nhóm đặc nhiệm)". Nhóm này gồm những cá nhân có uy tín và có tâm huyết với đất nước trong giới các nhà khoa học, các chuyên gia kinh tế và những người hoạt động xã hội độc lập, để tiến hành nghiên cứu toàn bộ vấn đề bô-xít Tây Nguyên.

"Những kết quả nghiên cứu lại một cách tổng thể vấn đề bô-xít Tây Nguyên của nhóm đặc nhiệm này sẽ được trình bày trước Quốc hội, đồng thời được đem trưng cầu ý kiến nhân dân cả nước về đề tài kinh tế - xã hội vô cùng nhạy cảm này để quyết định", các nhân sĩ - trí thức viết.

Báo chí đưa tin chính phủ Trung Quốc đã đóng cửa nhiều mỏ khai thác bô-xít trên lãnh thổ Trung Quốc để tránh thảm họa môi trưởng. Vì vậy, chúng ta có căn cứ để giải quyết vấn đề này với phía đối tác nước ngoài tham gia dự án.

Lời cảnh báo nghiêm khắc từ thảm hoạ bùn đỏ Hungary

Trong thư, các nhân sĩ nhắc lại tính "phi kinh tế, hủy hoại môi trường, để lại nhiều hệ quả khó lường về kinh tế, chính trị, văn hóa và xã hội, uy hiếp nghiêm trọng an ninh quốc phòng của quốc gia" của dự án bô-xít Tây Nguyên đã được giới khoa học chỉ ra trong các cuộc hội thảo tiến hành trong hai năm 2008, 2009.

Khả năng sinh lời trong khai thác bô-xít Tây Nguyên "không hiện thực, thậm chí hầu như chắc chắn là lỗ". Vấn đề vận tải và cảng cho việc sản xuất, xuất khẩu alumina hiện tại và trong vài năm tới "hoàn toàn bế tắc chưa thể giải quyết". Nhà máy sản xuất alumina Tân Rai nếu làm xong, cũng có thể có nguy cơ phải nằm đắp chiếu một thời gian.

Hơn nữa, "việc sản xuất ra alumina với khối lượng vài triệu tấn/năm là quá nhỏ so với thị trường bô-xít/nhôm trên thế giới và trong thực tế chỉ có thể bán được cho một thị trường duy nhất là Trung Quốc,... tạo thêm nguy cơ phụ thuộc kinh tế và chính trị rất bất lợi cho đất nước".

Vả lại, "cứ sản xuất một tấn nhôm sẽ tạo ra 3 tấn bùn thải có chứa hóa chất độc hại, càng sản xuất nhiều đòi hỏi phải có hồ chứa bùn đỏ càng lớn, nguy cơ thảm họa môi trường càng hơn".

"Thảm họa vỡ hồ bùn đỏ Ajka ở Hungary là lời cảnh báo nghiêm khắc đối với vấn đề hồ bùn đỏ chứa chất thải trong sản xuất alumina ở Tây Nguyên", các nhân sĩ viết trong thư.

"Không thể hình dung nổi nguy cơ thảm họa môi trường của một hồ chứa bùn đỏ hàng triệu hay hàng chục triệu m3 treo lơ lửng trên đầu đồng bằng sông Đồng Nai và Bắc Nam Bộ, miền Nam Trung Bộ...".

"Các hồ chứa bùn đỏ sẽ là những quả bom độc treo trên đầu hàng chục triệu người với tai họa khôn lường", lá thư lưu ý. Đó là chưa kể, "khả năng quản lý, thực thi pháp luật, lực lượng vật chất kĩ thuật phòng chống thiên tai của ta chưa thể so sánh với Hungary".

Trách nhiệm tuyệt đối với vận mệnh quốc gia

Từ những phân tích khoa học, các nhân sĩ cho rằng, việc tạm ngưng khai thác bô-xít và nghiên cứu tổng thể lại toàn bộ vấn đề bô-xít Tây nguyên "là phương án an toàn nhất, có thể giúp đất nước có đủ thời gian tìm ra những phương án tối ưu trong việc xem xét vấn đề bô-xít Tây Nguyên nói riêng và cho vấn đề phát triển kinh tế - xã hội Tây Nguyên nói chung".

Nhìn lâu dài về tổng thể, đây còn là phương án tốt nhất, kinh tế nhất và toàn diện nhất, với nghĩa các tổn thất được tạm hủy ngay hoặc thậm chí có khi phải đi tới kết luận sẽ phải hủy hoàn toàn việc khai thác bô-xít Tây Nguyên.

Theo các nhân sĩ - trí thức, thực hiện thỉnh cầu này đồng nghĩa với việc phải thực hiện "một quyết định rất đau đớn chưa hề có trong lịch sử kinh tế Việt Nam và sẽ là một tổn thất lớn mà nền kinh tế phải chịu đựng, nhất là Nhà máy chế biến alumina Tân Rai đã hoàn thành một phần lớn và đã làm được nhiều việc quan trọng trong triển khai dự án Nhà máy Nhân Cơ".

Nhưng "dù sao, sẽ vẫn còn rẻ hơn cái giá phải trả không thể lường hết được và thậm chí không thể cứu vãn được cho những hệ quả và thảm họa có thể xảy ra", các nhân sĩ viết trong thư.

"Chỉ có lòng dũng cảm và ý thức trách nhiệm tuyệt đối với vận mệnh quốc gia" của các vị lãnh đạo Đảng, nhà nước, cùng "sự thông cảm" của nhân dân cả nước "mới đủ sức đi tới thực hiện quyết định khó khăn này", các nhân sĩ nhấn mạnh.

Hiện nay, đã có hơn 1500 người cùng kí tên vào thư kiến nghị này.

“Chính phủ lắng nghe kiến nghị của nhân sĩ về bauxite"

23/10/2010 19:31:07

Chính phủ “lắng nghe, xem xét toàn diện” các kiến nghị của tầng lớp nhân sĩ, trí thức về vấn đề bauxite đưa ra thời gian gần đây, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc khẳng định khi trao đổi với báo chí bên lề Quốc hội ngày 23/10.

Lắng nghe để thảo luận thêm

Hàng loạt nhân sĩ - trí thức đã viết thư kiến nghị lên lãnh đạo Đảng, Nhà nước tạm dừng khai thác bô-xít Tây Nguyên để tổ chức nghiên cứu lại một cách nghiêm túc, khoa học và tổng thể về vấn đề khai thác bauxite.

Từ thảm họa bùn đỏ ở Hungary, bức thư cảnh báo: "Các hồ chứa bùn đỏ ở đây (Tây Nguyên) sẽ là những quả bom độc treo trên đầu hàng nhiều chục triệu người với tai họa khôn lường."

Các nhân sĩ - trí thức còn đề nghị lập nhóm nghiên cứu độc lập để tiến hành nghiên cứu lại toàn bộ vấn đề bauxite Tây Nguyên.

Bộ trưởng Nguyễn Xuân Phúc: Phải có thời gian để có quyết định cuối cùng về các dự án bauxite. Ảnh: VNN

Theo các nhân sĩ, cần thiết dừng các dự án bauxite cho dù đây sẽ là "một quyết định rất đau đớn chưa hề có trong lịch sử kinh tế Việt Nam và sẽ là một tổn thất lớn mà nền kinh tế phải chịu đựng, nhất là Nhà máy chế biến alumina Tân Rai đã hoàn thành một phần lớn và đã làm được nhiều việc quan trọng trong triển khai dự án nhà máy Nhân Cơ".

Trước sự việc này, Bộ trưởng Nguyễn Xuân Phúc bày tỏ quan điểm: “Những lo ngại của người dân, nhân sĩ, trí thức tôi cho là cần thiết phải lắng nghe nhưng phân tích để có quyết định cuối cùng thì chúng ta phải có thời gian vì đây là chủ trương đã được Trung ương, Bộ Chính trị, Chính phủ, Quốc hội chỉ đạo vừa qua. Chúng ta lắng nghe để thảo luận thêm và có quyết sách cuối cùng trong vấn đề này trên tinh thần đảm bảo hiệu quả kinh tế, hiệu quả môi trường và phát triển bền vững”.

Về câu hỏi, nếu còn quá nhiều băn khoăn hoặc những giải trình của Chính phủ chưa thỏa mãn, Chính phủ có tính đến việc tạm dừng dự án bô xít?, ông Phúc nói, “việc có dừng dự án hay không là vấn đề lớn. Dự án bauxite đã được Trung ương Đảng, Chính phủ, Quốc hội thông qua. Việc dừng hay không Trung ương, Chính phủ, Quốc hội sẽ xem xét cụ thể sau".

Trước những quan tâm về vấn đề bauxite của đại biểu Quốc hội, Bộ trưởng Phúc nói : "Tôi nghĩ, tại kỳ họp này chắc chắn sẽ có câu chất vấn về bauxite và các thành viên Chính phủ sẵn sàng trả lời về vấn đề này trên tinh thần có công nghệ thiết bị để đảm bảo an toàn môi trường, hiệu quả kinh tế".

QH cần "bày tỏ thái độ rõ ràng"?

Trước đó, trả lời báo giới bên lề kỳ họp Quốc hội về lo ngại của dư luận sau sự cố tràn hồ chứa bùn đỏ ở Hungary, Bộ trưởng Tài nguyên - Môi trường Phạm Khôi Nguyên, cho biết đã kiến nghị với Chính phủ thành lập một đoàn sang Hungary để khảo sát, tìm hiểu nhằm rút kinh nghiệm.

Khẳng định hai khu xử lý bùn đỏ của Tân Rai và Nhân Cơ đã được hội đồng quốc gia và chuyên gia nước ngoài "thẩm định rất cẩn thận", Bộ trưởng Tài nguyên - Môi trường cũng cho hay do chưa vận hành nên "an toàn là về mặt thiết kế, an toàn về chạy mô hình, an toàn về học tập kinh nghiệm nước ngoài để đưa vào Việt Nam". Qua trường hợp của Hungary, Việt Nam phải tiếp tục nghiên cứu để đưa mức an toàn lên cao hơn.

Khai thác bauxite ở Tây Nguyên. Ảnh: Đất Việt

Tư lệnh ngành tài nguyên môi trường cũng cho biết: "Để đề phòng thiên tai có thể xảy ra, hệ số an toàn của 2 khu này đã được nâng cao lên. Trước đây, chúng ta tính hệ số an toàn của hồ chứa có thể chịu được động đất cấp 7, giờ đã tính lên cấp 9. Hơn nữa, công nghệ xử lý bùn ở Tây Nguyên khác với Hungary. Ở họ làm một hồ chứa to, chứa tất cả, còn Tây Nguyên hồ chứa bùn được chia ra từng ô một. Mỗi ô là 5ha, khi đổ bùn kín một ô đảm bảo an toàn rồi mới cho đổ ô khác".

"Hơn nữa, Chính phủ cũng đã thành lập tổ giám sát từng ngày bao gồm các bộ, ngành chức năng liên quan. Nhật ký xây dựng hồ bùn đỏ phải ghi đầy đủ để giám sát. Chưa có công trình nào mà thành lập tổ giám sát quốc gia như thế".

Hôm 15/10, đại biểu Dương Trung Quốc đã gửi thư cho Chủ tịch QH Nguyễn Phú Trọng về vấn đề bauxite ở Tây Nguyên, trong đó kiến nghị QH “bày tỏ một thái độ rõ ràng đối với những ý kiến quan ngại của nhân dân” cũng như “các ủy ban của QH có liên quan cần có những hoạt động giám sát theo quy định của pháp luật và bày tỏ ý kiến rõ ràng".

Ông Quốc cũng cho rằng, vấn đề bauxite nếu không có riêng một chương trình nghị sự chính thức thì Quốc hội cũng cần tạo ra một diễn đàn phát biểu ý kiến, đánh giá báo cáo của Chính phủ.

Theo chỉ đạo của Chủ tịch QH, Phó chủ nhiệm VPQH Nguyễn Sĩ Dũng đã có văn bản trả lời: "Trước hết, về vấn đề khai thác bauxite ở Tây Nguyên, quý đại biểu đã rất đúng khi cho rằng QH cần phải đặc biệt quan tâm đến vấn đề này, nhất là sau sự cố vỡ đập bùn đỏ ở Hungary".

"Thời gian vừa qua, các cơ quan của QH, cụ thể là Ủy ban KH-CN-MT của QH đã đi khảo sát, giám sát nhiều lần tại Tây Nguyên và đã đưa ra nhiều kiến nghị, nhiều yêu cầu tới Chính phủ, các cơ quan hữu quan. Theo đại diện của Thường trực Ủy ban, tới đây, nhất là sau thảm họa bùn đỏ ở Hungary, Ủy ban sẽ tiếp tục đẩy mạnh hoạt động giám sát nhằm không để xảy ra sự cố tương tự ở VN...".

Nguyễn Đóa (tổng hợp)

Hai lý do cho phép đóng cửa dự án alumina

Tác giả: Nguyễn Thành Sơn

Bài đã được xuất bản.: 6 giờ trước

Sau hai năm triển khai thí điểm, mặc dù chưa xong 100% nhưng, rất may, trong quá trình thí điểm chúng ta đã có đủ thông tin để đưa ra kết luận, với 2 lý do nên dừng thí điểm để đóng cửa dự án

Đại dự án bô-xít Tây Nguyên và ý kiến nhiều chiều

Trước đây, chúng tôi có dịp trình bầy 10 lý do không nên giao cho TKV triển khai các dự án bauxite trên Tây Nguyên. Tuy nhiên, BCT và Ban bí thư đã có ý kiến kết luận và chỉ đạo triển khai thử nghiệm. Đây là việc làm cần thiết. Khác với ý kiến của ông bộ trưởng bộ Tài nguyên và Môi trường cho rằng không cần thí điểm, chúng tôi hoàn toàn ủng hộ việc thử nghiệm này.

Đến nay, sau hai năm triển khai thí điểm, mặc dù chưa xong 100% nhưng, cũng rất may, trong quá trình thí điểm chúng ta đã có đủ thông tin để đưa ra kết luận. Sau đây chúng tôi xin trình bầy 2 lý do nên dừng thí điểm để đóng cửa dự án:

Nguy cơ từ công nghệ thải bùn đỏ

Vấn đề vỡ đập hồ bùn đỏ chứa chất thải độc hại của nhà máy alumina ở Hungary vừa qua không phải là duy nhất. Trên thế giới đã xảy ra rất nhiều vụ vỡ các đập chắn của các bể/hồ chứa chất thải của các cơ sở công nghiệp. Tính đến nay đã có hàng trăm vụ vỡ đập đã được thống kê, chỉ có điều các hồ bùn thải đó không chứa nhiều chất độc hại như hồ bùn đỏ.

Tháng 8 năm 2005, cũng đã xảy ra sự cố chất thải của một xí nghiệp alumina của Ucraina. Nhưng vì khi đó, TKV chưa triển khai thử nghiệm các dự án bauxite nên dư luận cũng không quan tâm.

Sự cố ở Ucraina khi đó cũng không kém phần sôi nổi, đã làm cho nước sông Dnhép đổi sang mầu đỏ, tổng thống Victor Iusenko đã phải can thiệp, yêu cầu thay đổi công nghệ thải bùn đỏ, còn trên các phương tiện thông tin đại chúng người ta gọi bùn đỏ là "khủng bố đỏ" ("красного террора") v.v.

Ảnh Time

Nhân sự cố ở Hungary, trên báo điện tử có người nói "ta theo mô hình của Brazil và Úc chứ không theo mô hình của Hungary", hay "công nghệ xử lý bùn đỏ của Việt Nam và công nghệ của Hungary khác nhau hoàn toàn".

Nói như vậy là lừa bịp dư luận, chứng tỏ người nói chẳng hiểu gì. Thực chất là ta đang áp dụng công nghệ thải "ướt" tức là rất giống với công nghệ Hungary đã và đang áp dụng hàng chục năm nay.

So với Hungary, nguy cơ bùn đỏ phá huỷ và gây thương vong ở Việt Nam còn cao hơn hàng trăm lần.

Vấn đề là công nghệ thải "khô" hay "ướt" chứ không phải công nghệ "xử lý". Hầu hết các nước đều thải theo công nghệ "khô" và bể bùn của họ ở gần bờ biển chứ không phải treo trên độ cao hàng vài trăm mét so với mặt nước biển như những bể bùn đỏ "đã được thẩm định rất cẩn thận" của TKV.

Chỉ những dự án (được xây dựng cách đây hàng chục năm) áp dụng công nghệ thải bùn đỏ lạc hậu (giống như công nghệ của TKV đang áp dụng ở trên Tây Nguyên) mới có bùn đỏ dưới dạng chất lỏng còn chứa nhiều hoá chất cực kỳ độc hại (như ở Hungary). Nếu áp dụng công nghệ thải "khô" như của các nước thì tính độc hại của bùn đỏ giảm đi rất đáng kể.

Giải pháp chia hồ chứa bùn đỏ theo thiết kế rộng hàng trăm hecta thành các lô nhỏ chỉ là mánh khoé giảm vốn đầu tư ban đầu của nhà thầu mà thôi. Đây là giải pháp có thể ví như đã "ăn vụng" nhưng lại bôi lên mép. Nếu trong 5ha đó mà vẫn là bùn đỏ ở dạng ướt thì vẫn nguy hiểm như nhau.

Bình thường một hồ chứa bùn đỏ phải có chi phí đầu tư rất lớn. Ví dụ, hồ chứa bùn đỏ của dự án Aughinish ở Irland xây dựng 2008-2010 với diện tích 103ha nhưng chi phí đầu tư là 60 triệu U$ (khoảng 40 tr.Euro); hay hồ bùn đỏ của dự án Eurallumina ở Ý có chi phí cải tạo mở rộng lên tới 81,5 tr.U$ (54,3 tr.Euro).

Tại sao bùn đỏ thải ra dưới dạng "ướt" thì rất độc hại còn bùn đỏ thải ra dưới dạng khô thì ít độc hại. Trong bùn đỏ thải ra ngoài từ các nhà máy alumina có hai loại chất độc hại và nguy hiểm là lượng hoá chất (xút) dư thừa từ khâu sản xuất và các kim loại nặng được loại ra từ khoáng vật bauxite.

Khi thải bằng công nghệ "ướt", cả hai loại chất độc hại nằm trong cả hai pha: rắn và lỏng của hỗn hợp bùn đỏ khi mới được bơm ra hồ chứa. Pha lỏng nguy hiểm hơn rất nhiều vì chứa các hoá chất độc hại (đối với môi sinh), nhưng rất đắt tiền (đối với công nghệ tuyển alumina), vì vậy công nghệ thải "ướt" yêu cầu phải bơm trở lại nhà máy phần pha lỏng từ hồ chứa để tái sử dụng.

Tuy nhiên, vấn đề là ở chỗ, sau khi được thải ra hồ, trước khi kịp bơm về nhà máy, bùn đỏ sẽ phân pha theo thời gian, các chất rắn chìm xuống dưới, nhưng đồng thời các thành phần cỡ hạt nhỏ và siêu mịn chứa các kim loại nặng rất độc hại của pha rắn cũng bị tách ra. Vì vậy, mặc dù có bơm tuần hoàn phần chất lỏng về nhà máy để tái sử dụng thì phần chất rắn còn lại ngoài hồ chứa cũng bị phân ly theo cỡ hạt. Điều này làm cho bùn đỏ ở thể rắn từ chỗ lẽ ra ít nguy hiểm lại trở thành nguy hiểm hơn. Các kim loại nặng sẽ lẫn vào thành phần cỡ hạt siêu mịn chìm xuống dưới và xâm nhập vào nước ngầm. Khi gặp nước mưa, hồ chứa bùn đỏ của TKV sẽ vẫn trở nên độc hại vì còn kim loại nặng có nguy cơ bị rửa trôi theo.

Trong trường hợp thải bằng công nghệ "khô", các chất hoá học độc hại chủ yếu đã được giữ lại tuần hoàn ngay trong nhà máy, không bị thải ra ngoài, còn bùn đỏ thải ra ngoài chỉ chứa chất độc hại chủ yếu là kim loại nặng. Với thành phần bùn đỏ "khô", các kim loại nặng này bị giam giữ hoà lẫn trong cả khối chất rắn, sau một thời gian, sẽ xẩy ra các liên kết hoá lý tạo ra các khoáng vật mới gần như "trơ" đối với nước mưa, vì vậy sẽ trở nên an toàn hơn nhiều.

Chính vì những "dích zắc" đó, với những tiến bộ của KHKT, trên thế giới đã từ lâu người ta giải quyết vấn đề "xử lý" bùn đỏ ngay trong dây truyền công nghệ của nhà máy trước khi thải ra ngoài. Tức là, tất cả những gì TKV đang làm để "xử lý" bùn đỏ sau khi thải ra ngoài (ở trong một thung lũng nào đó), thì thế giới với công nghệ tiên tiến, họ xử lý ngay trong nhà máy, chỉ thải ra ngoài bùn đỏ dưới dạng khô (như cát) ít độc hại, có thể chất cao như núi (giảm chi phí, giảm diện tích chiếm đất) và sau một thời gian, các thành phần khoáng vật còn sót lại trong bùn đỏ "khô" này cũng sẽ liên kết lại với nhau trở thành "trơ", nếu có gặp nước mưa cũng vô hại. Còn các đạp để ngăn giữ các đóng bùn đỏ khô này rất đơn giản và không bao giờ bị vỡ. Chính vì điều này mà như chúng tôi đã nhiều lần nhắc đến, ngay cả các nước có khí hậu nhiệt đới, mưa nhiều như trên Tây Nguyên của VN người ta cũng đã và đang áp dụng công nghệ thải bùn đỏ "khô".

Trong ngành alumina-nhôm, công nghệ đã được kiểm chứng hàng trăm năm nay là công nghệ chuyển hoá quặng bauxite thành alumnia- công nghệ Bayer là công nghệ cơ bản, chứ không phải công nghệ thải bùn đỏ là công nghệ phụ. Thực chất lịch sử phát triển của ngành alumina-nhôm trên thế giới là lịch sử phát triển của công nghệ phụ xử lý bùn đỏ này.

Chúng tôi xin khẳng định lại một lần nữa, công nghệ thải bùn đỏ của các dự án trên Tây Nguyên là công nghệ "ướt", lạc hậu, có nguy cơ cao giống hoàn toàn như của Hungary. Nếu chúng ta cứ cố tình cho rằng "đã được thẩm định rất cẩn thận" vẫn tiếp tục cho áp dụng công nghệ thải bùn "ướt" thì có sang Hungary cũng chỉ tốn tiền thuế của dân còn nguy cơ vẫn tồn tại như nhau.

Vì vậy, chúng tôi cho rằng, với rất nhiều lý do, tốt nhất là đóng cửa dự án như kiến nghị của các nhà trí thức, còn nếu không đóng cửa được vì lý do nào đó thì tối thiểu cũng phải yêu cầu chủ đầu tư là TKV chuyển công nghệ thải bùn đỏ từ "ướt" sang "khô". Đây là giải pháp đơn giản nhất, hoàn toàn khả thi về mặt kỹ thuật cũng như về mặt kinh tế.

Rủi ro về kinh tế

Ngoài vấn đề bùn đỏ, đối với dự án alumina của TKV trên Tây Nguyên vấn đề nhãn tiền trước mắt là rủi ro về kinh tế của dự án. Bùn đỏ có rủi ro thì cũng phải vài ba năm nữa mới xẩy ra sự cố, khi đó, nhiều người trong số những người có chức có quyền về bauxite của TKV cũng đã "hạ cánh an toàn".

Nếu nhìn về vùng than Quảng Ninh, thì chúng ta không thể tin được vào những lời hứa của các quan chức của TKV về bảo vệ môi trường hay an toàn lao động. Cứ bỏ qua các cam kết của TKV về bùn đỏ, chúng ta đã có thể xem xét đánh giá những cam kết của TKV trước khi thử nghiệm về hiệu quả kinh tế-tài chính và hiệu quả kinh tế-xã hội của dự án.

Ảnh Time

Về hiệu quả kinh tế-tài chính:

Có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế tài chính của dự án. Đối với một dự án khai thác chế biến khoáng sản (vì không có khoản mục nguyên liệu chính đầu vào như đa số các dự án sản xuất khác) yếu tố giá bán (đầu ra) quyết định rất cơ bản hiệu quả kinh tế của dự án. Trong cơ chế thị trường, giá bán hoàn toàn phụ thuộc vào chất lượng sản phẩm.

Mặc dù cũng mang tiếng là làm ra được kim loại đồng, nhưng, với công nghệ lạc hậu và mặc dù tiêu hao điện năng cao hơn rất nhiều so với mức bình thường, nhưng nhà máy Đồng Sinh Quyền của TKV chỉ cho ra sản phẩm với chất lượng chỉ đạt "3 số 9" (99,9%) trong khi thế giới người ta phải làm ra tới "4 số 9" (99,99%). Giá bán trên thị trường của 1 tấn đồng "4 số 9" cao hơn của "3 số 9" hàng ngìn đô la. Những khách hàng mua đồng "3 số 9" của TKV về bỏ ra thêm khoảng vài trăm đô la nữa để biến thành "4 số 9" rồi bán và thu lãi hàng ngìn đô la/tấn. Trong khi hiện nay, dự án đồng Sinh Quyền này của TKV đang phải xin Chính Phủ cho phép xuất khẩu cả quặng đồng thô, nếu không thì thua lỗ nặng.

Đối với alumina cũng vậy. Không thiếu gì khách hàng sẵn sàng mua vì alumina có thể được sử dụng cho nhiều mục đích khác nhau. Vấn đề là họ mua với giá như thế nào? điều kiện như thế nào? hay nói đúng hơn ta có loại sản phẩm chất lượng như thế nào để bán?

Các sản phẩm alumina có chất lượng khác nhau sẽ có giá trị sử dụng rất khác nhau và suy ra giá bán sẽ rất khác nhau. Vì vậy, hiệu quả kinh tế của dự án sẽ phụ thuộc trực tiếp vào chất lượng cụ thể của alumina.

Ở đây, liên quan đến việc TKV thường hay ưa nhập các công nghệ lạc hậu (như công nghệ thải bùn đỏ và công nghệ luyện đồng nêu trên là những ví dụ sinh động), vấn đề đặt ra là phải quan tâm rất cơ bản đến chất lượng sản phẩm.

Với trình độ quản lý dự án của TKV như từ trước đến nay, chúng ta hoàn toàn có cơ sở để nghi ngại rằng chất lượng sản phẩm alumina của TKV sẽ không có gì hứa hẹn hơn so với chất lượng của kim loại đồng Sinh Quyền.

Yêu cầu về chất lượng của alumina rất nghiêm ngặt và cao hơn so với đồng thỏi Sinh Quyền (vì alumina thực chất là một nguyên liệu hoá chất, giống như mì chính, còn đồng thỏi là kim loại). Sản phẩm alumina có nhiều loại: loại chất lượng tốt dùng để luyện ra nhôm kim loại (gọi là alumina luyện kim) có giá trị cao; các loại alumina có chất lượng kém hơn được dùng cho các mục đích khác (không để luyện kim). Chất lượng của alumna (thường có hai dạng biến thể α-Al₂O₃ và γ-Al₂O₃) được đánh giá thông qua các chỉ tiêu như: hàm lượng Al₂O₃ (độ tinh khiết càng cao càng tốt, nhưng không nhỏ hơn 98%), thành phần cỡ hạt (cỡ hạt bình quân 80-100 micronmet, nhưng thành phần cỡ hạt loại nhỏ hơn -45mcm phải thấp hơn 10%), tỷ trọng bề mặt (không lớn hơn 35m²/g); độ ẩm càng thấp càng tốt (nhưng không được lớn hơn 0,5%); các tạp chất càng ít càng tốt (nhưng P₂O₅ không lớn hơn 0,002%; Fe₂O₃ không lớn hơn 0,08%; TiO₂+V₂O₅+Cr₂O₃+MnO không lớn hơn 0,1%).

Hiện nay, trong quá trình thử nghiệm, dự án đã có thiết kế và chủ đầu tư đã có cam kết của nhà thầu về chất lượng sản phẩm. Vì vậy, đã quá muộn để TKV công khai các chỉ tiêu về chất lượng sản phẩm theo cam kết của nhà thầu để người đóng thuế tin vào lời hứa "năm ăn, năm thua" của TKV.

Nếu chất lượng sản phẩm alumina đến tay người tiêu dùng mà không đạt các mức tối thiểu như nêu trên thì nên đóng cửa dự án càng sớm càng tốt và khỏi cần quan tâm tới bùn đỏ (chuyển công nghệ thải "khô").

Vấn đề thứ hai liên quan (hay có ảnh hưởng trực tiếp) đến hiệu quả kinh tế của dự án là chi phí vận chuyển alumina từ Tây Nguyên xuống tới cảng biển. Đến nay, sau một thời gian triển khai chúng ta cũng đã có đủ thông tin để tính đúng tính đủ được rồi. Với cung độ vận chuyển hàng trăm cây số và với khối lượng vận chuyển hàng trăm ngìn tấn (hai thông số cơ bản của bài toán vận tải) TKV (là một "cao thủ" trong ngành khai thác khoáng sản), thừa hiểu chỉ có những người thiểu năng trí tuệ mới tổ chức vận tải bằng ôtô (với bất cứ tải trọng nào). Còn việc xây dựng một tuyến đường sắt chạy cắt ngang đông-tây trên cung độ 200km nhưng với trênh lệch độ cao tới gần 800m thì chắc chỉ có người điên mới dám nghĩ tới. Riêng về vận tải, chúng ta có thể kéo màn kết thúc vở diễn ở đây.

Về hiệu quả kinh tế-xã hội: Khác xa so với cách đây 1-2 năm, thay vì người đứng đầu khẳng định tính khả thi về kinh tế của dự án alumina, nay các ban "tham mưu" của TKV đang "dọn đường" dư luận cho việc giảm lỗ của dự án bằng cách xin miễn thuế. Rất may là lãnh đạo TKV với ý thức chính trị cao nên không đề cập đến việc xin miễn thuế.

Một dự án sản xuất kinh doanh mà cứ mong được miễn hay giảm thuế (dù là bất cứ thuế gì theo qui định của luật) thì còn gọi gì là có hiệu quả kinh tế-xã hội (đóng góp hay thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương). Đây dứt khoát không phải là cách hành xử của một tập đoàn kinh tế nhà nước. Đây chỉ là cách hành xử của một nhóm lợi ích, nhất là của các cổ đông của dự án.

Điều đáng mừng là đã có người (lãnh đạo địa phương) thấy trước được cái nguy cơ "phá hỏng đường" của việc vận chuyển liên quan đến các dự án alumina. Đóng góp ngân sách và thúc đẩy phát triển kinh tế thì chưa thấy đâu, nhưng nguy cơ ô nhiễm môi trường và phá hỏng hệ thống đường bộ đã hiện hữu.

Cách đây chưa đầy 2 năm, để chứng minh cho tính hiệu quả của dự án, theo số liệu của TKV tính toán người đứng đầu của địa phương đã tuyên bố công khai trên báo trí mỗi năm ngân sách địa phương sẽ thu được 2000 tỷ từ dự án alumina. Đến nay, dự án alumina đi vào hoạt động mà TKV không nộp cho ngân sách địa phương được 2000 tỷ mỗi năm như đã "tính toán" và công bố trước đây thì chắc đồng bào dân tộc sẽ ... vào mồm chủ đầu tư. Nếu biết trước là sẽ không thực hiện được như mong mỏi của địa phương thì TKV nên cuốn cờ rút lui sớm.

Kết luận

Vấn đề bùn đỏ nằm ở bản chất công nghệ thải "khô" (xử lý hoá chất độc hại bằng dây truyền công nghệ trong nhà máy trước khi thải ra ngoài), hay "ướt" (thải cả hoá chất độc hại cùng với bùn đỏ ra ngoài rồi mới xử lý). Công nghệ của TKV là công nghệ thải bùn đỏ "ướt", rẻ tiền, lạc hậu, hoàn toàn giống như của Hungary. TKV không nên phí tiền đóng thuế của dân để sang đó vì sẽ chẳng học được gì và cũng chẳng cần sang đó cũng đã có thể rút ra bài học rồi là đừng bao giờ áp dụng công nghệ thải "ướt". Còn nếu chỉ để xem đập bãi thải bị vỡ ra sao thì chúng tôi có thể cung cấp cho TKV khoảng gần 100 địa chỉ những nơi có đập bãi thải bị vỡ, kể cả ở ngay ở VN và ở trong TKV.

Chúng tôi cho rằng việc thử nghiệm hiện nay đã cho phép có câu trả lời, và câu trả lời cho câu hỏi "có nên đóng cửa nhà máy alumina hay không?" hoàn toàn nằm ở phía "sân" của TKV, đó là: nếu vẫn duy trì công nghệ thải bùn đỏ "ướt" như đang làm thì nên sớm đóng cửa, và/hoặc nếu chất lượng alumina chỉ đạt dưới 98%Al₂O₃ thì cũng nên đóng cửa sớm.

Còn nếu trong tương lai, chúng ta vẫn không thể không bán tài nguyên đi để tăng GDP thì nên đưa các nhà máy alumina xuống gần biển (giống như các nước vẫn làm và như COMECON đã khuyên chúng ta) và dứt khoát phải áp dụng công nghệ thải bùn "khô". Ngoài ra, chúng tôi cũng sẵn lòng tham mưu cho các chủ đầu tư phương án vận tải quặng bauxite từ Tây Nguyên xuống bờ biển khả thi nhất và hiệu quả nhất.

Cuối cùng, bây giờ khi còn chưa muộn, chúng ta nên làm rõ trách nhiệm của những người đã có ảnh hưởng đến quyết định để đưa công nghệ thải bùn đỏ "ướt" vào ngành alumina của TKV.

Dự án bô-xít Tây Nguyên: Tiếp hay dừng?

Tác giả: VNR500

Bài đã được xuất bản: 3 giờ trước

(VNR500) - Vấn đề bô-xít Tây Nguyên một lần nữa lại nóng lên trong dư luận xã hội và ngay tại nghị trường Quốc hội, người bảo nên dừng, người lại bảo không có lí do gì phải dừng. Mỗi bên viện dẫn những cái lí riêng xung quanh hai vấn đề: Hiệu quả kinh tế và tính an toàn của dự án.

Đã tính hết nguy cơ "khủng bố đỏ"?

Thảm họa vỡ hồ bùn đỏ Ajka ở Hungary xới lên cuộc tranh luận về tính an toàn của các dự án bô-xít Tây Nguyên, nhất là khi các dự án này đều ở trên cao.

Các hồ chứa bùn đỏ sẽ là những quả bom độc treo trên đầu hàng chục triệu người với tai họa khôn lường...Không thể hình dung nổi nguy cơ thảm họa môi trường của một hồ chứa bùn đỏ hàng triệu hay hàng chục triệu m3 treo lơ lửng trên đầu đồng bằng sông Đồng Nai và Bắc Nam Bộ, miền Nam Trung Bộ...

Nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình cùng hàng loạt nhân sĩ - trí thức đã viết như vậy trong thư kiến nghị lên lãnh đạo Đảng, Nhà nước tạm dừng khai thác bô-xít Tây Nguyên.

Theo những người đề nghị dừng dự án bô-xít Tây Nguyên, thảm họa ở Hungary "là lời cảnh báo nghiêm khắc đối với vấn đề hồ bùn đỏ chứa chất thải trong sản xuất alumina ở Tây Nguyên".

Cùng với tính "phi kinh tế, hủy hoại môi trường, để lại nhiều hệ quả khó lường về kinh tế, chính trị, văn hóa và xã hội, uy hiếp nghiêm trọng an ninh quốc phòng của quốc gia" của dự án bô-xít, thảm họa ở Hungary khiến nhiều người kiến nghị ngừng dự án bô-xít để tổ chức nghiên cứu lại một cách nghiêm túc, khoa học và tổng thể về vấn đề khai thác bô-xít Tây Nguyên.

Thế nhưng, đại diện chủ đầu tư, ông Dương Văn Hòa, phó tổng giám đốc Tập đoàn Công nghiệp Than - khoáng sản VN (TKV), cho rằng, "việc dừng là không nhất thiết vì lý do môi trường".

Theo ông Hòa, sự cố bùn đỏ ở Hungary là lần đầu tiên xảy ra trên thế giới, không nên vì sự cố đó mà dừng hoàn toàn công nghiệp nhôm.

Hơn nữa, các nhà máy ở Việt Nam đã có phương án đảm bảo an toàn, đã tính hết phương án chống thấm, chống tràn, động đất, lũ quét và tiếp tục nghiên cứu để tăng tính an toàn.

Trong khi đó, lãnh đạo địa phương sở tại đều bày tỏ sự "yên tâm" của mình. Theo ông Lê Thanh Phong, Trưởng đoàn ĐBQH Lâm Đồng, Hungary đã làm cách đây 50-60 năm rồi, lại dùng công nghệ cũ và lạc hậu. Còn chúng ta bây giờ làm sau, phải học tập và rút kinh nghiệm để áp dụng trong thực tiễn sau này.

Sự yên tâm của lãnh đạo địa phương, được viện dẫn vì đã có sự nghiên cứu, thẩm định của các Bộ và cơ quan khoa học, nói như ông Điểu K'ré hai năm trước, vấn đề này đã có các Bộ lo.

Từ phía lãnh đạo Bộ, người đứng đầu ngành Tài nguyên - Môi trường, ông Phạm Khôi Nguyên, nhiều lần khẳng định các dự án "đảm bảo an toàn": "an toàn là về mặt thiết kế, an toàn về chạy mô hình, an toàn về học tập kinh nghiệm nước ngoài để đưa vào Việt Nam".

Hơn nữa, các dự án đã được "thẩm định cẩn thận". Cụ thể, theo Bộ trưởng, hai khu xử lý bùn đỏ của Tân Rai và Nhân Cơ đã được hội đồng quốc gia và chuyên gia nước ngoài "thẩm định rất cẩn thận". Hệ số an toàn đã gấp hai lần, động đất tính cấp 7 nhưng tính trừ hao lên cấp 9.

Tuy nhiên, như ông Nguyên cũng thừa nhận, sự an toàn này là về mặt lí thuyết. Sau thảm họa bùn đỏ ở Hungary, Bộ này cũng đã kiến nghị với Chính phủ thành lập một đoàn sang Hungary để khảo sát, tìm hiểu nhằm rút kinh nghiệm.

Lập luận của Bộ trưởng Phạm Khôi Nguyên đã bị chính người trong cuộc, ông Nguyễn Văn Ban, nguyên Trưởng ban Dự án nhôm của TKV, người từng tham gia triển khai dự án Tân Rai, phản bác.

Theo ông Ban, phương pháp xử lý bùn đỏ kiểu thải ướt đang áp dụng đối với hai dự án bô xít Tây Nguyên không phải là phương pháp tiên tiến.

Mặc dù TKV cho biết thực hiện theo kiểu chia ô nhưng mỗi ô vẫn là một hồ bùn đỏ và các hồ nhỏ này nằm trong một hồ bùn đỏ lớn, tức nếu có biến động thiên tai thì các hồ này sẽ bị tàn phá như nhau, nguy cơ thảm họa vẫn có thể xảy ra như ở Hungary, ông Ban cho hay.

Ông Nguyễn Văn Ban nhấn mạnh: "Không ai có thể lường trước được những nơi xây dựng hồ chứa bùn đỏ đó có xảy ra những trận mưa lũ lớn làm vỡ hồ không.

Có thể khi thiết kế chúng ta dựa vào tài liệu khí tượng thủy văn hàng trăm năm để tính nhưng với sự biến đổi khí hậu, thiên tai xảy ra đột biến và ghê gớm như hiện nay, việc thiết kế các hồ chứa bùn đỏ cần phải xem xét hết sức kỹ lưỡng, phải lấy những hệ số an toàn cao hơn rất nhiều, kể cả hệ số dự tính cho những đột biến xảy ra đối với thời tiết".

Được - mất: Cái nào lớn hơn?

Bên cạnh vấn đề bùn đỏ và nguy cơ thảm họa môi trường, những người đề nghị dừng dự án lưu ý, khả năng sinh lời trong khai thác bô-xít Tây Nguyên "không hiện thực, thậm chí hầu như chắc chắn là lỗ".

Vấn đề vận tải và cảng cho việc sản xuất, xuất khẩu alumina hiện tại và trong vài năm tới "hoàn toàn bế tắc chưa thể giải quyết". Nhà máy sản xuất alumina Tân Rai nếu làm xong, cũng có thể có nguy cơ phải nằm đắp chiếu một thời gian.

Vỡ hồ chứa bùn ở Hungary là lời cảnh báo với các nhà máy bô xít ở Tây Nguyên (ảnh AP)

Thế nhưng, như ông Lê Thanh Phong nói: "Lúc này đã xây dựng nhà máy, chuẩn bị đi vào hoạt động, còn nói gì nữa".

"Nếu dừng nhà máy, thiệt hại lớn, nặng nề là nhãn tiền bởi đã đầu tư trên 400 triệu USD vào dự án bô-xít Tây Nguyên trong tổng vốn đầu tư khoảng 12.000 tỷ đồng (khoảng 600 triệu USD)", ông Dương Văn Hòa viện lí do.

Trong khi đó, TS Nguyễn Quang A, một trong những người ký tên đề nghị tạm dừng dự án, cho rằng, nếu "dừng ngay, chúng ta chỉ mất 35 triệu USD, nhưng nếu tiếp tục, dự án này sẽ chịu chung số phận với Vinashin, mất 4,5 tỉ USD hoặc hơn nữa. Đừng để rơi vào tình trạng "đâm lao phải theo lao".

Là người từng tham gia vào dự án Tân Rai, ông Nguyễn Văn Ban thì cho rằng: "Bây giờ nếu cảm thấy không an toàn thì việc dừng dự án là đúng, là cần thiết. Nhưng có dừng hay không thì phải trên cơ sở xem xét thiết kế, giải pháp có đủ độ tin cậy hay không. Nếu không đủ độ tin cậy thì dừng dự án.

Hiện chúng ta có hai dự án, Tân Rai dự kiến tháng 4 sang năm vận hành nên từ nay đến đó thẩm định kỹ và thấy đảm bảo mới cho vận hành, nếu không thì dừng vĩnh viễn hoặc dỡ thiết bị chuyển địa điểm nhà máy.

Còn Nhân Cơ mới khởi công nhưng thật sự chưa làm, dự kiến ngày 25/10 mới làm nên có thể dừng vì dự án này cũng phi kinh tế và các điều kiện khác không đảm bảo. Tôi vừa đọc thông tin của TKV thấy tiền đền bù cho các dự án này từ 300 triệu đồng/ha đất màu giờ lên 1,2 tỷ, tức chi phí đã tăng, tính hiệu quả của dự án sẽ giảm. Một dự án bôxit bao giờ cũng phải đạt song song ba mục tiêu là hiệu quả kinh tế, bảo đảm về môi trường và an sinh xã hội".

Hiểu cái khó này, các nhân sĩ - trí thức ký tên trong bản kiến nghị, nhấn mạnh việc dừng dự án là "một quyết định rất đau đớn chưa hề có trong lịch sử kinh tế Việt Nam và sẽ là một tổn thất lớn mà nền kinh tế phải chịu đựng, nhất là Nhà máy chế biến alumina Tân Rai đã hoàn thành một phần lớn và đã làm được nhiều việc quan trọng trong triển khai dự án Nhà máy Nhân Cơ".

Nhưng "dù sao, sẽ vẫn còn rẻ hơn cái giá phải trả không thể lường hết được và thậm chí không thể cứu vãn được cho những hệ quả và thảm họa có thể xảy ra", các nhân sĩ viết trong thư.

Trước những ý kiến tranh luận nhiều chiều những ngày qua, Bộ trưởng, Chủ nhiệm VPCP Nguyễn Xuân Phúc cho hay, Chính phủ sẽ lắng nghe để thảo luận thêm nhằm đi đến quyết sách cuối cùng trong vấn đề này.

Các thành viên Chính phủ sẵn sàng trả lời về bôxit trên tinh thần nhìn thấy những vấn đề về biến đổi khí hậu, về công nghệ, thiết bị đảm bảo an toàn, đảm bảo tính hiệu quả về kinh tế - xã hội và môi trường.

"Việc có dừng dự án hay không là vấn đề lớn. Dự án bô-xít đã được Trung ương Đảng, Chính phủ, Quốc hội thông qua. Việc dừng hay không Trung ương, Chính phủ, Quốc hội sẽ xem xét cụ thể sau", ông Phúc nói.

Để tạo thêm chỗ dựa cho việc Đảng, Chính phủ và Quốc hội đưa ra quyết định đúng đắn liên quan đến việc dừng hay tiếp tục dự án bô-xít, mời các bạn cùng gửi các phân tích, thảo luận về dự án này về Diễn đàn Kinh tế Việt Nam VNR500 - Báo VietNamNet.

Mọi ý kiến xin gửi về: vnr500@vietnamnet.vn. Xin trân trọng cảm ơn.

Dự án bôxit: tiếp hay dừng?

Thứ Hai, 25/10/2010, 04:11 (GMT+7)

Thứ trưởng Bộ Công thương Lê Dương Quang:

Dự án bôxit: Nếu Chính phủ bảo dừng, chúng tôi sẽ dừng

TT - Dù khẳng định hoàn toàn yên tâm về hai dự án bôxit bởi đã tính hết các yếu tố đảm bảo an toàn cho hồ chứa bùn đỏ song ông LÊ DƯƠNG QUANG, thứ trưởng Bộ Công thương kiêm chủ tịch HĐQT Tập đoàn Công nghiệp than - khoáng sản VN (TKV), cũng cho rằng nếu Chính phủ bảo dừng thì dự án sẽ được dừng.

Nhà máy bôxit Tân Rai (dự án tổ hợp bôxit - nhôm Lâm Đồng) đang được xây dựng tại thị trấn Lộc Thắng, huyện Bảo Lâm, tỉnh Lâm Đồng. Dự án đã đi vào giai đoạn hoàn thiện từng phần và dự kiến hoạt động từ quý 1-2011 - Ảnh: N.C.T.

Ông Lê Dương Quang - Ảnh: V.Dũng

Dự án bôxit: Nếu không an toàn thì dừng

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Quang nói:

- Ngay sau sự cố tại Hungary, bộ đã triệu tập TKV, các đơn vị tư vấn để họp bàn, sau đó yêu cầu TKV thực hiện quy trình thi công hồ chứa bùn đỏ hết sức nghiêm ngặt để đảm bảo chất lượng, đồng thời yêu cầu bổ sung ngay một số giải pháp.

Bộ cũng yêu cầu rà soát thiết kế kỹ thuật dù trước đó đã có một hội đồng thẩm định làm rất kỹ. Lần này để khách quan, bộ yêu cầu TKV tìm một tư vấn nước ngoài thẩm định độc lập lại. Đặc biệt, bộ đề nghị TKV nghiên cứu sử dụng số bùn đỏ thải ra vì hiện đã có nghiên cứu đưa thành công phụ gia vào bùn đỏ để sử dụng làm vật liệu xây dựng đường sá, đê kè...

* Thưa ông, vấn đề dư luận rất quan tâm là sự an toàn các hồ chứa bùn đỏ của hai dự án tại Tây nguyên?

- Hồ sẽ được nạo sạch lớp đất màu ở đáy, sau đó đổ đất sét (là một lớp chống thấm) và lèn chặt lại. Trên lớp đất sét rải hai lớp vải địa kỹ thuật. Giữa hai lớp vải có một lớp màng polymer chống thấm. Phía trên ba lớp này đổ một lớp cát thô dày khoảng 0,6m, sau đó mới thải bùn đỏ lên trên. Khi nào bùn đầy thì phủ tiếp một lớp chống thấm là màng polymer hoặc đất sét.

Bên trên lớp chống thấm sẽ phủ đất và trên cùng là lớp đất màu vét dưới đáy hồ. Ở lớp đất này sẽ trồng rừng hoặc trồng cỏ. Tất nhiên bây giờ chưa thành hình nên không ai thấy nhưng thiết kế là thế.

Hồ được chia thành tám khoang ngăn cách, không thông nhau. Khi thải bùn vào khoang thứ nhất thì khoang ngay kề sẽ sẵn sàng để nếu mưa lũ to thì bùn có chỗ tràn, không tràn ra ngoài. Trường hợp xấu nhất vỡ đập thì bùn tràn vào ô bên cạnh. Cứ lần lượt, xong ô nào thì lấp ô đấy.

Toàn bộ mặt hồ sau khi làm xong sẽ thấp hơn mặt bằng nhà máy khoảng 2-4m và thấp hơn so với địa hình trung bình của xung quanh khoảng 6m.

Hồ nằm trong một thung lũng có ba mặt được bao kín bởi đồi núi. Mặt thông ra ngoài sẽ làm một con đê lớn, bề mặt làm giống hệt đáy hồ. Ngoài cùng còn một con đường và đấy cũng là một con đê để ngăn bùn tràn.

* Người ta lo ngại những biến động của thiên nhiên sẽ làm vỡ hồ?

- Đúng là dù công trình đã tính toán chịu được động đất cấp 8, cấp 9 và dù vùng đó thống kê không có động đất mức độ đó nhưng không ai nói trước được rủi ro. Nguy hại nhất là nếu vỡ đập thì trong bùn vẫn còn một lượng kiềm hòa ra, ngấm xuống đất, đổ vào sông, về lý thuyết có thể có mặc dù chưa ai đánh giá cụ thể thế nào.

Nhưng nếu đã lên đó nhìn tận mắt, được xem xét tất cả tính toán, giải trình thì rất yên tâm về hồ chứa bùn đỏ.

Chúng tôi đã tính hết, chẳng có đường nào để bùn đỏ thoát ra. Nó nằm trong thung lũng, xung quanh là đồi núi. Rất nhiều người nghĩ nó giống như đập thủy điện ở trên cao, vỡ thì không có cách nào chống đỡ nhưng đây là bùn đặc, vỡ hồ cũng chẳng chảy đi đâu được. Tất nhiên, chúng tôi vẫn tính rủi ro nên trong vòng bán kính 2km của hồ sẽ không có dân sống.

Còn nói Tây nguyên cao 800-900m so với đồng bằng nghe có vẻ kinh khủng nhưng có phải dốc dựng đứng đâu.

* Thưa ông, tại sao không áp dụng phương pháp thải khô để xử lý bùn đỏ, ít nguy hại hơn so với thải ướt?

- Mỗi phương pháp đều có cái hay, cái dở. Thật ra trước đây đã tính kỹ lắm nhưng địa hình tự nhiên, tức là thung lũng thì cho phép áp dụng phương pháp thải ướt. Thứ hai, ở Tây nguyên mưa nhiều, dùng phương pháp thải khô thì khô xong gặp mưa cũng lại thành bùn ướt vì không thể nào cho bùn khô vào trong nhà có mái được.

Khi mùa nắng, bình thường ở Tây nguyên đã bụi rồi nên dùng phương pháp thải khô không phù hợp. Nhưng giờ chúng tôi tính phương pháp thải khô cho Nhân Cơ để cho hết nhẽ. Nếu giả sử sau này áp dụng thải khô thì mùa khô bụi bặm bay lên vẫn phải tìm cách tưới ướt, che chắn nên phải tính để có giải pháp.

* Thưa ông, bộ có tính đến việc dừng dự án như kiến nghị của nhiều nhà khoa học, nhà trí thức?

- Việc này đã có chủ trương của Bộ Chính trị, sau đó là Chính phủ và được tính toán rất nhiều nên bộ chưa có chủ trương dừng mà ngược lại đang đôn đốc để đẩy nhanh dự án Tân Rai vì dự án vào càng nhanh sẽ càng chóng đem lại hiệu quả. Hiện đã có một số khách hàng của Ả Rập, Nhật Bản, Trung Quốc đặt vấn đề mua alumin. Ngoài ra, TKV đã bàn với đối tác bên Nga để đem alumin sang thuê họ luyện nhôm cho mình.

Còn bây giờ nếu Chính phủ bảo dừng thì chúng tôi dừng.

* Nếu bộ thấy những kiến nghị dừng dự án của các nhà khoa học hợp lý thì bộ có thể đề xuất Chính phủ xem xét chứ?

- Chúng tôi hoàn toàn tin tưởng vào dự án và không kiến nghị dừng lại. Chẳng hạn có người nói chuyển nhà máy xuống bờ biển. Vấn đề này trước đây cũng đã tính. Về mặt kỹ thuật cũng như kinh tế thì đưa xuống bờ biển là hợp lý nhất.

Nhưng Bộ Chính trị yêu cầu để trên Tây nguyên vì không chỉ là yếu tố kinh tế mà còn cả yếu tố xã hội. Để nhà máy trên đó giúp phát triển Tây nguyên. Chính vì thế nên hiệu quả kinh tế không cao và giờ thêm khảo sát, thuê tư vấn xem xét lại, tính thêm phương pháp thải khô... thì chưa biết sẽ tác động đến hiệu quả thế nào, chắc chắn chỉ tác động xấu đi thôi.

* Một số ý kiến cho rằng nhà máy Nhân Cơ chỉ mới khởi công, chưa xây dựng nhiều thì dừng lại sẽ tốt hơn?

- Nếu dừng Tân Rai thì thiệt hại kinh khủng vì nhà máy gần xong, còn dừng Nhân Cơ chuyển xuống biển thì hoàn toàn có thể làm được, có điều phải tính toán lại toàn bộ. Và không làm ở Nhân Cơ vẫn tốn kém vì dù sao cũng bỏ tiền vào đấy rồi, toàn bộ mặt bằng đã san, công việc bắt đầu triển khai cũng được 8-9 tháng.

* Thưa ông, dù sao nếu điều đó đáp ứng được yếu tố an toàn, hiệu quả kinh tế thì cũng cần thiết hơn tiếp tục mà sau này sẽ xảy ra sự cố?

- Nhà máy đặt gần biển hay trên núi đều phải an toàn như nhau. Đặt dưới biển mà hồ chứa bùn đỏ vỡ thì ảnh hưởng trực tiếp đến người dân ít hơn nhưng lại ô nhiễm biển. Thế nên đặt ở đâu cũng phải an toàn tối đa. Còn về tuyệt đối thì thật ra đến nhà máy điện nguyên tử cũng có thể nổ được.

Về kinh tế thì đúng là đặt gần biển lợi ích hơn rất nhiều. Đặt trên núi phải chở các thứ đến cảng, từ cảng vận chuyển lên Tây nguyên, sau đó lại chở alumin về dưới cảng. Nhưng như tôi đã nói, việc đặt nhà máy ở Tây nguyên còn có các yếu tố khác nữa.

* Ông nghĩ sao khi các nhà khoa học muốn có cuộc đối thoại với các cơ quan thực hiện dự án để Chính phủ có cơ sở đưa ra quyết sách đúng?

- Chúng tôi sẵn sàng vì đấy là cơ hội để mọi người hiểu về dự án. Chúng tôi đã báo cáo Chính phủ về bùn đỏ, giờ đang chuẩn bị báo cáo giải trình thư kiến nghị mới đây. Chúng tôi cũng muốn những thông tin này được gửi cho các đại biểu Quốc hội để họ biết.

KHIẾT HƯNG thực hiện

* Ông Nguyễn Khắc Vinh (chủ tịch Tổng hội Địa chất VN):

Phải dừng lại để đánh giá tác động

Nếu xảy ra vỡ hồ chứa bùn đỏ ở Tây nguyên sẽ rất nguy hiểm, vì chất bùn đỏ sẽ thẩm thấu vào tất cả lớp đất đá trong khu vực Tây nguyên và ảnh hưởng đến đầu nguồn hệ thống sông Đồng Nai. Nếu xảy ra trường hợp như vậy thì hàng triệu người dân sẽ bị ảnh hưởng bởi các hóa chất độc hại từ các mỏ bôxit.

Do đó, đây là thời điểm cần tạm dừng khai thác bôxit để nghiên cứu thật kỹ về những tác hại và lợi ích của nó. Phải dừng và đưa các chuyên gia giỏi vào nghiên cứu, đánh giá mọi tác động của vấn đề bôxit đến con người, báo cáo trình trước Quốc hội xem xét và có quyết định cuối cùng.

Thứ trưởng Lê Dương Quang có thể nói về vấn đề an toàn nhưng ở đây phải để cho các nhà khoa học nghiên cứu, có số liệu xác thực mới nói được, mới kết luận được an toàn hay không.

* TS Lê Huy Minh (phó viện trưởng phụ trách Viện Vật lý địa cầu):

Tây nguyên có một số đứt gãy khá lớn

Viện Vật lý địa cầu không thấy có cơ quan nào tham khảo ý kiến khi xây dựng bể chứa bùn đỏ tại các dự án khai thác bôxit ở Tây nguyên. Do đó chúng tôi không biết họ xây dựng các công trình ở đây với mức kháng chấn như thế nào, theo cỡ động đất cấp mấy để nói có chắc chắn hay không.

Trong khu vực Tây nguyên có một số đới đứt gãy khá lớn, tuy không bằng khu vực phía Bắc hay ngoài khơi Vũng Tàu nhưng cũng có nguy cơ ảnh hưởng đến khu vực.

M.QUANG ghi

TKV hãy công khai xử lý bùn đỏ thế nào?

25/10/2010 16:31:15

"Dư luận rất muốn biết Tập đoàn Than – khoáng sản Việt Nam (TKV) xử lý bùn đỏ thế nào khi khai thác bôxít ở Tây Nguyên. Không có tài liệu được công bố chi tiết, chúng ta đành dựa vào phát ngôn của những người có trách nhiệm để suy đoán và hình dung TKV sẽ làm như thế nào." TS. Nguyễn Quang A viết trên báo Sài Gòn tiếp thị.

TIN LIÊN QUAN

• Việt Nam nên chôn bùn đỏ ở gần biển?
• Chứa bùn đỏ trong thung lũng - an toàn hay nguy cơ?
• Rà soát toàn bộ các hồ chứa bùn đỏ ở Tây Nguyên
• Sau thảm họa bùn đỏ ở Hungary, đến lượt người Mỹ lo

Ông bộ trưởng Tài nguyên và môi trường nói với báo giới, “chúng tôi bảo đảm hồ bùn đỏ ở Tây Nguyên an toàn”. Tuy nhiên, đó là về mặt lý thuyết. Nên “chúng ta vẫn phải tiếp tục nghiên cứu về hệ số an toàn… Chúng tôi đã sang khảo sát mô hình bùn đỏ của Brazil, Úc và khu vực bùn đỏ ở những nơi này đã trồng cây xanh được 20 năm nay. Hiện tại, chúng ta đang làm theo mô hình của Brazil và Úc, chứ không phải mô hình của Hungary… Hungary chứa vào một cái hồ, nhưng Tây Nguyên chúng tôi chia ra từng lô một. Mỗi lô 5ha, khi đổ đầy lô này và xử lý các biện pháp an toàn rồi mới làm đến lô khác”.

TS. Nguyễn Quang A

Về phía TKV, một ông phó tổng giám đốc nói rằng: “Các hồ chứa bùn đỏ được xây dựng xa hệ thống sông suối, xa các khu dân cư. Mỗi hồ được chia thành các khoang, mỗi khoang có diện tích 14 – 16ha, có khả năng chứa hàng triệu mét khối”.

Còn ông trưởng ban nhôm – bôxít của TKV cho rằng, tuy TKV cũng dùng công nghệ thải ướt như Hungary, nhưng ông thấy “điều kiện của Hungary và Việt Nam khác nhau. Hungary dung tích bể chứa rất lớn, nằm trên bề mặt đồng bằng, mặt bể chứa bùn đỏ lại đắp nổi. Các bể chứa bùn đỏ của TKV nằm trong thung lũng, chia khoang nhỏ hơn, việc chảy tràn rất khó xảy ra. Giả sử có tràn bùn thì dung tích tràn cũng rất nhỏ… Theo thiết kế của dự án Tân Rai, hồ số 1 có diện tích 110ha chia làm tám khoang, khoang nhỏ khoảng 600.000m3, khoang lớn 1,6 triệu m3… Tổng công suất của hai nhà máy Tân Rai và Nhân Cơ là 1,25 triệu tấn/năm, lượng bùn đỏ thải ra ước tính 2,4 triệu tấn/năm”.

Bạn đọc chẳng thể hiểu các khoang của hồ bùn đỏ lớn hay nhỏ thế nào. Ông bộ trưởng bảo các khoang (lô) rất bé chỉ có 5ha. Còn TKV nói các khoang cũng nhỏ thôi, khoảng 14 – 16ha. Sự vênh nhau là ba lần! Có lẽ con số của TKV gần thực tế hơn.

Hồ chứa thất thải của nhà máy Ajkai Timfoldgyar (Hungary) bị vỡ một đoạn lớn vào ngày 4.10, và bùn đỏ từ đây tràn ra các khu vực dân cư lân cận. Ảnh: Green Peace/ Reuters

Không rõ mô hình của Úc và Brazil như thế nào, nhưng từ cách giải thích trên của những người có trách nhiệm có thể thấy, cách làm của TKV cũng na ná như cách làm ở Hungary.

Tại Ajka ở Hungary, dây chuyền sản xuất số 1 hoạt động từ năm 1943 - 1982 với công suất dần tăng lên đến 180.000 – 185.000 tấn/năm. Dây chuyền số 2 được đưa vào hoạt động năm 1972 với công suất 240.000 tấn/năm. Công suất này được nâng lên 300.000 tấn/năm trước 1980. Bây giờ, dây chuyền số 2 là nhà máy đang hoạt động duy nhất ở Hungary. Sản lượng hiện nay khoảng 250.000 tấn/năm (nói cách khác Tân Rai lớn hơn nhà máy này của Hungary 2,6 lần!) Từ đó đến nay, nhà máy này đã thải ra khoảng 30 triệu tấn bùn đỏ được chứa trong hồ có mười khoang, sự cố vỡ đập xảy ra ở khoang số 10, khoang này có diện tích khoảng 30ha. Sức chứa của mỗi khoang cỡ 4 – 6 triệu m3.

Theo giấy phép mà bộ Bảo vệ môi trường và thuỷ lợi Hungary cấp cho công ty MAL (chủ mỏ, tương tự như TKV ở ta), thì khoang số 10 đã chứa 1,287 triệu m3 (khoảng 2 triệu tấn) bùn đỏ, và còn có thể chứa thêm 2,9 triệu m3 (6,2 triệu tấn) bùn đỏ nữa.

Có thể thấy nếu số liệu TKV đưa ra (0,6 – 1,6 triệu m3) chính xác, các khoang của MAL có sức chứa lớn hơn của TKV khoảng 2 – 2,5 lần (14 – 16ha so với 30ha hay 1,6 triệu so với 4,2 triệu m3).

Nhưng lưu ý rằng khi vỡ, khoang số 10 của MAL chưa đầy.

Công nghệ chế biến bôxít thành alumin của TKV và của MAL là như nhau. Quy trình xử lý bùn đỏ được phép của MAL gồm sáu khâu chính như sau:

- Bùn đỏ được bơm đến các khoang qua các đường ống thép.

- Bùn đỏ được tích liên tục vào các khoang đang hoạt động.

- Thu gom nước (mưa, tuyết và nước thải) qua hệ thống rãnh và bể thu gom nước và đưa lên khoang hoạt động.

- Nước đọng trên lớp bùn đỏ đã lắng trong khoang hoạt động được dẫn vào máy bơm để thu hồi nước cho quá trình sản xuất alumin cũng như để trung hoà nước được thu hồi.

- Phủ các khoang đã đầy bằng một lớp xỉ và tro dày từ 0,4 – 0,5m để chống bùn đỏ biến thành bụi khi khô và làm cứng bề mặt phục vụ cho quá trình hoàn thổ tiếp theo.

- Vận hành mạng lưới giám sát, đánh giá các kết quả đo lường và khảo sát.

Tuy TKV không nói rõ, nhưng có lẽ các khâu xử lý của TKV đại thể cũng vậy. Thí dụ, tương ứng với khâu thứ năm kể trên, đại diện của TKV nói: “Trong 1 – 2 năm sẽ tiến hành đóng hồ, phủ một lớp đất dày, rải nhựa chống nước ngấm xuống và hơi bùn đỏ bốc lên, dùng tro bay núi lửa và lớp đất dày phủ lên trồng cây. Các nước trên thế giới đều thực hiện điều này bình thường và an toàn”.

Có thể nói toàn bộ công nghệ chế biến bôxít và công nghệ xử lý bùn đỏ của TKV về cơ bản như của Hungary, có khác chăng là điều kiện cụ thể của địa phương.

Nhưng lập luận rằng “Hungary chứa vào một cái hồ, nhưng Tây Nguyên chúng tôi chia ra từng lô một. Mỗi lô 5ha, khi đổ đầy lô này và xử lý các biện pháp an toàn rồi mới làm đến lô khác” là không chính xác. Ở khu bị vỡ đập, các khoang của Hungary lớn hơn, nhưng cũng không lớn hơn quá nhiều.

Tổng số bùn đỏ trong hơn 50 năm hoạt động và được chứa trong các khoang của nhà máy này tại Hungary là khoảng 30 triệu tấn. Hồ số 1 tại Tân Rai, theo số liệu của TKV có thể ước tính ra sức chứa cỡ 17 triệu tấn bùn đỏ, đảm bảo cho nhà máy hoạt động 12 năm và sẽ chuyển qua hồ chứa số 2.

Người ta cũng nói, hồ bùn đỏ ở Tây Nguyên không gần sông, suối, là “thung lũng chết” nên không thể vỡ đập, trừ khi có động đất cấp 7 (ông bộ trưởng nói nay đã quy định phải chịu được động đất cấp 9).

Một khác biệt quan trọng nữa là mưa lũ ở chúng ta lớn hơn ở Hungary rất nhiều, độ cao của Tây Nguyên khoảng 700m, nên người ta nói các hồ bùn đỏ sẽ là “các quả bom nổ chậm” treo trên nóc nhà quả là không sai.

Thông tin chưa thật sự rõ ràng, TKV hãy đưa ra công khai các thông tin như vị trí, số liệu của hồ chứa bùn đỏ, công nghệ xử lý… một cách chính thức để người dân có thể “củng cố” lòng tin vào sự chắc chắn của hồ bùn đỏ. Còn mỗi người đưa ra một loại thông tin khác nhau (có khi chênh nhau đến ba lần) thì rất khó tin vào những lời hứa như đinh đóng cột của các vị.

Nguyễn Quang A

Nếu không an toàn thì dừng

Ông Nguyễn Văn Ban, nguyên trưởng ban dự án nhôm của tổng công ty Khoáng sản Việt Nam thuộc tập đoàn Công nghiệp than – khoáng sản Việt Nam – TKV: “Phương pháp xử lý bùn đỏ áp dụng tại hai nhà máy Tân Rai (Lâm Đồng) và Nhân Cơ (Dăk Nông) không phải là phương pháp tiên tiến nhất. Không ai có thể lường trước được những nơi xây dựng hồ chứa bùn đỏ đó có xảy ra những trận mưa lũ lớn làm vỡ hồ không”.

Hồ chứa bùn đỏ an toàn về lý thuyết

Bộ trưởng bộ Tài nguyên và môi trường Phạm Khôi Nguyên: “Tôi không giật mình vì sự cố vỡ hồ chứa bùn đỏ gây ảnh hưởng nghiêm trọng tại Hungary, công nghệ của họ khác hoàn toàn của Việt Nam. Chúng tôi đã sang tận Brazil, Úc khảo sát mô hình chứa bùn đỏ để học tập”.

Không nhất thiết dừng dự án

Ông Dương Văn Hoà, phó tổng giám đốc TKV: “Không nên vì sự cố ở Hungary mà dừng hoàn toàn công nghiệp nhôm. Rõ ràng nếu dừng nhà máy, thiệt hại lớn, nặng nề là nhãn tiền bởi đã đầu tư trên 400 triệu USD vào dự án bôxit Tây Nguyên trong tổng vốn đầu tư khoảng 12.000 tỉ đồng (khoảng 600 triệu USD). Các nhà máy ở Việt Nam đã có phương án đảm bảo an toàn, đã tính hết phương án chống thấm, chống tràn, động đất, lũ quét và tiếp tục nghiên cứu để tăng tính an toàn”.

Cơ hội để rút khỏi dự án trong danh dự

GS Chu Hảo: “Thảm hoạ bùn đỏ mà người Hungary đang phải gánh chịu là một thời điểm thích hợp, thậm chí là cơ hội tốt nhất để chúng ta rút khỏi dự án một cách hợp lý, trong danh dự”.

(Theo SGTT)

Từ báo cáo thẩm định của Bộ Công thương và ý kiến chuyên gia:

Nguy cơ thua lỗ dự án bauxite 26/10/2010 0:35

Thanh Niên Online

Thi công xây dựng Nhà máy alumin Nhân Cơ - Ảnh: T.N.Q

Tập đoàn than khoáng sản VN (TKV) khẳng định, các dự án (DA) bauxite có hiệu quả kinh tế cao. Tuy nhiên, phân tích từ phương án tính toán hiệu quả kinh tế mà TKV đưa ra với DA Nhân Cơ (đang triển khai), nguy cơ lỗ lại là rất lớn.

Xin nhiều ưu đãi

Theo báo cáo thẩm định hiệu quả kinh tế DA Nhà máy sản xuất alumin Nhân Cơ tháng 1.2010 của Bộ Công thương, TKV sẽ đóng góp 20% - 30% nguồn vốn đầu tư DA Nhân Cơ, vốn vay trong nước và ngoài nước chiếm 70% - 80%.

TKV cũng đã ký gói thầu EPC Nhà máy Nhân Cơ với nhà thầu Chalieco (Trung Quốc) tổng vốn đầu tư 427,9 triệu USD, nhà thầu này sẽ chịu trách nhiệm cung cấp toàn bộ thiết kế, vật tư nguyên vật liệu, thi công xây dựng các hạng mục công trình của nhà máy alumin và các dịch vụ kỹ thuật đi kèm như vận hành thử, bảo hành. Tuy nhiên, trong hợp đồng đã ký, nhà thầu này không có trách nhiệm làm phần khảo sát địa kỹ thuật mặt bằng nhà máy alumin (bao gồm cả các hồ chứa bùn đỏ - PV). Nhà thầu Chalieco khẳng định sẽ đảm bảo các chỉ tiêu môi trường, thời gian đưa nhà máy vào vận hành thử là 21 tháng, chạy thử 3 tháng, tổng kế hoạch tiến độ thực hiện hợp đồng là 24 tháng. Nhưng tới tháng 2.2010 DA Nhân Cơ mới chính thức khởi công, như vậy theo tiến độ dự kiến (TKV dự kiến xây dựng nhà máy từ năm 2007-2011), Nhân Cơ ít nhất sẽ chậm tiến độ 1 năm.

Với kế hoạch sử dụng đất, diện tích sử dụng đất cho công tác khai thác trong 30 năm của DA, tổng diện tích đất sử dụng cho cả đời DA khoảng 3.500 ha, chiếm khoảng 0,54% diện tích đất tự nhiên của tỉnh Đắk Nông. Theo TKV, đây là DA lớn, đặc thù, bởi thế tập đoàn này kiến nghị được thuê đất với thời hạn tối đa là 70 năm, miễn thuế thuê đất với các diện tích chiếm đất cố định trong thời hạn vay vốn. TKV cũng đề xuất trong 10 năm đầu DA, đề nghị Nhà nước cho vay vốn đầu tư và vốn chuẩn bị sản xuất (vốn lưu động) với lãi suất ưu đãi dài hạn (10 năm) là 4%. TKV cũng xin được áp dụng mức thuế suất với alumin là dưới 5% trong 10 năm đầu, với những năm tiếp theo khi giá xuất khẩu alumin dưới 350 USD/tấn chỉ áp dụng mức thuế suất dưới 10%, khi giá xuất khẩu trên 350 USD/tấn mới áp dụng mức thuế suất tối đa là 15%.

Chỉ có lãi khi giá trên 333 USD/tấn

Cũng theo kết quả thẩm tra của hội đồng, giá thành sản phẩm alumin năm đầu bao gồm chi phí sản xuất trực tiếp chiếm 51%, chi phí khấu hao chiếm 24%, lãi vay chiếm 15% và chi phí tiêu thụ sản phẩm chiếm 6,9%. Theo đó, chi phí sản xuất sẽ ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả kinh tế DA: với suất chiết khấu là 8% và trong các điều kiện tính toán về các yếu tố khác không biến đổi, để đảm bảo dự án có hiệu quả thì chi phí sản xuất chỉ được phép tăng dưới 0,97%, tương đương tăng dưới 21.706 đồng/tấn alumin.

Nhưng chỉ tính riêng chi phí than cám (do chính TKV cung cấp với tỷ trọng lớn) khoảng 46% tổng chi phí sản xuất trực tiếp, nghĩa là nếu giá than tăng, việc đội chi phí đầu vào chắc chắn sẽ xảy ra.

Thêm vào đó, với phần vận tải ngoài, TKV dự kiến sẽ thuê vận tải trên các tuyến giao thông (DA Tân Rai vốn đầu tư các tuyến đường là 11,5 tỉ đồng). Tuy nhiên, theo một số chuyên gia, nếu chỉ lấy giá cước vận tải ở mức 2.000 đồng/tấn/km (mức giá cước từ năm 2009) thì chi phí vận tải mỗi năm của DA Tân Rai đã lên tới 24,6 triệu USD và Nhân Cơ là 38 triệu USD, chưa kể chi phí khác. Mặt khác, nếu tiếp tục khâu tinh luyện alumin tại Tây Nguyên, TKV sẽ phải đầu tư thêm một tuyến đường sắt nối Bảo Lộc xuống cảng Kê Gà. Theo đánh giá của các chuyên gia, việc đầu tư riêng một hệ thống đường sắt chỉ cho DA cũng rất rủi ro về mặt kinh tế.

TKV khẳng định, “giá bán alumin trên thị trường thế giới đang có xu hướng tăng vì vậy rủi ro về giá bán là thấp”. Tuy nhiên, theo đánh giá của Hội đồng thẩm định, “giá bán alumin là nguồn thu chính của DA. Việc DA có hiệu quả hay không phụ thuộc rất lớn vào giá bán alumin. Trong khi, giá bán alumin phụ thuộc vào thị trường chung của thế giới, vào các nhà sản xuất nhôm, sản xuất alumin lớn trên thế giới và VN không thể tham gia điều tiết được giá bán. Vì vậy, đây là yếu tố ảnh hưởng rất nhạy cảm khó kiểm soát”. Hội đồng đã kết luận, DA chỉ có hiệu quả kinh tế khi giá bán alumin trên 333,7 USD/tấn, với giá bán alumin dưới 333,7 USD/tấn thì không có hiệu quả kinh tế.

Như vậy, ngay trong phương án đầu tư DA Nhân Cơ, TKV đã không tính hết đến các yếu tố rủi ro biến động giá thành sản phẩm, trước khi khẳng định DA sẽ có hiệu quả kinh tế cao!

Trách nhiệm nhiệm kỳ

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan (ảnh) khẳng định, với các DA bauxite nguy cơ thua lỗ nhìn thấy rõ.

* Thưa bà, không chỉ nguy cơ tác động đến môi trường, nhiều tính toán cho thấy DA bauxite Tây Nguyên mà TKV đang triển khai có nguy cơ thua lỗ cao. Ý kiến của bà?

- Theo tôi thấy, bảng giá thành sản xuất alumin của TKV đưa ra chưa tính đến các chi phí phát sinh như chi phí giảm thiểu tác động văn hóa xã hội, chi phí hỗ trợ ổn định sinh kế cộng đồng bị ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp; chi phí cơ hội, mất nguồn thu từ các ngành nghề kinh doanh khác do chiếm dụng đất, vốn và cơ sở hạ tầng. Chi phí môi trường cũng phải tính vào DA.

Mặt khác, chi phí vận tải rất lớn và hiện vẫn đang tắc vì con đường vận chuyển chưa có. Nếu xây tuyến đường sắt chỉ để phục vụ DA thì không thể đẩy cho Chính phủ. Giá thành TKV đưa ra chưa phản ánh đầy đủ các yếu tố này. Nhưng muốn chứng minh DA có hiệu quả, họ cố gắng cắt bớt các phần chi phí thuộc về DA cho nơi khác gánh, mà nơi dễ gánh nhất là Chính phủ, từ ngân sách, tiền thuế của người dân.

Trên thực tế bao lâu nay các DA đầu tư của DNNN, thực hiện luôn cao gấp 2 - 3 lần dự toán ban đầu. Dung Quất là bài học rõ nhất.

Chúng ta không thể chỉ tin tưởng vào cách tính giá thành cũng như các cam kết của TKV và một số cam kết của một vài bộ chức năng. Họ chịu trách nhiệm cho từng nhiệm kỳ, họ không sống muôn đời với DA, nhưng DA là hiệu quả và tác động của rất nhiều năm sau.

* Bà đã ký vào bản kiến nghị dừng khai thác bauxite. Lý do để bà đưa ra quyết định này?

- Nguy cơ lỗ của các DA bauxite hiện nay đã thấy rõ. Trong thư kiến nghị cùng nhiều trí thức khác, chúng tôi đã khẳng định hiệu quả của các DA này chỉ đạt được trong 20 - 30 năm nữa, khi kinh tế và khoa học kỹ thuật của chúng ta phát triển hơn.

Không phải bây giờ mới có nhiều ý kiến của các nhà khoa học, trí thức về DA bauxite, đáng lẽ những ý kiến này cần được lắng nghe trân trọng hơn. Chúng ta vẫn cần dừng các DA lại, và tính toán cho đầy đủ.

Mai Hà (thực hiện)

Ông Dương Văn Hòa, Phó tổng giám đốc TKV: Giá alumin của TKV khoảng trên 300 USD/tấn

“Dừng hay không dừng DA, TKV không có quyền quyết định mà Bộ trưởng - Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ đã nói cần có những nghiên cứu, tính toán cụ thể hơn mới có thể khẳng định được là nên tiếp tục hay dừng lại.

Có người cho rằng TKV sử dụng công nghệ thải ướt (thải cả hóa chất độc hại cùng với bùn đỏ ra ngoài rồi mới xử lý - pv) rẻ tiền, lạc hậu hoàn toàn giống công nghệ của Hungary là ý kiến của riêng của họ. Trong quá trình khảo sát, lập DA, TKV đã nghiên cứu kỹ việc sử dụng công nghệ thải ướt, đã so sánh cụ thể thải ướt với thải khô phân tích các yếu kỹ thuật, kinh tế mới đưa ra quyết định lựa chọn thải ướt và xây dựng hồ chứa bùn đỏ là phù hợp với địa hình khu vực Tây Nguyên. Trên thế giới có tới 60% các nước dùng công nghệ thải ướt.

Khi tính toán hiệu quả của DA, TKV cũng đã tính đến phương án vận tải bằng ô tô sẽ mang lại hiệu quả cho DA, được Hội đồng thẩm định quốc gia thẩm định. Chi phí vận chuyển bình quân/năm là bao nhiêu tôi không nhớ. Còn về việc có ý kiến chê chất lượng sản phẩm của TKV, chỉ sản xuất ra được alumin với công nghệ lạc hậu, kém chất lượng đó là họ nói thế, còn thực tế sản phẩm của chúng tôi là sản phẩm đạt tiêu chuẩn quốc tế và giá bán theo tiêu chuẩn quốc tế. Có ý kiến cho rằng, giá alumin trên 300 USD/tấn trong phương án của TKV không có tính cạnh tranh, giá alumin bằng khoảng 14%-16% của giá nhôm trên thị trường London (hiện giá này tương đương khoảng 375 USD/tấn) như vậy là cạnh tranh hay không cạnh tranh?”.

Ông Nguyễn Thanh Sơn - Giám đốc Công ty năng lượng Sông Hồng: Giá bán alumin không thể quá 275 USD/tấn

“Giá 370 USD/tấn theo cách tính của TKV là giá bán trên thị trường sở giao dịch hàng hóa, theo mức ký kết trong nhiều năm, nhưng khi lập dự toán cho DA không ai tính theo cách đó cả mà phải tính theo giá giao nhận ngay của thị trường thế giới. Giá alumin bằng 14-16% giá nhôm là cách tính không hợp lý, tôi khẳng định giá alumin sang năm sẽ không có loại nào bán trên được 270 USD/tấn, kể cả sản phẩm đạt chất lượng, tiêu chuẩn quốc tế. Huống gì, TKV đang dùng tiêu chuẩn theo công nghệ của Trung Quốc còn lạc hậu, không hiện đại. Nếu TKV muốn chứng minh tính hiệu quả của DA thông qua chất lượng, giá bán sản phẩm nên công bố chỉ tiêu chất lượng của alumin mà nhà thầu cam kết. Vậy công nghệ đó sẽ mang lại sản phẩm alumin của TKV có độ tinh khiết bao nhiêu, độ ẩm bao nhiêu, cỡ hạt như thế nào.

Còn về chi phí vận chuyển, DA Tân Rai, Nhân Cơ có công suất tổng cộng lên tới cả triệu tấn/năm, TKV tính toán vận chuyển bằng ô tô trên quãng đường khoảng 200 km tới cảng là hoàn toàn không thể được. Vì theo tính toán, vận chuyển bằng ô tô với khối lượng và cung độ như thế thì không được quá 10 km. Các DA của TKV phải vận chuyển bằng tàu hỏa, nhưng xây dựng tuyến đường ray dài hàng trăm km với độ cao của địa hình lên tới 800m lại càng khó thực hiện hơn”.

Anh Vũ (ghi)

Mai Hà

Dự toán khai thác bauxite của TKV quá rủi ro

27/10/2010 0:03

Trái với khẳng định của Tập đoàn Than khoáng sản VN (TKV) rằng các dự án bauxite có hiệu quả kinh tế cao, trả lời PV Thanh Niên hôm qua, không chỉ các nhà khoa học mà ngay người của TKV cũng nhìn nhận có nhiều rủi ro về giá alumin.

Vì môi trường, Úc hủy dự án bauxite \ TKV nói gì về mối lo bùn đỏ?

Dừng dự án Nhân Cơ bây giờ thiệt hại ít nhất

Đó là nhận định của TS Nguyễn Văn Ban (ảnh), nguyên Trưởng ban Nhôm TKV. Ông Ban nói: “Tôi và nhóm các chuyên gia thuộc Hội Liên hiệp Khoa học kỹ thuật (VUSTA) trước đây đã 3 lần có công văn yêu cầu TKV cung cấp các số liệu gốc để tính hiệu quả kinh tế dự án, nhưng TKV không cung cấp chính thức. Còn nếu nhìn bài tính kinh tế dựa trên những số liệu của TKV mà chúng tôi có được, rủi ro dự án rất cao, đặc biệt dự án Nhân Cơ. Tổng mức đầu tư các dự án thay đổi liên tục, phần lớn đều vượt dự toán (dự án Tân Rai tổng mức đầu tư từng thay đổi: 628 triệu USD, báo cáo tại Văn phòng T.Ư Đảng lại tăng lên 714 triệu USD, và khi VUSTA vào xem xét tại chỗ, BQL dự án Tân Rai cung cấp số liệu lại là 800 triệu USD).

Thi công khu vực hồ chứa bùn đỏ ở nhà máy alumin Nhân Cơ - Ảnh: Trần Ngọc Quyền

Như dự án Nhân Cơ, phân tích báo cáo tại thời điểm tháng 2.2009, tỷ suất chiết khấu 9,41% là quá rủi ro. Thời điểm xây dựng dự toán, Ban Nhôm cũng đã báo cáo tới Chủ tịch HĐQT TKV lúc đó (ông Đoàn Văn Kiển - PV), khẳng định rủi ro ở chỗ dự án tính hiệu quả dựa trên mức thuế suất xuất khẩu alumin chỉ 5% (biểu thuế hiện tại là 20%), phí môi trường tạm tính là 15.000 đồng/tấn (quy định hiện tại là 30.000/tấn quặng nguyên khai). Những con số trên cực kỳ yếu, vì chỉ lệch một chút là dự án sập. Chưa kể, bài tính này cũng thiếu rất nhiều chi phí như vận tải (gồm cả phí bao gói, lưu kho, bốc dỡ).

Hiện tại, các dự án đều đã tăng tổng mức đầu tư, với nhiều phát sinh, mà con số cuối cùng chỉ TKV biết. Nhưng chúng ta có thể thấy rõ để giải quyết vấn đề bùn đỏ, phải tăng cường đầu tư vào hồ chứa bùn, làm tăng tổng mức đầu tư, tức dự án sẽ chết.

* Việc đầu tư riêng một đường sắt phục vụ cho khai thác alumin được đánh giá là quá lãng phí. Ý kiến của ông ra sao?

- Không có dự án thì không có đường sắt. Đường này chạy qua những vùng heo hút, không có khu công nghiệp, dân cư đáng kể. Nếu nói để phát triển kinh tế xã hội vùng, người ta có xây đường ấy không? Chưa kể, xây dựng ở đường này, địa hình cực kỳ phức tạp, chi phí đầu tư và vận hành rất tốn kém. TKV cũng không tính vốn đầu tư cho đường sắt vào dự án, mà coi như đó là ngân sách nhà nước.

Tôi đã đi khảo sát với đoàn chuyên gia Pháp về đường sắt (thuộc một công ty nhôm của Pháp đã dự kiến hợp tác với TKV trong dự án Tân Rai), họ cho rằng dự án tốt nhất nên đặt phía biển, dùng đường ống vận chuyển tinh quặng xuống. Khi dự án Tân Rai gặp khó khăn về vốn, có ý định liên doanh với các doanh nghiệp nước ngoài như Mitsui, Marubeni (Nhật), họ cũng đề nghị kéo dự án xuống dưới biển, thay vì làm đường sắt, vừa tốn vừa nguy hiểm.

* Theo phương án kinh tế của dự án Nhân Cơ, dự án chỉ có lãi khi giá bán alumin trên 333 USD/tấn. Điều này có quá rủi ro khi giá alumin luôn biến động, thưa ông?

- Rủi ro giá bán sản phẩm rất lớn, giá alumin khoảng 12,5% - 14% giá nhôm thị trường London. Nhưng đây không phải giá bán ngay, mà là giá bán theo hợp đồng ít nhất 3 tháng và giá này bao giờ cũng thấp hơn nhiều giá giao ngay. Vì thế, mức giá xuất sẽ không được như TKV mong muốn.

Dự án Tân Rai theo hợp đồng EPC tháng 11 này bắt đầu chạy, nhưng chậm vài tháng. Để cung cấp tinh quặng cho nhà máy, phần mỏ và tuyển phải xây dựng xong trước nhà máy alumin về nguyên tắc ít nhất 4 - 5 tháng. Hơn nữa, phải khai thác quặng, để trong kho trung hòa khoảng 12% mới đưa quặng vào sử dụng được. Nhưng như hiện nay, nhà máy alumin dù hoàn thành xong phải chờ khu mỏ này, trong khi mỗi tháng nhà máy không làm việc mất ít nhất 5-7 triệu USD lãi. Cách làm này của TKV rất không chặt chẽ, không hiệu quả.

* Ông nhìn nhận thế nào về kiến nghị dừng khai thác bauxite của nhiều trí thức, nhà khoa học mới đây?

- Bauxite là tài nguyên lớn của chúng ta, nhưng bên cạnh ưu điểm cũng có những nhược điểm rất lớn. Để phát triển đất nước, ta phải tận dụng mọi lợi thế, nhưng điều này không có nghĩa phải làm với bất cứ giá nào. Phải nắm rõ đặc thù bauxite, lựa chọn dự án và các giải pháp đảm bảo nhất về hiệu quả kinh tế cũng như an toàn môi trường. Sự cố Hungary cộng thêm lụt lội lớn ở miền Trung khiến chúng ta càng phải suy nghĩ.

Dự án Nhân Cơ rủi ro kinh tế rất lớn, khả năng sập là chuyện rõ ràng. Dự án này mới chỉ san lại mặt bằng, cộng thêm tính kinh tế thấp nhất, lại sinh ra túi bùn khổng lồ treo lơ lửng trên nóc nhà Tây Nguyên, nên dừng bây giờ thiệt hại sẽ ít nhất. Cần dừng và tính toán chuyển xuống bờ biển là tốt nhất.

Riêng Tân Rai xây gần xong, Chính phủ nên thành lập một hội đồng thẩm định độc lập, với thành phần là các chuyên gia có uy tín, tính toán lại hiệu quả và rủi ro môi trường của dự án. Nếu rủi ro không cao, tiếp tục dự án, nếu rủi ro nhiều thì khắc phục, xử lý, còn nếu rủi ro rất lớn thì dừng hẳn dự án, tháo dỡ các thiết bị máy móc lắp đặt nhà máy gần biển.

* Bản kiến nghị cho rằng 20-30 năm tới mới nên tính tới khai thác bauxite? Ông nhìn nhận điều này thế nào?

- Thời điểm này nên bắt đầu phát triển, nhưng phải chọn dự án và giải pháp đảm bảo hiệu quả kinh tế. Vì alumin chỉ là sản phẩm trung gian ra kim loại là nhôm, nhôm mới đóng góp cho các ngành kinh tế phát triển. Alumin giá không cao, tỷ lệ lãi 10% chỉ được vài chục USD/tấn, nếu làm không khéo vài chục USD này cũng bay hết. Làm ra nhôm, giá trị gia tăng sẽ cao lên, nhưng chúng ta chưa có nhà máy điện phân alumin ra nhôm do thiếu điện.

Dự án Tân Rai theo thiết kế đầu tiên có sản lượng 300.000 tấn alumin và 72.000 tấn nhôm, mô hình này sẽ đảm bảo hiệu quả kinh tế và giá trị gia tăng. Nhưng thời điểm đó, điện kêu thiếu nên phải sửa lại thiết kế, đảo lộn tính kinh tế. Thời điểm đó tôi cũng đề nghị chuyển nhà máy xuống biển, nhưng không ai nghe.

Thứ trưởng Bộ Công thương Lê Dương Quang, Chủ tịch HĐQT TKV: Không thể nói dự án không rủi ro về giá

Về nguyên tắc, không ai tính hiệu quả của một dự án đầu tư có tuổi đời hàng chục năm chỉ với một thông số về giá bán duy nhất. Giá bán alumin 335 USD/tấn là giá bán bình quân được tính dựa trên cơ sở phân tích biến động giá 15 năm trở lại đây và dự báo cho 20 năm tiếp, với số liệu từ nhiều nguồn khác nhau (Sàn giao dịch kim loại London LME, Tập đoàn tư vấn và phân tích kinh doanh độc lập CRU, Tạp chí Habor Research & Metal Bulletin, dự báo của các tập đoàn hàng đầu về bauxite nhôm như Alcoa, BHPB, Rio Tinto...).

Tuy nhiên, tôi thừa nhận là không thể nói dự án không có rủi ro nào về giá. Vấn đề là lường trước rủi ro để có biện pháp đối phó. Đối với dự án này cũng như bất cứ dự án nào khác của TKV, trong quá trình vận hành phải làm tốt việc quản trị rủi ro nói chung để giảm thiệt hại đến mức thấp nhất và TKV - với vai trò một tập đoàn lớn kinh doanh đa ngành, đa lĩnh vực - có đủ điều kiện để làm được việc này.

* Thứ trưởng nhìn nhận thế nào về việc nhiều nhà khoa học, nhiều trí thức kiến nghị dừng dự án bauxite?

- Việc nhiều người ký kiến nghị tạm dừng các dự án bauxite-alumin, theo tôi hiểu, xuất phát từ sự lo ngại đối với mức độ an toàn của các dự án này sau khi xảy ra sự cố vỡ bể chứa bùn đỏ ở Hungary và 2 trận lũ lụt lớn ở các tỉnh miền Trung vừa qua. Đây là mối lo ngại hoàn toàn chính đáng và bản thân tôi cũng chia sẻ sự lo ngại đó.

Song tôi cho rằng lo ngại là để đừng chủ quan, để suy nghĩ, tính hết đến các khả năng có thể xảy ra và có phương án phòng ngừa, có giải pháp xử lý, khắc phục ở mức tối đa, như ý kiến của đại biểu QH Nguyễn Đình Xuân là “phải có phương án cho tình huống xấu kể cả nghìn năm một lần”, chứ không phải lo ngại để rồi không dám làm gì.

Vì vậy, mặc dù cả 2 dự án đã có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, qua nhiều lần rà soát, thẩm định, nhưng ngay sau sự cố Hungary, Bộ Công thương đã chỉ đạo TKV khẩn trương nghiên cứu, đề xuất các giải pháp bổ sung, các phương án xử lý, khắc phục sự cố nhằm hạn chế hậu quả đến mức thấp nhất nếu chẳng may xảy ra mưa lớn, động đất ngoài quy luật, thậm chí kể cả trong trường hợp xảy ra phá hoại.

Thu Trang (thực hiện)

Mai Hà (thực hiện)

Bô-xít Tây Nguyên và phép thử phản biện xã hội

Tác giả: Trần Minh Quân

Bài đã được xuất bản.: 42 phút trước

Sau một thời gian im lặng đến lạ kỳ của báo chí, trong những ngày vừa qua hầu hết các báo đều đăng tin liên quan đến bô-xít Tây Nguyên, từ những bài tham luận của các nhà chuyên môn, đến những bài phỏng vấn của các cá nhân mà tiếng nói của họ rất có trọng lượng.

Qua các bài báo này, có rất ít ý kiến ủng hộ dự án bô-xít. Trong số các ý kiến ủng hộ, ta chỉ thấy những quan điểm yếu ớt, thiếu thuyết phục của một vài cá nhân hiện đang làm việc tại Tập đoàn than và khoáng sản Việt Nam (TKV) như ông Lê Dương Quang và bộ trưởng bộ Tài nguyên - môi trường Phạm Khôi Nguyên...

Về phía không ủng hộ, ngoài những lập luận hết sức thuyết phục của các cá nhân cùng ký tên vào bản kiến nghị dừng dự án bô-xít đã nêu lên trong bản kiến nghị, dư luận đặc biệt chú ý đến ý kiến của các nhà khoa học có thâm niên về chuyên môn như TS Nguyễn Thành Sơn, ông Nguyễn Văn Ban, PGS.TS.Nguyễn Đình Hòe, các đại biểu Quốc Hội như ông Dương Trung Quốc, ông Nguyễn Minh Thuyết, GS Nguyễn Lân Dũng, ông Lê Quang Bình, ... cựu cán bộ chính phủ như GS Chu Hảo, GS Đặng Hùng Võ,...

Đọc lướt qua các bài báo, bài phỏng vấn này, một đặc điểm dễ nhận thấy là đa số đều nêu ý kiến lo ngại sâu sắc, từ hiệu quả kinh tế đến an ninh quốc phòng, văn hóa xã hội, đặc biệt là lo ngại những tác hại đến môi trường của dự án.

Các ý kiến này càng được thuyết phục hơn khi đa số họ là những người không liên quan gì đến dự án, nói cách khác, họ không có có những quyền lợi gì đi kèm theo dự án, tiếng nói đó là tiếng nói độc lập, trung thực xuất phát từ tấm lòng của một người công dân biết trăn trở với thời cuộc, canh cánh với nỗi lo cho vận mệnh dân tộc và giống nòi Việt Nam. Những vụ vỡ hồ chứa bùn đỏ được TS Nguyễn Thành Sơn chỉ ra trên khắp thế giới và gần đây nhất là ở Hungary là những minh chứng hùng hồn nhất. Hồ chứa bùn đỏ treo lơ lửng trên cao nguyên thực sự là một mối nguy hại tiềm tàng khủng khiếp.

Còn theo ông Đặng Hùng Võ thì "chúng ta đừng loanh quanh chấp nhận một tiên đề duy nhất là dứt khoát phải khai thác bô-xít". Đúng vậy, lâu nay chúng ta đã quen với việc duy nhất là phải chấp nhận những quyết định mà quên đi chúng ta có quyền phản biện nếu phát hiện thấy những tác hại do những quyết định ấy gây ra. Đây chính là cơ hội để chứng minh sực mạnh của phản biện xã hội và tập hợp được trí tuệ của toàn xã hội khi đất nước có những sự việc quan trọng.

Có một số ý kiến cho rằng dự án bô-xít đã đầu tư hàng trăm triệu USD (khoảng 400 - 600 triệu USD), nếu dừng dự án thì đây là một tổn thất rất nặng nề về mặt kinh tế. Theo GS Đặng Hùng Võ thì "400 triệu USD không nói lên điều gì cả, vấn đề là tương lai chúng ta sẽ thế nào". Đúng vậy, tương lai của hàng triệu người, tương lai của một vùng đất rộng lớn đang thấp thỏm lo sợ những tác động, nguy cơ tiềm ẩn của dự án mới là điều đáng quan tâm. Con số 400 triệu USD có bị mất đi để đổi lấy sự an tâm lâu dài, để giữ gìn bản sắc văn hóa của Tây Nguyên, để bảo đảm an ninh quốc phòng... tại một vị trí xung yếu - nóc nhà Đông Dương tính ra thì là quá rẻ.

Những ý kiến góp ý chân thành của một số người nặng lòng với đất nước trong thời gian qua ít nhiều đã có tác dụng nhất định. Bằng chứng là lời hứa sẽ xem xét và tổng hợp ý kiến để báo cáo lên Bộ Chính trị của người đại diện cho Chính phủ, chủ nhiệm VPCP Nguyễn Xuân Phúc. Hy vọng rằng lời hứa của ông Nguyễn Xuân Phúc cũng thật tâm và người dân đang chờ những quyết định sáng suốt từ các vị lãnh đạo cao nhất.

Để đi đến kết quả cuối cùng phù hợp với đa số ý kiến của các nhân sĩ, trí thức kể trên thực sự là một vấn đề nan giải, cần nhiều thời gian và ý thức tiếp nhận thông tin của nhiều người. Nhưng dẫu sao, những trăn trở này cũng là một dịp để thể hiện sức mạnh trí tuệ xã hội và quan trọng hơn là một phép thử của tiếng nói phản biện xã hội vốn đang lạc lõng, yếu ớt.

Theo SGTT

Việt Nam đã từng từ chối khai thác bô xít Tây Nguyên

(Dân trí) - “Việt Nam đã từng từ chối khai thác bô xít Tây Nguyên vì sợ phải trả giá về môi trường. Trên thế giới hiện cũng chưa có biện pháp nào khắc phục được những tai họa từ hóa chất do khai thác bô xít gây ra…”, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho biết.

Dự án bô xít đang được đẩy nhanh tiến độ…

"Tôi muốn Quốc hội ra nghị quyết mới về bô xít"

Về kiến nghị dừng các dự án Bô xít ở Tây Nguyên...

Là một trong những nhân vật ký kiến nghị gửi tới các cấp lãnh đạo cao nhất của Đảng và Nhà nước xung quanh vấn đề khai thác bô xít, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan đã có cuộc trao đổi với phóng viên báo Dân trí. Bà cho biết: Từ năm ngoái, khi dự án bô xít được đưa ra để chuẩn bị phê chuẩn tôi đã không đồng tình. Chúng ta đang khai thác tài nguyên một cách quá lãng phí. Đây cũng chính là vấn đề đã được các nhà khoa học cả trong nước và trên thế giới khẳng định có ảnh hưởng dữ dội tới môi trường sống.

Khi sự cố bùn đỏ ở Hungary xảy ra, nó lại khiến những người trước đây đã không đồng tình với dự án này dấy thêm mối lo. Năm ngoái, mối lo chỉ dựa trên những cảm nhận những tính toán nghiên cứu, nhưng bây giờ đã có bằng chứng thực tế.

Và năm nay nó có một sự trùng lặp khi dự án đang được triển khai không chỉ là sự cố bùn đỏ mà đồng thời còn xảy ra lũ lụt miền Trung. Nguyên nhân từ tình trạng lũ lụt do thiên tai cũng có nhưng cũng có cả nguyên nhân từ việc khai thác tài nguyên ko hợp lý.

Bà Phạm Chi Lan

Dưới con mắt của một nhà kinh tế, bà đánh giá như thế nào về dự án khai thác bô xít ở Tây Nguyên?

Nhiều người thừa nhận, vào khoảng năm 1976, 1977, sau giải phóng miền Nam, đất nước vừa thoát khỏi chiến tranh và muốn tận dụng mọi nguồn vốn có thể để vực dậy nền kinh tế.

Lúc đó, Liên xô cũ và Hungary cũng đã được chúng ta mời vào xem xét khả năng khai thác bô xít Tây Nguyên. Đây là hai nước có nền công nghiệp nhôm phát triển rất mạnh trên thế giới.

Sau khi thăm dò cẩn thận, họ đều đưa ra lời khuyên là không nên khai thác với lý do chính là hiệu quả kinh tế không cao và ảnh hưởng môi trường, trong đó họ có tính đến giá điện. Vì Việt nam không có điện giá thấp như Liên xô dùng thủy điện nên rất khó có thể chế biến được nhôm vì chi phí rất đắt.

Đáng chú ý, họ cũng đã cảnh báo, Tây Nguyên ở vùng cao, nếu bùn đỏ tràn xuống thì không những Tây Nguyên mà hàng loạt khu vực ở vùng trũng thấp bị ảnh hưởng. Bởi vậy, dù kinh tế rất khó khăn nhưng lúc đó ta cũng đã nghe theo họ.

Chính vì thế, tôi cảm thấy tiếc là lúc chúng ta đang cần tiền nhất mà cũng không chấp nhận trả giá cho môi trường, vậy mà khi thuận lợi như hiện nay thì lại “gật đầu”.

Bất kể một người làm kinh tế nào cũng đều cần phải biết là chi phí cơ hội đã cho thấy, nếu cùng một khoản tiền thì cần làm cái gì có hiệu quả kinh tế cao nhất.

Nhưng số tiền đã đầu tư 400 triệu USD cho dự án là không phải nhỏ. Và người làm kinh tế thì cũng cần phải tính toán…?

Trong văn thư gửi các lãnh đạo cấp cao nhất Đảng, Nhà nước, chúng tôi cũng chỉ kiến nghị dừng lại để xem xét tất cả các vấn đề, đánh giá một cách cẩn trọng hơn hoặc có thêm những biện pháp cần thiết chứ chúng tôi không bác bỏ dự án đó.

Bởi vậy, khoan hãy nói đã đầu tư 400 triệu USD sẽ thành lãng phí. Cũng không ai muốn số tiền đó trở thành “đống sắt vụn”. Nhưng nếu triển khai dự án mà không tính toán kỹ thì khi rủi ro xảy ra nó sẽ lớn hơn gấp nhiều lần, thậm chí có những không thể tính được bằng tiền.

Mà tôi được biết, với trình độ công nghệ của thế giới thì cho tới thời điểm hiện nay chưa có biện pháp nào có thể khắc phục được những tai họa từ hóa chất có trong chất thải do khai thác bôxit gây ra.

Một hồ chứa bùn đỏ ở Ấn Độ từ khai thác bô xít (ảnh: redmud.org)

Bà nghĩ sao khi một lãnh đạo Bộ Công thương cho biết đang đẩy nhanh tiến độ của dự án để tạo ra lợi nhuận cho Tây Nguyên?

Tôi cho là họ nên có những phản ứng tốt hơn là như vậy. Nếu như họ vẫn tin tưởng việc này là hoàn toàn đúng thì hãy công bố rộng rãi cho xã hội một cách cụ thể các con số về chi phí, giá thành, lợi nhuận, rủi ro về thị trường, giá cả biến động, khách hàng mua không nhiều…, đặc biệt là rủi ro về thiên tai thì sẽ chống đỡ như thế nào.

Và tôi nghĩ rằng, những người công bố thông tin đó sẽ phải chịu trách nhiệm với lời nói của chính mình trước lịch sử và sự sinh tồn của các thế hệ sau này.

Tôi biết là Bộ Công Thương cũng đã giao cho TKV phải xem xét lại và TKV cũng nói là sẽ cử đoàn đi Hungary để khảo sát nhưng tất cả đều đang trong quá trình chuẩn bị. Bởi vậy, lời tuyên bố của như trên rất dễ khiến dư luận hiểu theo nghĩa không tích cực…

Tôi rất mong một lần nữa các cơ quan ban ngành và Chính phủ bình tĩnh xem xét lại. Nếu thấy có gì đó chưa thực chắc chắn thì đây cũng chính là cơ hội tốt để chúng ta dừng lại bởi đã có được một sự đồng cảm lớn trong người dân, các nhà tri thức.

Như khảo sát của Dân trí, có tới 93% đồng tình với kiến nghị dừng và chỉ có 6% đồng tình với ý kiến của Bộ TNMT mà thôi!

Xin cảm ơn bà!

Lan Hương

Xét toàn diện, bô-xít không có lợi cho phát triển của Tây Nguyên

Tác giả: VNR500

Bài đã được xuất bản.: 1 giờ trước

(VNR500) - "Trên cái nhìn tổng thể, tôi cho là làm bô-xít hiện nay không có lợi gì cho sự phát triển của Tây Nguyên" - nhà văn Nguyên Ngọc. "Nếu không cẩn thận, TKV có thể sẽ đóng góp thêm khái niệm "Fulro đỏ" trên Tây Nguyên" - TS. Nguyễn Thành Sơn.

Xin mời độc giả theo dõi toàn bộ nội dung buổi tranh luận trực tuyến về dự án bô-xít, diễn ra lúc 14h chiều 27/10.

- Phóng viên Phạm Huyền:

Xin kính chào quý khán giả và độc giả. Diễn đàn Kinh tế Việt Nam (VNR500), báo VietNamNet xin mời độc giả theo dõi tranh luận trực tuyến "Nên tiếp tục hay dừng dự án bô-xít Tây Nguyên".

Sau thảm họa bùn đỏ tại Hungary, dự án bô-xít ở Tây Nguyên do Tập đoàn Than Khoáng sản Việt Nam (TKV) làm chủ đầu tư một lần nữa lại trở thành điểm nóng trong dư luận khi mới đây, ngày 9/10, hơn 1.500 trí thức, các nhà khoa học cả nước đã lại một nữa cùng ký thư kiến nghị gửi lãnh đạo Đảng, Quốc hội và Chính phủ khẩn thiết yêu cầu dừng ngay dự án này.

Nhằm cung cấp góc nhìn toàn diện, đa chiều và khách quan, hôm nay, Diễn đàn VNR500 mời 4 vị khách cùng tranh luận về chủ đề này.

Xin giới thiệu ông Bùi Cách Tuyến - Thứ trưởng Bộ TN&MT kiêm Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường, nhà văn Nguyên Ngọc - một trong những người đã ký tên vào bản kiến nghị xin dừng dự án, đại diện chủ đầu tư, ông Nguyễn Thanh Liêm - Trưởng ban Nhôm - titan của TKV, và TS. Nguyễn Thành Sơn - Giám đốc Công ty Năng lượng Sông Hồng - một thành viên của TKV.

Làm 1 tấn bô-xít, mất 1 tấn lúa

- Thưa nhà văn Nguyên Ngọc, ông là một trong những người đã ký tên vào bản kiến nghị tạm dừng khai thác bô-xít. Ông có thể chia sẻ lý do cũng như tâm tư của giới nhân sĩ cả nước về dự án này?

Nhà văn Nguyên Ngọc:

Thưa quý vị, thưa các chị các anh. Tôi nghĩ là vấn đề mà hôm nay chúng ta cùng ngồi ở đây và nói với nhau không phải là vấn đề mới. Cách đây mấy năm khi dự án bô xít ở Tây Nguyên bắt đầu, trong dư luận cũng đã có nhiều suy nghĩ và nhiều ý kiến khác nhau, và những ý kiến đó tôi nghĩ là không chỉ tập trung vào một vài vấn đề, ví dụ như là hiệu quả kinh tế hoặc là vấn đề môi trường.

Nhà văn Nguyên Ngọc (ảnh L.A.D)

Tôi nghĩ là dự án này gợi lên ra nhiều suy nghĩ, lo lắng về nhiều mặt, có thể nói là rất toàn diện, cả về hiệu quả về mặt kinh tế, cả về vấn đề môi trường, cả về xã hội, an ninh quốc phòng. Đặc biệt dự án này được triển khai ở một vùng đất đặc biệt, hết sức nhạy cảm.

Chúng ta coi Tây Nguyên là mái nhà của Đông Dương, nó ảnh hưởng tới tất cả khu vực rộng lớn xung quanh về tất cả các mặt. Vì vậy dự án này đã gây ra nhiều suy nghĩ, cân nhắc, lo lắng của nhiều giới trong xã hội.

Và đây cũng không phải là lần đầu tiên mà chúng tôi - những nhà khoa học, các nhà văn hóa, các nhà hoạt động xã hội - quan tâm tới vấn đề này và lên tiếng về vấn đề này.

Cách đây hơn 2 năm, chúng tôi cũng đã có kiến nghị, cũng gửi đến các cơ quan cao nhất của Đảng và của Nhà nước, và bày tỏ những ý kiến, quan tâm và lo lắng của chúng tôi và cũng đề xuất một số kiến nghị của chúng tôi về dự án này, đặc biệt là ở hai điểm đầu tiên đang làm là nhà máy Tăng Rai ở Lâm Đồng và nhà máy Nhân Cơ ở Đăk Nông.

Lần này, tôi nghĩ là vấn đề được đặt trở lại vì nó xảy ra sự cố bùn đỏ ở Hungary. Sự cố vỡ hồ bùn đỏ được coi là một tai họa quốc gia của Hungary, và thậm chí người ta coi là một thảm họa có tính chất châu lục của châu Âu. Có thể nói sự cố bùn đỏ ở Hungary đặt trở lại vấn đề chúng ta bàn cãi trong những năm qua, cho chúng ta những thực tế để chúng ta suy nghĩ, cân nhắc lại về vấn đề này.

Trong khi, đây là nước có truyền thống về làm bô-xít rất là lâu năm, làm nhôm rất lâu năm, ở một nước mà so với nước ta có thể nói là rất tiên tiến... tất cả những cái đó khiến chúng ta phải suy nghĩ trở lại về dự án của chúng ta.

Chúng tôi thấy tính chất cấp bách của vấn đề như vậy cho nên một số nhà khoa học, nhà văn hóa, nhà hoạt động xã hội có ký kiến nghị gửi tới các cơ quan lãnh đạo cao nhất của Đảng, Nhà nước và các cấp, bày tỏ ý kiến về dự án bô-xít Tây Nguyên.

Cũng xin nói rõ là bày tỏ các ý kiến rất toàn diện, về tất cả các phương diện, chứ không phải là chỉ về phương diện kinh tế hay là môi trường. Đến hôm nay, đã có hơn 2.000 người ký vào bản kiến nghị đó, gần 2.200 người ký tên vận động.

Chúng tôi cũng rất mong là có những cuộc trao đổi như thế này, tức là giữa những người quan tâm ở trong xã hội và những người đóng góp trách nhiệm trong chương trình này để chúng ta có thể cùng nhau trao đổi làm thế nào đó tìm được cách giải quyết việc này tốt nhất, có lợi ích nhất về trước mắt và cả lâu dài cho đất nước và cho cả dân tộc của chúng ta.

- Phóng viên Phạm Huyền:

Xin cảm ơn ông. Thưa ông Nguyễn Thanh Liêm, trước tâm tư của nhà văn Nguyên Ngọc vừa mới chia sẻ, ông có ý kiến gì? Dẫu biết rằng dự án đã triển khai được một thời gian, và chắc là chủ đầu tư cũng có rất nhiều những băn khoăn, tâm tư, rất mong ông chia sẻ rõ hiện nay TKV đang triển khai dự án này tới đâu và trước những yêu cầu khẩn thiết của giới nhân sĩ như vậy, Tập đoàn có ý kiến gì?

Ông Nguyễn Thanh Liêm, Trưởng ban Nhôm - Titan (TKV):

Thứ nhất, tôi xin bày tỏ lời cảm ơn tới Báo VietNamNet cho tôi được đại diện cho chủ đầu tư tham dự diễn đàn này. Và cũng rất cảm ơn các độc giả đã quan tâm theo dõi. Về vấn đề như trao đổi, các dự án hiện nay của chúng tôi, Tập đoàn đang triển khai hai dự án, thứ nhất là dự án tổ hợp bô-xít Tân Rai ở Lâm Đồng và dự án alumin Nhân Cơ ở Đăk Nông.

Dự án Tổ hợp Bô xít Lâm Đồng có quy mô, công suất đợt 1 là 650.000 tấn alumin một năm và đã được khởi công xây dựng từ 2008. Theo kế hoạch, đầu 2011 nhà máy sẽ vận hành và có sản phẩm.

Còn dự án alumin Nhân Cơ thì như quý vị cũng đã biết, còn phải kiểm tra lại các tính toán về kinh tế, và vừa rồi cũng đã được kiểm tra, thẩm định và Thủ tướng Chính phủ cũng đã cho phép khởi công xây dựng.

Ngày 28/2/2010, dự án này cũng đã được làm lễ khởi công. Theo kế hoạch, dự kiến 2012, dự án này sẽ đưa vào vận hành. Đó là tiến độ thực hiện dự án. Tình hình thực hiện thì đến nay, đã cơ bản là hoàn thành dự án Tân Rai. Phần xây dựng nhà máy alumin còn đang tiến hành phần lắp đặt cũng như làm công tác nghiệm thu để có thể tiến hành chạy thử, dự kiến vào tháng 11 và chạy toàn bộ không tải vào tháng 3/2011, đến quý II/2011 có sản phẩm.

Ông Nguyễn Thanh Liêm Còn về tình hình thực hiện dự án Alumin Nhân Cơ, hiện nay chủ yếu nhà thầu đang làm công tác là xây dựng các công trình tạm để chuẩn bị cho việc thi công và vào mùa khô sẽ tiến hành công việc thi công xây dựng công trình. Về các ý kiến của các nhân sĩ, nhà khoa học, chúng tôi cho rằng đó cũng là điều bình thường vì sự cố tại Hungary là một lời cảnh báo cho Tập đoàn xem xét.

Tôi cho rằng đó cũng là điều khiến chúng tôi cần xem xét lại thận trọng hơn, kiểm tra các tính toán lại làm sao cho các dự án đảm bảo về hiệu quả môi trường, cũng như hiệu quả về kinh tế - xã hội.

- Phóng viên Phạm Huyền:

Tại các hội thảo năm 2008-2009, nhiều nhà khoa học đã phản biện về tính an toàn và hiệu quả kinh tế không cao của các dự án bô-xít. Về vấn đề này, TS. Nguyễn Thành Sơn - Giám đốc Công ty Năng lượng Sông Hồng, đã có nhiều trăn trở, băn khoăn. Vậy trước chia sẻ của nhà văn Nguyên Ngọc và thông tin từ ông Nguyễn Thanh Liêm, ông có ý kiến gì?

TS. Nguyễn Thành Sơn:

Trước hết, dự án alumina này, ý kiến và quan điểm của chúng tôi đã được trình bày từ năm 2008 - tức là từ khi hội thảo đầu tiên được tổ chức trong Tây Nguyên. Ngay từ khi đó, chúng tôi cũng đã nói rõ rồi. Cách đây ba chục năm, thậm chí là các nước thành viên trong Hội đồng Tương trợ Kinh tế, trong đó đi đầu là Hungary và Liên Xô, người ta cũng đi vào nghiên cứu các bước triển khai để làm cho mình dự án bô-xít ở trên Tây Nguyên.

Lúc bấy giờ, trong phía XHCN rất thiếu nhôm, đặc biệt là cho quốc phòng. Nhưng sau khi nghiên cứu, các chuyên gia của khối SNG cũng cảnh báo chúng ta là: nếu các anh làm một tấn bô-xít ở Tây Nguyên thì các anh sẽ mất đi một tấn lúa ở dưới đồng bằng Nam Trung Bộ.

Và vấn đề không phải là ảnh hưởng tới môi trường, mà là ảnh hưởng tới sinh thái. Bùn đỏ liên quan tới vấn đề tại chỗ là môi trường, nhưng nó liên quan tới toàn vùng, toàn cục thì đó là vấn đề môi trường sinh thái.

Cách đây mấy chục năm, các chuyên gia đã nhìn xa hơn, rõ hơn về vấn đề sinh thái. Người ta đã so sánh giữa cái lợi ích, lợi ích khai thác bô-xít với vấn đề bảo đảm lợi ích canh tác nông nghiệp ở dưới vùng đồng bằng Nam Trung Bộ, vựa lúa Nam Trung Bộ của chúng ta. Người ta đã cảnh báo rồi và người ta cũng khuyên chúng ta là thôi, tạm quên đi.

TS. Nguyễn Thành Sơn

Như chúng ta thấy là trong những năm 70-80, Liên Xô và các nước XHCN giúp chúng ta trên Tây Nguyên là làm chè, cà phê mặc dù chè và cà phê họ có thể nhập ở Ấn Độ hoặc ở đâu đấy cũng được, còn bô-xít người ta thiếu nhưng cũng không dám giúp mình làm bô-xít trên Tây Nguyên, mà chỉ dám làm cà phê và chè.

Đấy là thông tin mà ai cũng đã biết để nói rằng làm dự án bô-xít ngay từ lúc bấy giờ người ta đã nhìn nhận, đánh giá mức độ ảnh hưởng của nó như thế nào.

Gần đây, trong cái vụ sự cố hồ bùn đỏ ở Hungary, chúng tôi cũng xin nói lại là đây không phải là sự cố duy nhất. Năm 2005 ở Ukraina - cũng là nước nằm trong hệ thống XHCN - đã bị sự cố rồi. Và Tổng thống Ukraina lúc đó là Victor Yushenko cũng phải trực tiếp xuống tận hiện trường. Sông Đờ Nhép lúc đó cũng đỏ rực lên. Tổng thống xuống can thiệp và yêu cầu phải nghiên cứu lại công nghệ thải bùn.

Năm 2005 chúng ta chưa có gì nên chưa quan tâm. Còn lúc đó, trên các phương tiện truyền thông của Ukraina người ta gọi bùn đỏ là "khủng bố đỏ".

Quan điểm của tôi là trước sau như một, như đã trình bày tại hai hội thảo ở trên Tây Nguyên và sau này là hội thảo ở Văn phòng Trung ương Đảng và hội thảo VUSTA cũng vậy, chúng tôi cho rằng vấn đề sinh thái, môi trường là cái rất nguy hiểm trong chuyện triển khai dự án bô-xít của TKV trên Tây Nguyên.

Nếu không cẩn thận, TKV có thể sẽ đóng góp thêm khái niệm nữa là "Fulro đỏ" trên Tây Nguyên.

Đã mổ xẻ thực tế như bác sĩ hội chẩn

- Phóng viên Phạm Huyền:

Xin cảm ơn ông. Hiện nay, dự án bô xít Tây Nguyên đã triển khai tại Tân Rai đang có hai luồng ý kiến tranh luận về phương pháp xử lý bùn thải. Một bên phản biện cho rằng cần triển khai bằng công nghệ xử lý thải bùn khô, trong khi TKV vẫn kiên trì theo đuổi công nghệ ướt. Chung quy lại, dù là công nghệ nào thì vẫn phải đảm bảo vấn đề môi trường, vấn đề sinh thái đầu tiên. Dự án này đã được Bộ TN&MT thẩm định. Vậy, ông Bùi Cách Tuyến - Thứ trưởng kiêm Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường cho biết, Bộ đánh giá như thế nào về tác động môi trường, nhất là vấn đề sinh thái khi triển khai dự án bô-xít tại Tây Nguyên?

Thứ trưởng Bùi Cách Tuyến:

Thưa quý vị độc giả và các bạn nghe đài, về phía Bộ TN&MT nói chung và Tổng cục Môi trường nói riêng, chúng tôi cũng có một số ý kiến như sau: Tổng cục Môi trường là một đơn vị trực thuộc Bộ TN&MT, mới được thành lập 2 năm gần đây. Khi đó, chúng tôi cũng có một số nhiệm vụ liên quan tới sản xuất và chế biến bô-xít ở Tây Nguyên. Chúng tôi đã tiến hành một số công việc có liên quan.

Như chúng ta đều biết là trong năm 2009 thì đã có một hội nghị rất lớn, suốt cả một ngày, do Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải chủ trì vào tháng Tư, và sau đó thì Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã ký một văn bản 650 phân công cho 6-7 Bộ và các địa phương có liên quan.

Như vậy, về yếu tố liên quan tới vấn đề môi trường của hồ bùn đỏ, Bộ TN&MT được phân 4 nhiệm vụ, trong đó hai cái là phối hợp, một cái là đề xuất và một cái là chủ trì. Hai cái phối hợp nằm trong mục 1, trong văn bản số 650. Mục 1 này giao nhiệm vụ cho Bộ Công Thương là có trách nhiệm chủ trì phối hợp với các bộ, ngành, địa phương liên quan để thẩm định thiết kế hồ bùn đỏ của dự án Tân Rai và Nhân Cơ trên cơ sở trình của TKV và đảm bảo an toàn lâu dài về môi trường.

Về phân công này, Bộ TN&MT đã cử một tiến sĩ vào hội đồng do Bộ Công Thương thành lập, và các chuyên viên của Bộ cũng đã họp nhiều lần để đóng góp ý kiến với Bộ Công Thương nhiều lần về việc này. Sau đó, Bộ Công Thương đã có một văn bản gần đây vào tháng Tư về việc thẩm định bước đầu của thiết kế hồ bùn đỏ do Tập đòan TKV đệ trình.

Đó là nhiệm vụ thứ nhất mà Chính phủ giao. Nhiệm vụ thứ hai mà Chính phủ giao nằm trong mục 2. Mục 2 giao nhiệm vụ cho Bộ TN&MT.

Liên quan tới chủ đề về bùn đỏ và yếu tố môi trường thì có ba việc như hồi nãy tôi nó đó: một đề xuất, một phối hợp và một chủ trì. Một phối hợp trong mục 2 này là gì? Đó là phối hợp với chính quyền địa phương để giám sát chặt chẽ việc thực hiện các giải pháp môi trường của hai dự án Tân Rai và Nhân Cơ.

Về nhiệm vụ do Thủ tướng giao thì Bộ TN&MT đã làm được những việc sau:

Thứ nhất, đã họp với chính quyền địa phương của Lâm Đồng và Đăk Nông và đã tư vấn cho hai sở TN&MT của hai địa phương này thành lập hai dự án với đầy đủ các chi tiết cho việc thành lập hai trung tâm quan trắc và các chỉ tiêu quan trắc đối với môi trường của hai tỉnh nói chung và đối với khu vực sản xuất bô-xít nói riêng. Và kinh phí là do Tập đoàn TKV cung ứng và Tập đoàn TKV cũng đã có những văn bản để gửi UBND các địa phương này về việc cung cấp kinh phí cho việc thực hiện hai hệ thống quan trắc này.

Thứ hai, Bộ TN&MT đã thành lập một tổ giám sát và cử một Phó Tổng cục trưởng làm tổ trưởng, trong đó có rất nhiều thành viên là những chuyên viên của Sở TN&MT địa phương và có người của bên TKV cùng tham dự.

Và tổ giám sát này cho tới bây giờ đã tổ chức giám sát ba lần và đã báo cáo kết quả giám sát nằm đầy đủ trong kết quả hồ sơ mà chúng tôi đã lưu trữ. Và trong ba lần giám sát như vậy đều có biên bản đối với nơi giám sát, và sau đó là có văn bản đối với chủ đầu tư, những khuyến nghị mà tổ giám sát đã quan sát thấy ở trong thời kỳ giám sát.

Như vậy là đối với việc phối hợp với chính quyền địa phương thì có hai nội dung như vậy mà Bộ TN&MT đã hòan thành đối với trách nhiệm mà Thủ tướng Chính phủ giao.

Việc thứ ba là một đề xuất. Thì đề xuất là gì? Đề xuất mà Chính phủ giao là tăng cường công tác quản lý nhà nước về môi trường đối với các dự án bô-xít.

Về việc này, trước khi diễn ra cuộc thẩm định, Bộ TN&MT đã cử tất cả là 3 đoàn đi tham quan. Đoàn thứ nhất đi Brazil, vùng South Louis, những vùng mỏ của Bắc Brazil trong vùng Amazon. Ở đó, bô-xít cũng tương tự như ở Việt Nam về tính chất. Bản thân tôi cũng có mặt trong đoàn đó, người thứ hai là Cục trưởng cục Địa chất - Khoáng sản, người thứ ba là Vụ trưởng Vụ Khoa học Công nghệ của Bộ, người thứ tư là một chuyên viên của cục Địa chất - Khoáng sản, người thứ năm là một người lo về thông tin truyền thông của Bộ. Cùng đi với đoàn là có người của Văn phòng Chính phủ, của Trung ương Đảng, của TKV và một số người khác. Chúng tôi đã khảo sát ở đó.

Đoàn thứ hai đi tây Úc do Cục trưởng Cục Địa chất - Khoáng sản tiến hành nhằm nghiên cứu về chế biến và khai thác bô xít tại đây và một số đoàn khác sang Trung Quốc để tìm hiểu thực tế ở đó.

Chúng tôi làm theo cách thức như là bác sĩ hội chẩn đó, tức là mình khảo sát nhiều nơi, thông tin tập trung có ý kiến, góp ý, đánh giá về lĩnh vực này. Trước khi diễn ra việc thẩm định DTN của Nhân Cơ cũng như bổ sung cho Tân Rai, chúng tôi đã có những chuyến đi khảo sát. Và như vậy, riêng vùng South Louis trong vùng Amazon, Bắc Brazil thì số lượng phim quay và ảnh chụp lên tới mấy chục Gigabyte.

Chúng tôi đã có những nghiên cứu cụ thể để tìm hiểu vì Việt Nam mình là một đất nước đang phát triển thành ra vấn đề này cũng vẫn còn mới cho nên việc nghiên cứu, tìm hiểu thực tiễn là một vấn đề rất quan trọng.

Bộ TN&MT cũng ý thức được việc đó nên chúng tôi cũng cố gắng hết sức để tìm hiểu, học hỏi để tìm ra những gì hữu ích cho việc này. Đó là những đề xuất. Sau khi nghiên cứu xong, khi về chúng tôi thành lập ra một tổ kỹ thuật để tìm hiểu và đọc trước các đánh giá về tác động môi trường của TKV. Và tổ kỹ thuật này cũng như là hội đồng thẩm định về sau, trên 80% là những nhà khoa học, những nhà quản lý chừng mười mấy %. Chúng tôi có mang theo danh sách các hội đồng kèm theo đây.

Trên 80% là các nhà khoa học đầu ngành có liên quan về vấn đề khai khoáng về hóa học, về môi trường, về địa chất. Danh sách đều có ở đây và ngay cả trong tổ kỹ thuật về môi trường cũng thế và hội đồng thẩm định cũng vậy.

Chúng tôi hết sức chú ý lắng nghe về tiếng nói của các nhà khoa học trong các tổ như thế. Nói về các đề xuất, chúng tôi đã có các việc làm đề xuất trong các tổ thẩm định. Thứ ba là về chủ trì.

Chính phủ giao là chủ trì phối hợp với các bộ, ngành, địa phương tăng cường công tác quản lý chế biến, khai thác khoáng sản bô xít thì cái này chưa thể làm được bởi vì trên thực tế là chưa có ở đâu có khai thác và chế biến nên nhiệm vụ chủ trì này là chúng tôi đưa nó vào thì "tương lai" - như là anh Liêm mới nói là cho tới bây giờ chưa có khai thác và chế biến ở đâu cả và tới năm 2011 mới bắt đầu, nên chúng tôi phải chờ đợi.

Và nói tóm lại, là về một cơ quan chính phủ cấp dưới, chúng tôi phải có trách nhiệm thực hiện các chỉ đạo của Bộ Chính trị, của Chính phủ và giao nhiệm vụ gì thì chúng tôi đã cố gắng hoàn tất những nhiệm vụ có thể làm được trong thời gian vừa qua.

Quan trọng là xác định xác suất rủi ro

- Phóng viên Phạm Huyền:

Có một điều mà rất nhiều nhà khoa học, nhân sĩ khác băn khoăn là tính an toàn và nguy cơ tác động tới môi trường của hai dự án bô-xít Tây Nguyên. Mọi sự lo ngại đều nằm ở thì tương lai, về lý thuyết có thể an toàn, nhưng biến đổi khí hậu là khôn lường. Ông Tuyến có thể cho biết với kịch bản xấu nhất, như mưa lũ và động đất cấp 7 cấp 8 thì điều gì sẽ xảy ra? Ông nghĩ gì về những nguy cơ này?

Thứ trưởng Bùi Cách Tuyến:

Tất cả hoạt động của con người, dù trong công nghiệp hay nông nghiệp, giao thông vận tải, dịch vụ hay bất kỳ lĩnh vực nào khác đều có chứa đựng rủi ro.

Chính vì vậy các ngành khoa học sau này có hình thành ngành khoa học đánh giá rủi ro, và khoa học này nó dựa trên nền tảng toán học, dựa trên hai môn học, gốc là xác suất thống kê. Nó sẽ xác định trong ngành nào đó độ rủi ro là bao nhiêu.

Ví dụ như hãng Boeing, Airbus chế tạo ra chiếc máy bay thì khả năng nó nổ trên trời là bao nhiêu, cái đó người ta tính được.

Ngành khai khoáng cũng là ngành hết sức rủi ro, ví dụ như là khai khoáng ở Nhật Bản trên bờ sông Jinsu, nó gây ra bệnh cho người dân Nhật. Thậm chí việc hết sức từ thiện như Unicef giúp Bangladesh lấy nước ngầm lên để tránh bệnh đường ruột nhưng đã gây ra bệnh tật rất nhiều cho người dân ở đây.

Những chuyện trong ngành khai khoáng các loại khác nó cũng hàm chứa những rủi ro đó, quan trọng nhất là phải làm sao tính toán được xác suất rủi ro đó và có những kế hoạch quản lý rủi ro.

Ở đây, việc này đã phân định rất rõ trách nhiệm của các bộ ngành.

Ở trong văn bản của Thủ tướng CP thì vấn đề thiết kế hồ bùn đỏ là trách nhiệm của TKV, về mặt thẩm định bản báo cáo tác động môi trường là Bộ TN&MT, thẩm định về thiết kế kỹ thuật, thiết kế chi tiết hồ bùn đỏ khi thi công là trách nhiệm của TKV và Bộ Công Thương.

Chúng tôi về mặt phê duyệt DTM thì chúng tôi đã rất kỹ lưỡng rồi.

Tôi lấy ví dụ: Khi phê duyệt dự án Nhân Cơ, nếu bây giờ chủ đầu tư làm đầy đủ tất cả những yêu cầu đã nêu ra trong báo cáo thì tình hình rất tốt, chỉ trừ những xác xuất rất nhỏ do tai biến.

Chẳng hạn bây giờ chúng ta lo nhất là về hồ bùn đỏ thì trong quyết định phê duyệt dự án Nhân Cơ, ngày 31/12/2009, có nói: Trong quá trình xây dựng các hạng mục của dự án thực hiện nghiêm túc các giải pháp kỹ thuật theo đúng thiết kế xây dựng hồ bùn đỏ, các hạng mục chính và các hạng mục khác đã được các cơ quan phê duyệt, sử dụng các tiêu chuẩn xây dựng Việt Nam.

Như vậy về trách nhiệm của Bộ TN&MT là chỉ nêu ra nguyên lý, mục tiêu phải đạt được. Còn đạt được như thế nào và những chi tiết kỹ thuật thì các anh em chuyên viên, các nhà khoa học ngành khai thác có trách nhiệm đưa ra để bảo đảm được mục tiêu.

Và trong chuyện phê duyệt này chúng tôi cũng nói đến việc tái sử dụng nước, những vấn đề thu gom nước bên hai hồ và bảo đảm thoát nước mưa bề mặt, đảm bảo không có hồ bùn đỏ chảy tràn ngay cả khi có lượng mưa lớn.

Những kế hoạch phòng ngừa ứng cứu thảm họa môi trường, tiến hành phục hồi, hoàn thổ, rồi phải đảm bảo kinh phí cho các hoạt động bảo vệ môi trường để đảm bảo cho việc hoạt động của nhà máy không ảnh hưởng đến cộng đồng.

Ở đây trong phạm vi quan sát được thì tôi nói được đến đâu trình bày đến đó.

Như dự án bô-xít ở Brazil thì hồ bùn đỏ của họ được thiết kế và chính khoảng 10 người của nhóm khảo sát đã chứng kiến những cây đã mọc được hơn 20 tuổi trên hồ bùn đỏ thứ nhất.

Còn hồ thứ 2 là trên đó đã thiết lập một công viên và cây cũng được mười mấy tuổi rồi. Nếu VietNamNet cần tôi sẽ cung cấp toàn bộ hình ảnh và video về việc đó để bất kỳ độc giả nào cần xem thì xem.

Còn hồ bùn đỏ thứ 3 đang sử dụng, chúng tôi chưa được biết đặc tính hồ ở Bungary, nhưng ở Brazil thì họ đào sâu xuống đất từ 15-20m và bùn đỏ bên trong chịu lực do chính bản thân nền đất và khi họ đổ đến ngang mặt đất rồi thì họ đổ thêm theo hình kim tự tháp, tức là họ bắt đầu dùng các bao chứa vật liệu để nâng cao 2 đến 3 tấc, lớp đất khô đi thì họ bắt đầu co hẹp lại, đổ thêm một lớp nữa.

Sau cùng là họ đổ thêm một lớp đất nước chừng 6-7m và trồng cây.

Và bên hồ bùn đỏ thứ 3 mà họ đang sử dụng, cạnh đó có hồ thứ 4 chưa sử dụng và cùng diện tích. Như vậy trong quá trình nước mưa chảy chính trên mặt hồ, tôi khảo sát thấy nó sẽ chảy theo máng như kim tự tháp và nó sẽ về dọc các đường rãnh xung quang và sau đó nó sẽ được bơm ra bằng đường ống dẫn.

Trong trường hợp mưa lớn mà bơm không hết thì nó sẽ chảy vào hồ thứ 4, sẽ được sử dụng trong tương lai và độ lớn của nó bằng hồ đang sử dụng.

Đó là những điều chúng tôi khảo sát được ngay tại chỗ và trong mấy chục năm sử dụng nó không có vấn đề gì.

Còn ở Hungary tôi không phát biểu được vì cũng chưa khi nào đến để xem và chưa biết nó thế nào. Tuy nhiên những gì thấy từ việc xử lý bùn đỏ ở Brazil, họ làm rất là bài bản và đáng tin cậy.

Một việc nữa tôi cũng muốn đề cập ở đây là vấn đề hoàn thổ.

Phái đoàn chúng tôi đã đứng sát ngay tại chỗ khu vực mà họ đang khai thác. Bên Brazil thì những điều mà chúng tôi khảo sát thấy là lớp bô-xít không cạn như ở Việt Nam, ở chúng ta chỉ cần 2-3m là có thể bóc được lớp bô-xít bên dưới rồi. Nhưng Brazil thì phải bào lớp đất phía trên sâu hơn, nó mới lấy lớp bô-xít.

Cách họ làm là họ bào lớp đất ấy sang một bên, họ khai thác hết lớp bô-xít đi, sau đó họ đẩy lớp đất mặt ấy về, sau đó họ mới khai thác đất bên cạnh. Sau đó họ trồng cây lên.

Trước đây tôi là Hiệu trưởng của một trường đại học nông nghiệp, tôi đã đến nhiều Đại học Nông nghiệp rồi nhưng tôi chưa thấy ở đâu có một vườn ươm cây lớn như thế trong Đại học Nông nghiệp Việt Nam.

Tại đó người ta làm một vườn cây cực lớn. Họ đã làm một nhà lưu trữ các loại thực vật.

- Phóng viên Phạm Huyền:

Như ông nói thì chúng ta đã khảo sát và học hỏi nhiều bài học ở các nước nhưng điều băn khoăn là nhìn vào thực tế TKV triển khai các dự án khai thác than, đôi điều đâu đó người ta vẫn băn khoăn là từ lý thuyết đến hành động lại là một khoảng cách. Vậy với những chia sẽ mà ông Tuyến vừa nêu thì ông Liêm có thể có một cam kết nào liệu TKV có thể đảm bảo sự an toàn cho các hồ chứa bùn được như vậy không?

Ông Nguyễn Thanh Liêm:

Về tính an toàn của hồ bùn đỏ thì đã được cơ quan thiết kế, một viện tư vấn hàng đầu của Trung Quốc về lĩnh vực này và họ cũng đã làm nhiều công trình ở nước ngoài.

Thứ hai nữa là các tiêu chuẩn họ sử dụng phải tuân thủ các tiêu chuẩn của Việt Nam về bãi lấp chất thải rắn và chôn lấp chất thải nguy hại.

Vì ở Việt Nam chưa có tiêu chuẩn thiết kế về bùn đỏ thế nên phải sử dụng các tiêu chuẩn của Trung Quốc cũng như tham khảo các tiêu chuẩn của nước ngoài, đặc biệt là các thiết kế của Brazil và Úc.

Thêm nữa là về thiết kế này đã được Hội đồng các nhà khoa học như anh Tuyến đã nói, rất nhiều các nhà khoa học cũng như các bộ ngành thẩm định, trao đổi với bên thiết kế để đảm bảo tính an toàn của hồ bùn đỏ.

Để đảm bảo an toàn thì hồ bùn đỏ này chia ra rất nhiều khoang, các khoang này thường từ 14-16ha, dung tích từ 600-1,6 triệu m3. Nên việc ảnh hưởng của nó khi có sự cố thì cũng được giảm tối thiểu nếu có xảy ra.

Hơn nữa về các nguyên tắc chống thấm thì chúng tôi đã thiết kế theo các tiêu chuẩn.

Chống lũ thì chũng tôi đã thiết kế các kênh thoát lũ, ngăn không cho nước chảy vào hồ bùn đỏ khi có lũ, hồ bùn đỏ chỉ chịu lượng mưa trên bề mặt trực tiếp thôi. Chúng tôi cũng đã tính toán khi có mưa lớn thì có hệ thống để chống tràn, có hồ dự phòng, nếu xảy ra sự cố.

Về nguyên tắc sẽ có 2 hồ, một hồ đang hoạt động và một hồ dự phòng, khi xảy ra sự cố thì nó sẽ được chuyển sang hồ sự phòng.

Thứ 3 nữa là về việc đối phó với động đất, theo như các báo cáo của Viện Vật lý địa cầu cung cấp thì phông động đất ở vùng này chỉ ở cấp 5 thôi, chúng tôi thiết kế chống được động đất cấp 7 và hiện nay yêu cầu tư vấn kiếm tra lại xem việc chống động đất này thế nào.

Hơn nữa, hồ bùn đỏ lại được đặt trong thung lũng và mặt thải bùn đỏ thấp hơn so với địa hình xung quanh từ 2-3m nên việc tràn là khó xảy ra.

Thứ nữa là hồ bùn đỏ, thời gian sử dụng ở các khoang rất ngắn. Ví dụ khoang đầu tiên đang làm chỉ khoảng hơn 1 năm, khoang tối đa cũng chỉ hơn 2 năm thì nó đã đóng. Tổng hồ chứa thì lớn, nhưng tỷ lệ rắn/lỏng chỉ 50/50. Tức việc xảy ra tràn là rất khó xảy ra.

Điều này cũng có nghĩa là hệ số rủi ro rất là thấp.

Về lý thuyết cũng chưa thấy thật an toàn

- Phóng viên Phạm Huyền:

Bạn đọc Công Hoàng từ Hà Nội có câu hỏi: Với công nghệ thải bùn ướt mà TKV đang áp dụng thì rất nhiều nhà khoa học đều nói rằng đó là công nghệ lạc hậu. Nếu chúng ta kiên quyết chọn công nghệ thải bùn khô thì hiệu quả và an toàn hơn. Tại sao trước những ý kiến đó, TKV vẫn kiên quyết chọn công nghệ thải bùn ướt?

Ông Nguyễn Thanh Liêm:

Về câu hỏi này tôi xin trả lời thế này:

Hiện nay trên thế giới đều đang sử dụng cả hai công nghệ này, nếu theo thống kê thì tỷ lệ thải bùn ướt thì cũng vẫn rất cao. Việc lựa chọn công nghệ nào cũng có điểm ưu và nhược và nó phải phụ thuộc vào từng điều kiện áp dụng.

Ví dụ như về thải khô thì thường hay được sử dụng ở những vùng có lượng mưa ít và lượng bốc hơi lớn. Còn thải ướt thì thường được áp dụng ở các khu vực mà lượng mưa nhiều và lượng bốc hơi nhỏ.

Ở Tây Nguyên, lượng mưa tập trung theo mùa, lượng mưa tập trung rất lớn vào mùa mưa.

Thực ra việc này cũng không phải do chúng tôi lựa chọn mà là do tư vấn cũng đã xem xét ngay khi lập dự án. Phương án này cũng đã qua rất nhiều các hội đồng, sau đó là tính cả nhiều điều kiện khác nữa, cuối cùng lựa chọn phương pháp thải ướt.

Và chúng tôi thấy rằng với phân tích của các nhà tư vấn cũng như của hội đồng thẩm định thì việc này là phù hợp.

Còn hiện nay theo như chỉ đạo của Bộ Công Thương thì chúng tôi đang tiếp tục yêu cầu đơn vị tư vấn Trung Quốc phối hợp thêm với nước ngoài nghiên cứu xem xét có thể áp dụng phương pháp thải khô với điều kiện hiện nay được không.

Nếu mà áp dụng được mà nó hiệu quả cả về kinh tế và môi trường thì chúng ta sẵn sàng áp dụng thôi chứ không có điều gì phải ngại cả.

Ông Nguyễn Thành Sơn:

Anh Liêm cần nói rõ hơn chứ nói thế thì bạn đọc có thể không hiểu. Vấn đề ở đây là hạn chế các nguy hại. Bản chất của vấn đề là ướt thì nó rất hại, khô thì nó không hại, nó liên quan đến chất xút ăn da chứ nó không liên quan đến mưa nhiều hay mưa ít hay là độ ẩm.

Tôi rất buồn là TKV được Chính phủ giao cho thực hiện dự án lớn, nhạy cảm như thế này mà nhận thức về nguy hại về bùn đỏ như anh Liêm nói là rất lơ mơ.

Còn tại sao hiện nay công nghệ thải ướt vẫn nhiều là vì khai thác nhôm đã có trăm năm nay rồi, nó làm ướt là nhiều nhưng xu thế hiện nay là người ta chuyển sang làm khô, nó mới giải quyết tận gốc vấn đề. Tất nhiên nó phải đắt nhưng nó là tiên tiến, nó là an toàn. Phải nói rõ như thế chứ không phải chúng ta mưa nhiều trên Tây Nguyên, nhưng mưa làm ướt bùn đỏ Tây Nguyên nó không gây nguy hại gì, cái bây giờ là các nhà máy của TKV thải ra với các kim loại nặng có xút, cái làm bỏng như mọi người nhìn thấy trên ảnh của Hungary thì cái đó mới hại.

Bùn đỏ nó khác hẳn với bùn than, bùn bẩn, nó dính vào quần áo thì không giặt được, bỏng ở đây mang tính chất hóa học không phải là khô hay ướt, đây không phải liên quan đến nước mưa.

Cái nữa là lúc nãy anh Tuyến có đề cập đến vấn đề hoàn thổ, rõ ràng Tây Nguyên chúng ta là một vấn đề. Lợi thế của chúng ta là lớp đất mặt mỏng, lớp thân quặng rất dày. Bây giờ chúng ta gạt quặng đi rồi thì lấy đất đâu mà bù, lớp trên mặt thì chỉ 1-2m, quặng thì 5-7m, thế thì lấy đất đâu ra mà hoàn thổ.

Anh Tuyến cũng nói chúng ta chưa bao giờ khai thác bô-xít nên nhiều cái không nói cụ thể được nhưng ngay Tổng công ty Hóa chất Tân Bình người ta làm trong miền Nam lâu rồi. Tôi nhớ cách đây khoảng 2 năm, có báo cũng đã chụp được cảnh tàn phá môi trường của công ty này với những con suối bị ô nhiễm.

Ở đây chúng ta phải nói cụ thể thực chất vấn đề chứ còn Brazil tôi không biết nhưng Hungary với công nghệ rất giống của TKV.

Còn công nghệ thải khô vì mới được sử dụng nên có thể bây giờ thống kê nó ít, gần đây người ta mới áp dụng. Chúng ta là người đi tắt đón đầu, lẽ ra chúng ta phải tận dụng được công nghệ tiên tiến.

Trong ngành nhôm với hơn 100 năm phát triển, riêng về vấn đề thải bùn đỏ này thì nó đang tiến bộ hàng này.

Nhà văn Nguyên Ngọc:

Qua ý kiến của anh Tuyến và anh Liêm thì tôi có cảm giác thế này.

Bây giờ tôi nói chỉ về mặt môi trường thôi, các anh nói như thể các nhà máy ở đâu cũng được. Tôi rất ngạc nhiên khi làm dự án bô-xít này, khi nói chúng ta ít đề cập là nó đang được làm ở Tây Nguyên.

Tôi là người sống ở Tây Nguyên hơn 30 năm liền, sau này thời gian còn đi lại, nếu cộng lại tổng thời gian tôi sống ở Tây Nguyên phải trên 50 năm. Ở đây là một môi trường hết sức đặc biệt và chúng ta không thể đặt nó cô lập ra ngoài Tây Nguyên được, vấn đề môi trường là vấn đề của cả Tây Nguyên chứ không phải chỉ ở địa phương xung quanh nhà máy.

Ở Tây Nguyên trong hơn 30 năm qua, tôi nói thực là bây giờ không còn có rừng tự nhiên nữa, chúng ta đã phá xong hết rừng tự nhiên ở Tây Nguyên rồi, và nó đang tác động đến môi trường tự nhiên như thế nào. Nhà máy của TKV nằm ở đây nó bị sự thay đổi đó ảnh hưởng như thế nào.

Điều thứ hai nữa là Tây Nguyên có đặc điểm về địa hình là hai đầu nó rất cao, hai vùng phía Bắc và phía Nam đều là hai vùng mưa lớn nhất ở Tây Nguyên, nhà máy bô-xít đặt ở phía Nam, và bây giờ với biến đổi khí hậu và với tác động từ việc chúng ta đã phá hủy môi trường bấy lâu nay của Tây Nguyên, đã tàn phá ghê gớm. Tôi ngạc nhiên là trong dự án chúng ta làm mà dự án này là dự án rất lớn, ta không hề quan tâm đến những sự thay đổi do chính chúng ta gây ra trong suốt bao nhiêu năm qua.

Tôi nói năm 2009, với lượng mưa 500mm thì đã gây ra tai họa lớn, hàng nghìn cây gõ to bị quét xuống, mà mới mưa từng ấy thôi.

Bây giờ trong tình trạng phá rừng như thế này nữa, tôi nghĩ tai họa sẽ đến không phải là lâu lắm đâu. Việc xảy ra một trận như ở miền Trung vừa rồi hoàn toàn có thể xảy ra với bất kỳ tỉnh nào của Tây Nguyên.

Thử hình dung, các anh vẫn nói đến những công nghệ hồ chứa bùn..., tôi cũng đã trực tiếp đến Tân Rai rồi, tôi cũng đã đến Nhân Cơ, mấy hôm nay tôi thấy trên các phương tiện truyền thông các anh bảo các hồ đó nằm trong thung lũng nên nguy cơ vỡ không lớn.

Nhưng thực ra ở đây làm gì có thung lũng! Đây chỉ là những cái khe giữa mấy cái đồi thôi. Và như vậy, chúng ta chứa những chất thải như vậy ở chỗ tụ thủy là rất nguy hiểm.

Hôm trước tôi cũng đã đến xem hồ chứa ở Tân Rai, với lượng mưa như ở Hà Tĩnh vừa rồi thì chắc chắn nó tràn ra ngoài.

Ở Nhân Cơ thì cũng cái khe như vậy nhưng có sâu hơn cho nên tôi ngạc nhiên tất cả những nguy cơ này chúng ta chưa đặt trong những nguy cơ cụ thể của chúng ta, giải quyết những vấn đề môi trường này phải nói trong môi trường cụ thể của mình chứ không thể nói chung chung.

Tôi nghe ông Bộ trưởng Phạm Khôi Nguyên cứ bảo rằng lý thuyết mãi thế này thì chúng ta không giải quyết được những vấn đề cụ thể.

Tôi không đồng tình, chúng tôi phản đối là vì chúng tôi nói đến môi trường cụ thể, ở Tây Nguyên chúng ta đã phá hết rừng rồi, bây giờ chúng ta đào nốt đất ở đó thì chúng ta phá Tây Nguyên đến tận cùng rồi đó.

Tôi là người sống và gắn bó với Tây Nguyên gần cả cuộc đời của tôi, và như vậy chúng ta mất Tây Nguyên, nó sẽ ảnh hưởng như thế nào đến xã hội như thế nào, ảnh hưởng đến vấn đề dân tộc như thế nào, ảnh hưởng đến an ninh quốc gia như thế nào, không thể chỉ nói những vấn đề kỹ thuật mà không đặt nó trong bối cảnh chung như thế được.

Ông Nguyễn Thành Sơn:

Tôi xin bổ sung thêm ý kiến của bác Ngọc. Hồ bùn đỏ như TKV chọn cũng không phải an toàn, trên Tây Nguyên các đồi như bát úp, chỗ thung lũng thực ra như là khe núi, đó mới là những nơi đất màu mỡ nhất, nơi đồng bào có thể canh tác được. TKV tuyên truyền chỉ sử dụng những đất không trồng trọt được nhưng địa điểm làm hồ chứa bùn đỏ hiện nay chính là những nơi làm đất canh tác.

Thứ hai, nó là những địa điểm nằm trong điểm tụ thủy, nguy cơ lớn nhất.

Về địa chất, kiến tạo mà nói thì những điểm này thường nằm trên các khay địa chất. Ví dụ xây dựng nơi khác chỉ cần tính đến động đất cấp 7 nhưng nếu nằm chỗ khay địa chất và những chỗ đứt gãy địa chất, thì phải tính cả cấp động đất cao hơn nhiều.

Cho nên theo tôi cả về mặt lý thuyết cũng chưa có gì gọi là thật an toàn.

Về vấn đề đánh giá tác động môi trường, trong Nghị định nêu rõ rồi, bản thân chủ đầu tư bây giờ phải đưa ra kế hoạch xử lý sự cố. Tôi rất muốn TKV nói được kế hoạch xử lý sự cố nếu xảy ra.

Chúng ta huy động được bao nhiêu máy bay, huy động được bao nhiêu lính, bao nhiêu xe cứu hóa, bộ đội, xe cứu thương...

Bây giờ TKV cần đưa ra các giải pháp để xử lý, chúng ta không thể nói an toàn được. Kế hoạch xử lý sự cố hồ bùn đỏ như thế nào?

Lẫn lộn khái niệm "ướt" và "khô"

- Phóng viên Phạm Huyền:

Ông Liêm có thể lý giải ngay tại đây những câu hỏi do ông Sơn và nhà văn Nguyên Ngọc nêu lên được không?

Ông Nguyễn Thanh Liêm:

Tôi cũng rất đồng ý với quan điểm là chúng ta phải đi vào các vấn đề cụ thể. Chúng tôi cũng đang nói về vấn đề cụ thể.

Anh Ngọc có thể lấy ví dụ của Kon Tum, tôi thì ở Bảo Lâm, ở Nhân Cơ, điều kiện tôi chọn thế nào.

Đó là những nguyên tắc để chọn thiết kế hồ bùn đỏ, đó là những vùng có lưu vực nhỏ nhất. Nếu các anh đã đến Tân Rai, đã đến Nhân Cơ thì những vùng chúng tôi chọn đều ở những vùng phân thủy cả, tức là khi có mưa thì lưu vực của nó không có mà chủ yếu là nước trực tiếp.

Tôi cũng đồng ý với anh Sơn là nguyên tắc thiết kế hồ bùn đỏ không ai thiết kế trên những điểm đứt gãy, nếu có tài liệu địa chất chứng minh nó đặt trên địa điểm đứt gãy anh cứ mang ra đây chứng minh.

Thứ trưởng Bộ TN&MT Bùi Cách Tuyến (ảnh L.A.D)

Còn chúng tôi khẳng định những khu vực chúng tôi chọn không có đứt gãy.

Điều thứ 3 là các giải pháp chúng tôi đều đã tính đến. Ví dụ các anh đến khoang số 1, nó ở mãi đầu phía Tây và tổng thể có 8 khoang, dung tích các khoang tăng dần nhưng hiện nay chúng cũng đã có giải pháp. Ngoài khoang hoạt động, chúng tôi luôn có khoang dự phòng. Đoạn cuối cùng để thoát lũ ra ngoài thì hiện nay chúng tôi đã đắp một cái đập ở đó và có cống để khi mưa bình thường thì thoát nước ra ngoài.

Trong trường hợp có sự cố thì chúng tôi sẽ đóng lại.

Chúng tôi cũng đã tính toán với một hồ chứa rộng như vậy, với lượng khi mưa lớn thì cũng đã hòa tan lượng xút và lượng kiềm cũng đã giảm. Bùn đỏ chủ yếu độc hại là do độ kiềm cao, khi mưa lớn thì độ kiềm cũng được giảm và chúng tôi bao giờ cũng có kiểm tra giám sát. Khi nào độ kiềm lớn hơn 9 thì phải giữ lại, khi nào nhỏ hơn thì có thể thải ra một cách bình thường.

Lại nói về thải khô hay thải ướt, thực ra chúng tôi cũng đã suy nghĩ rất nhiều và cũng đã đi tham quan rất nhiều và chúng tôi cũng đã nhận được rất nhiều cảnh bảo của các nhà môi trường, những nhà chuyên về bùn đỏ.

Người ta nói về bùn đỏ khô là việc không hề đơn giản tý nào. Tức là bùn đỏ rất là mịn, cộng với mùa khô Tây Nguyên thì các bạn biết rồi, thải khô thì bụi của nó không đơn giản tí nào, nó phát tán ra thì khó kiểm soát. Đặt ra vấn đề là khi nó bị khô thì xử lý thế nào mùa khô Tây Nguyên cũng là bài toán môi trường.

Thứ hai, vào mùa mưa Tây Nguyên mưa liên tục, xử lý ra sao cũng là một bài toán, chúng tôi không phải là không đặt ra và chúng tôi vẫn tha thiết các nhà khoa học, chúng tôi sẵn sàng tiếp thu, nó áp dụng được và ổn định thì chúng tôi sẵn sàng. Qua thực tế bùn đỏ khô, tức công nghệ ngày càng tiến bộ, chúng tôi cũng mong muốn tiến bộ nhưng phải thực tế, chứ nếu áp dụng mà trục trặc cũng không áp dụng được.

Ông Nguyễn Thành Sơn:

Cái nguy hại của công nghệ khô mà anh Liêm vừa nói là chính từ công nghệ ướt, rồi qua một thời gian nó khô lên, rồi cái khô đó nó gây hại.

Chứ còn ngay từ đầu chúng ta áp dụng công nghệ khô thì cái nguy hại như anh Liêm nói là không có. Chúng ta dừng có lẫn lỗn ở chỗ này. Bùn ướt của TKV thải ra đến một lúc nào đó nó sẽ khô, nó cũng sẽ nguy hiểm như anh Liêm nói, đấy là bản chất của vấn đề, còn nếu bây giờ chúng ta xử lý khô thì nó lại khác. Trong bài báo gần đây liên quan đến vấn đề này tôi đã có sự giải thích.

Ông Nguyễn Thanh Liêm:

Tôi muốn nói với anh Sơn một chút nữa, rất tiếc thời gian này anh không được đi tham quan. Nhưng mà bùn đỏ của chúng tôi không để trơ ra ngoài, mà khi đóng hồ anh biết nguyên tắc rồi chúng tôi sau khi đóng hồ thì có giải pháp tránh phát tán đó. Bùn đỏ ướt để chống bụi thì nó an toàn hơn rất nhiều lần.

Ông Nguyễn Thành Sơn:

Tôi lưu ý anh Liêm là chống bụi thì người ta chống bằng nước H20, chứ không ai chống bằng nước sút N2OH cả.

Chống bụi là người ta phải chống bằng nước, nên khái niệm giữa ướt và khô của TKV rất là lẫn lộn, vì cái ướt nếu nó là nước thì nó vô hại nhưng ướt của chúng ta đang bàn đây nó là sút, nó mà rơi vào da, vào quần áo là không sạch được và thậm chí bị bỏng. Như vậy, hai cái đó nó khác nhau. Tôi cũng nói thêm là cái ướt của TKV đến một lúc nào đó thì nó cũng sẽ khô, gió bốc lên mà không có đất mà phủ lên thì bụi lại bay và trong đó có chưa rất nhiều kim loại nặng.

- Phóng viên Phạm Huyền:

Vấn đề này trong khoảng 2 năm nay cũng gây tranh cãi rất nhiều. Rất tiếc trong bàn tròn của ngày hôm nay không có đại diện của Bộ Công Thương và Bộ KH-CN. Vậy Thứ trưởng Bộ TN&MT Bùi Cách Tuyến, ông cho ý kiến như thế nào về vấn đề tranh luận giữa ông Sơn và ông Liêm?

Một bạn đọc cho rằng, vấn đề thuê tư vấn để đánh giá tác động đến môi trường của chúng ta là khá sơ sài. Ông có thể chia sẻ gì trước ý kiến này?

Thứ trưởng Bùi Cách Tuyến:

Chúng tôi là cơ quan cấp dưới. Bộ trưởng Văn phòng CP, ông Nguyễn Xuân Phúc, nói rồi, Chính phủ sẵn sàng nghe ý kiến đa chiều của nhân sỹ, giới khoa học về vấn đề này, chúng tôi cấp dưới không nói gì khác đâu, nếu có các bằng chứng khoa học để cho nó rõ ra tất cả mọi việc thì cực kỳ hoan nghênh.

Bản thân tôi cũng là nhà giáo, nhà khoa học 29 năm nay rồi nên tôi không nói cái gì mà tôi không có bằng chứng cả, không bao giờ dùng khái niệm cảm quan để tuyên bố về cái gì cả.

Mọi thứ đánh giá về rủi ro thì mình phải dựa vào tính toán xác suất thống kê, tính toán số liệu hẳn hoi như thế mới có minh chứng khoa học rõ ràng. Tôi thấy khai thác bô-xít liên quan đến nhiều khía cạnh, vấn đề này như hàm đa biến. Hôm nay, như lời mời của VietNamNet là mình bàn về khía cạnh môi trường về hồ bùn đỏ, thành ra bản thân tôi cũng giới hạn trong trách nhiệm mà Bộ và Chính phủ đang giao. Lãnh đạo cao nhất sẽ hội tụ và có lời giải cuối cùng khi có tất cả thông tin biến số đó.

Bên VietNamNet bảo tôi có lời khuyên, tôi chưa thể có lời khuyên cuối cùng vì Bộ TN&MT cũng chỉ là một bộ phận.

Không phải 5 ăn 5 thua mà 5 ăn 10 thua

- Phóng viên Phạm Huyền:

Bùn đỏ khi thải ra môi trường là chất rất nguy hiểm nhưng không phải hôm nay TKV xây hồ thì mai hồ vỡ, mà có thể xảy ra trong 10 năm, 20 năm, 30 năm tới. Cứ cho rằng hai dự án bô-xít ở Tât Nguyên đều đảm bảo an toàn, nhưng về hiệu quả kinh tế thì nhiều luồng ý kiến cũng lo ngại rủi ro rất lớn.

Nhiều ý kiến băn khoăn là Chủ tịch TKV trước đây, ông Đoàn Văn Kiển, nói hiệu quả kinh tế là 50/50, thấp như vậy mà TKV vẫn kiên quyết theo đuổi dự án. Vậy ông Nguyễn Thanh Liêm có thể giải đáp về vấn đề này?

Ông Nguyễn Thanh Liêm:

Tôi có thể nói thế này. Thứ nhất, dự án ở Lâm Đồng đã lập dự án cũng như tính toán. Đặc biệt dự án Lâm Đồng có nhiều điều kiện thuận lợi hơn dự án Nhân Cơ. Vì vậy, tôi không nói nhiều về dự án này mà nói về Nhân Cơ, vì so với Lâm Đồng thì nó khó khăn rất là nhiều.

Với nhiều khó khăn và lo lắng như vậy, Chính phủ đã yêu cầu hiện nay nên phải tính toán lại hiệu quả dự án và giao cho Bộ Công Thương chủ trì việc này. Bộ Công Thương đã thành lập Hội đồng và có tư vấn độc lập, đó là Viện Kinh tế của Bộ Xây dựng là cơ quan chuyên ngành của Việt Nam về đánh giá hiệu quả của dự án, sau khi kiểm tra đánh giá lại với các điều kiện như hiện nay, ví dụ như thuế, phí, các điều kiện đầu vào, sau khi kiểm tra lại vẫn đạt hiệu quả kinh tế nhưng mức độ rủi ro cao hơn.

Cũng như tôi hiểu, Chủ tịch Ông Đoàn Văn Kiển trước đây trả lời đã nói như kiểu nôm na, dễ hiểu, những dự án ở đây mức độ rủi ro cao chứ không phải 50/50 một cách số học như vậy.

Dự án cũng mới gần đây, cho nên mọi tính toán rất tính thời sự, chứ không phải cách đây vài năm mới mất tính thời sự, nên tôi cho rằng dự án đang tiếp tục triển khai.

Trong tính toán bao giờ cũng có dự phòng cho nên tôi nghĩ chúng ta có thể kiểm soát với những dự báo về giá, cũng vẫn đảm bảo hiệu quả.

Nhưng tại sao vẫn có nhiều kiến nghĩ, bởi vì dự án nắm trong địa điểm khó khăn và có nhiều vấn đề cho nên chúng tôi vẫn kiến nghị có chính sách về thuế có thể giảm thuế để dự án tránh được khó khăn và có hiệu quả hơn.

Ông Nguyễn Thành Sơn:

Đúng như PV. VietNamNet nói, có thể bây giờ chúng ta chưa thấy được hậu quả mà phải sau nhiều năm nữa nhưng cái hồ về kinh tế, cái hồ về hiệu quả thì sang năm nếu đi vào hoạt động thì vỡ rồi. Tôi rất ủng hộ ý kiến của anh Liêm là chúng ta phải cập nhật rất thời sự.

Thời kỳ khủng hoảng vừa rồi, giá uranium xuống thấp nhất cho đến 80 đôla/tấn, tức là bằng một nửa cái giá mà TKV đưa ra để đánh giá hiệu quả kinh tế.

Đến năm 2011 nếu các dự án này đi vào hoạt động thì các chuyên gia này đều dự báo rằng giá bán uranium trên thị trường thế giới không vượt quá 270 đôla, rõ ràng khác với TKV dự đoán trên 300 đôla thì khác nhau nhiều.

Tôi không hiểu giá TKV bây giờ có cập nhật đúng nữa không, nhưng bể bùn kinh tế của TKV là vỡ rồi. Cho đến 2013 gồm cả Tân Rai nữa thì lượng dư thừa uranium trên thị trường có thể lên tới 1,5 triệu tấn và cả khi Nhân Cơ vào nữa thì nó có thể lên tới con số 16 triệu tấn.

Vì vậy, xét về mặt toàn cục cung - cầu thì đến năm 2011 cũng vỡ rồi và đến 2013 lại càng vỡ to. Đến lúc này ta không thể nói 5 ăn 5 thua nữa rồi mà phải nói 5 ăn 10 thua.

- Phóng viên Phạm Huyền:

Có thể những cập nhật só liệu của TS. Nguyễn Thành Sơn và ông Nguyễn Thanh Liêm chênh nhau. Nhiều độc giả chất vấn ông Nguyễn Thanh Liêm, đề nghị ông cho biết dự án Tân Rai và những kinh phí đã bỏ ra cho dự án Nhân Cơ đã tăng lên bao nhiêu so với dự kiến ban đầu và có ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế của dự án không?

Ông Nguyễn Thanh Liêm:

Tôi có cung cấp một thông tin như thế này, thứ nhất là về giá thì như ngày hôm qua giá của nó là 235 USD, và như tỷ lệ của uranium thì từ 13 đến 16, 20% thì các bạn tính xem giá của nó là bao nhiêu %.

Chúng tôi có một cái nguồn đặc biệt về nghiên cứu thị trường và làm quy hoạch thì chúng tôi đã bỏ 150 triệu để mua đánh giá độc lập này.

Về hiệu quả kinh tế, ví dụ như dự án Tân Rai, chúng tôi vừa điều chỉnh mức đầu tư. Với chi phí phát sinh, nằm trong mức chúng tôi dự phòng, vẫn nằm trong dự phòng và chưa vượt mức đánh giá của các nhà tư vấn. Nhân Cơ cũng vậy, hiện nay có mấy cái tăng như về đền bù, ảnh hưởng không nhiều, rồi tỷ giá, biến động nằm trong kiểm soát vì Tân Rai là gần xong rồi. Tuy nhiên số liệu chính xác thì tôi cũng không nắm chuẩn, nhưng vẫn nằm trong tầm kiểm soát.

- Phóng viên Phạm Huyền:

Các dự án bô-xít ở Tây Nguyên vẫn chưa có phương án rõ ràng về vận chuyển. Các chi phí đầu tư vào vận chuyển có được tính vào dự án hay không, nếu có sẽ ảnh hưởng như thế nào tới giá thành sản phẩm?

Ông Nguyễn Thanh Liêm:

Về phương án vận chuyển không phải chúng tôi không có phương án, chúng tôi đều có phương án, hiện nay chúng tôi đang tiến hành thủ tục, đầu tư cho cảng Kê Gà phục vụ cho công nghệ nhôm. Trong trường hợp không có cảng Kê Gà thì cũng có phương án là lựa chọn giai đoạn đầu của dự án là đi theo quốc lộ 20 về cảng Gò Dầu, Đồng Nai, còn về cầu thì một số cầu yếu phải tăng cường gia cố.

Theo chỉ đạo của Chính phủ thì chi phí cho việc này chúng tôi cũng tính, như thuê vận tải bình thường thôi. Chúng tôi tính như thuê một đơn vị ngoài, vẫn đảm bảo hiệu quả dự án.

Còn Chính phủ chỉ đạo đầu tư nâng cấp một số tuyến, thì có thể cho TKV làm, việc này cũng đang xem xét và sau này bồi hoàn vì việc này phục vụ chung cho cả xã hội chứ không chỉ riêng cho TKV.

- Phóng viên Phạm Huyền:

Vậy các chi phí đó của TKV về vận tải có được tính vào vốn đầu tư không?

Ông Nguyễn Thanh Liêm:

Hiện nay, chúng tôi không tính vào tổng mức đầu tư.

Nhà văn Nguyên Ngọc:

Tôi có đi con đường 28 từ Kê Gà lên Tân Rai, theo tôi về phía Nam là hết sức dốc đứng cho nên con đường này vô cùng hiểm trở. Có đến hơn 20km là đường cua và rất nhỏ.

Chúng tôi đi từ Kê Gà lên cho đến Tân Rai thì chỉ thấy có 3 cái ôtô đi ngược chiều thôi, có nghĩa là con đường chỉ dùng để chở bô-xít chứ không ai đi trên con đường đó nữa. Cho nên làm con đường đó thì tôi đồng ý cái ý của anh Sơn trong bài anh ấy có viết là không thể nghĩ là có thể vận chuyển theo con đường đó đâu. Còn chuyển ngược lên đường 20 rồi đi theo quốc lộ đã có ấy thì các chuyên gia đã nói rồi là sẽ phá nát con đường.

Nếu không tính chi phí đầu vào, thuế không tính vào nữa thì tôi thấy là vô lý khi tính hiệu quả kinh tế của dự án bô xít này.

Như vậy, bây giờ thuế cũng không phải tính này, vận tải cũng không phải tính này, đường sá cũng không phỉ tính này thì làm dự án này có ích gì trên Tây Nguyên. Đó là hôm nay chúng ta chưa nói đến những cái hệ quả về mặt xã hội, về mặt những mặt khác nữa. Nếu loại bỏ những cái ấy ra thì rõ ràng bài toán kinh tế là không chính xác.

Ông Nguyễn Thành Sơn:

Tôi thấy mọi người mới chỉ quan tâm vận chuyển từ Tây Nguyên ra biển thôi chứ chúng ta chưa quan tâm vận chuyển ngược từ dưới biển lên hóa chất và các nguyên vật liệu và một số thứ khác.

Tôi không nghĩ rằng, những cái này đã tính toán một cách cụ thể như thế. Bây giờ ta cứ tưởng tượng vận chuyển một tấn từ Tây Nguyên xuống thì chúng ta phải chuyển lên ấy từng ấy tấn than.

Nói về nhà máy điện, tôi cũng hỏi luôn anh Tuyến là các anh đã đánh giá được ảnh hưởng của các nhà máy điện này chưa, vì để cho nhà máy điện vận hành thì chúng ta cũng phải vận chuyển một khối lượng than là rất lớn. bài toán vận tải phải được xem xét kỹ về vận tải tiêu thụ, vận tải cung cấp và bài toán này rõ ràng vẫn chưa có lời giải thỏa đáng.

- Phóng viên Phạm Huyền:

Mời ông Liêm, ông có ý kiến gì trước ý kiến của ông Sơn cho rằng bài toán vận tải là không hiểu quả? Nhân đây ông có thể cho biết chi phí vận tải mà TKV đã tính toán trước đây thì hiện nay đã có sự khác biệt như thế nào?

Ông Nguyễn Thanh Liêm:

Bài toán kinh tế chúng tôi đã tính đầy đủ, nếu anh Sơn cần có thể sang bên Viện Kinh tế của Bộ Xây dựng hoặc bên chúng tôi xem thêm tài liệu, xem chúng tôi đã tính toán đầy đủ chưa.

Còn về phía chúng tôi, đã tính hết các yếu tố chi phí, và đều tính trên cơ sở cước phí vận tải. Cước phí vận tải là sao, nghĩa là do nhà nước thu trong các phí để phục vụ cho việc duy tu, bảo dưỡng. Trách nhiệm chúng tôi cũng như các đơn vị vận tải bình thường, không ai người ta bỏ tiền. Các loại xe trọng tải chạy như thế nào thì phải theo luật, như Bộ GTVT đã yêu cầu.

Còn vấn đề như Bác Ngọc nói thì tôi nghĩ cũng nên xem xét.

- Phóng viên Phạm Huyền:

Theo chúng tôi biết, hiện dự án Tân Rai đang chậm tiến độ, ông Nguyễn Thành Liêm có thể lý giải vì sao? Trong bài báo mới cập nhật của chúng tôi được biết rằng, mỏ tuyển hiện nay chưa xong và có khả năng còn chậm hơn nhà máy alumin. Giả sử nhà máy đã xong mà mỏ tuyển chưa xong thì phải nằm chờ và gây thiệt hại mỗi tháng có thể là 6 đến 7 triệu đôla, mong ông Liêm xác định thông tin này?

Ông Nguyễn Thanh Liêm:

Đúng là Tân Rai có chậm tiến độ, đến 18/11/2010 lẽ ra dự án phải hoàn thành. Có nhiều lý do chủ quan lẫn khách quan. Cái việc chậm đây là do dự án đặc biệt, mà thực tế thì có nhiều dự án chậm, tuy nhiên chúng tôi đánh giá vẫn đáp ứng được yêu cầu, chỉ chậm có 3-4 tháng không có gì ghê gớm.

Vấn đề mỏ tuyển mà bạn đọc quan tâm, về lý thuyết làm sao 2 dự án phải khớp lại với nhau thì như thế mới thuận lợi, vì một ông nào chờ đều là bị thiệt hại cả. Vì vậy, hiện nay chúng tôi đang chỉ đạo làm sao cho bên dự án mỏ tuyển là đẩy nhanh tiến độ để phù hợp với tiến độ của nhà máy dự án alumin.

Dự kiến trước đây, tháng 1/2011 dây chuyển một sẽ hoạt động nhưng bây giờ do nhiều lý do bị chậm lại phải sang tháng 3.

Không có văn hóa thì không còn dân tộc

- Phóng viên Phạm Huyền:

Từ trước đến nay, Tây Nguyên vốn phát triển về nông lâm nghiệp và chưa phát triển công nghiệp. Sự phát triển của bô-xít alumina sẽ là bước khởi đầu cho sự phát triển của một nền công nghiệp lớn, không chỉ cho Tây Nguyên mà còn cho Việt Nam nói chung. Đặt dự ánbô-xít tại Tây Nguyên là cũng mong muốn phát triển kinh tế tại khu vực này. Lợi ích trực tiếp không chỉ là cho doanh nghiệp mà còn tạo công ăn việc làm, thu nhập cho người dân địa phương.

Tuy nhiên, bạn đọc Duy Đông ở Hà Nội hỏi nhà văn Nguyên Ngọc: ông đồng thời cũng là nhà văn hóa, một người nghiên cứu sự phát triển của Tây Nguyên, vậy tại sao ông lại không đồng ý khi về tổng thể, dự án bô-xít sẽ mang lại hiệu quả kinh tế xã hội rất tốt?

Nhà văn Nguyên Ngọc:

Hôm nay tôi thấy cuộc trao đổi này chủ yếu nói một số vấn đề môi trường theo nghĩa hẹp, tức là môi trường bùn đỏ, thứ 2 là nói một ít về kinh tế.

Nhưng tôi nghĩ cần nhìn toàn thể vấn đề dự án bô-xít Tây Nguyên trong một cái nhìn tổng thế lớn hơn rất nhiều: kinh tế, sinh thái, môi trường, xã hội, văn hóa, an ninh quốc phòng.

Phải cân nhắc trên tất cả những mặt đó. Theo tôi, dự án bô-xít triển khai bây giờ hoàn toàn không có lợi. Chúng ta đã phá môi trường Tây Nguyên trong hơn 30 năm qua rất ghê gớm. Có thể nói đó là vùng bị tàn phá kinh khủng nhất về mặt môi trường. Ở Tây Nguyên bây giờ không còn 1 chút rừng tự nhiên nào nữa hết. Chỉ còn một ít rừng trồng thôi, mà đó là cái mái nhà nó giữ cho toàn bộ Đông Dương.

Trong những vấn đề lũ vừa qua có vấn đề thời tiết, theo tôi cái tác động quan trọng nhất của rừng là giữ nước trở lại. Vừa qua là nước không được giữ, trên độ cao này, cho nên tình hình hiện nay không phải là lụt nữa mà tình hình hiện nay là lũ, cứ cơn áp thấp nhẹ thôi là lũ quét ngay lập tức.

Hà Tĩnh vừa qua là như vậy, tất nhiên có vấn đề biến đổi khí hậu toàn cầu. Nhưng trước kia có những trận như thế nhưng nó không bị lũ quét như thế này. ĐBSCL trước đây mùa nước nổi là mùa làm ăn của người ta, vì Tây Nguyên cũng đổ nước về sông Mê Kông một nửa, chính là cái sườn phía Tây của Tây Nguyên rộng hơn sườn phía Đông, cho nên nó cũng có cái ảnh hưởng. Bây giờ người ta không gọi là mùa nước nổi nữa rồi, mà là mùa nước lũ.

Tất cả những điều như vậy theo tôi cái nhìn môi trường, hôm nay chúng ta mới nói đến môi trường theo nghĩa rất hẹp, tôi đồng ý phải nói nó là vấn đề sinh thái mà sinh thái thì nó theo cái nghĩa rộng như vậy.

Về vấn đề xã hội thì từ môi trường như vậy, tại vì cái văn hóa Tây Nguyên, và văn hóa Tây Nguyên tôi nghĩ không nên nghĩ nó là mấy cái cồng chiêng, mấy bài hát, cái nhà Rông thì không phải đâu.

Văn hóa Tây Nguyên là văn hóa rừng, khi không còn rừng thì không còn văn hóa Tây Nguyên, chỉ còn văn hóa dỏm của Tây Nguyên thôi, văn hóa dỏm làm cho khách du lịch, cho Tây ba lô đến xem thôi.

Và như vậy thì không có văn hóa thì không còn dân tộc. Và như vậy không phải ngẫu nhiên mà những vấn đề về môi trường, rừng vừa qua, đất đai vừa qua đã trở thành vấn đề dân tộc ở Tây Nguyên.

Cho nên tôi nghĩ vấn đề dự án bô-xít Tây Nguyên phải đặt trong một tổng thể như vậy. Tôi không đồng tình với việc này từ đầu, vì theo tôi nói là nên dừng mọi khai thác và ra sức trồng rừng trở lại trong 100 năm nếu chúng ta muốn sống. Cái mái nhà không còn chút rừng nào cả, trọc hết cả mái nhà thì không biết VN của chúng ta sống như thế nào, không phải chỉ riêng miền Nam đâu.

Tôi không đồng tình với dự án này ngay từ đầu là vì như vậy.

Thế còn nói về cái tạo công ăn việc làm, tôi xin nói một con số thôi, với dự án bô-xít 2,5 ha tạo được 1 việc làm cho một người, còn trồng cây công nghiệp thì 1 ha tạo việc làm cho 5 người.

Nói về việc làm trong thực tế chúng ta cũng biết rồi, đồng bào dân tộc tại chỗ bị loại ra khỏi việc làm này, cho nên nói tạo công ăn việc làm tôi sợ là nói lừa, không có đâu.

Trên toàn thể cái nhìn tổng thể như vậy tôi cho là làm cái bô-xít hiện nay ở Tây Nguyên không có lợi gì cả, không lợi cho sự phát triển của Tây Nguyên đâu, chỉ có hại thôi. Và cũng không nên quan niệm rằng cái tỉnh Đăk Nông có một cái nhà máy thì nó thành tỉnh công nghiệp, không phải.

Nếu ta quan niệm về công nghiệp hóa như thế thì cực kỳ là sai, không phải có một cái nhà máy thì tự dưng nó thành công nghiệp. Cái cơ cấu trong tổng GDP của nó do cái nhà máy đem lại nhiều hơn, thì phần công nghiệp vượt phần nông nghiệp thì nó trở thành tỉnh công nghiệp thì tôi nghĩ như thế là vô cùng sai về quan điểm phát triển.

Đừng hy vọng có ngành công nghiệp nhôm ở Tây Nguyên

Ông Nguyễn Thành Sơn:

Tôi xin bổ sung ý kiến của bác Nguyên Ngọc thế này, chỗ này chúng ta phải nói cho nó rõ ràng.

Cho đến nay tôi và cho đến 10 năm nữa tôi bảo đảm là không có cái từ công nghiệp nhôm ở Việt Nam này cả. Bởi vì làm gì chúng ta có điện mà làm nhôm. Cho nên ở đây chúng ta chỉ có bô-xít và bô-xít thôi, và làm đến alumina là một nguyên liệu để làm ra nhôm, mà alumina như anh Liêm vừa nói nó chỉ chiếm tối đa 20% giá thành của nhôm kim loại.

Cho nên chúng ta đừng hi vọng có một ngành công nghiệp nhôm ở trên Tây Nguyên gì cả, đừng lẫn lộn.

Thứ hai nữa chúng tôi cũng xin nói, bây giờ như ở vùng than của chúng tôi ở ngoài Quảng Ninh thì cái nộp ngân sách lớn nhất là nằm ở ngoài bờ biển cơ chứ đâu ở trên Tây Nguyên. Sau này quặng alumina là chúng ta xuất ở dưới Bình Thuận, hóa đơn chứng từ ghi dưới đấy. Về nguyên tắc cho đến bây giờ là các tỉnh dưới ấy người ta thu chứ đâu phải các tỉnh Tây Nguyên.

Các tỉnh Tây Nguyên bây giờ chỉ là thu thuế tài nguyên là cùng thôi. Thế bây giờ chúng tôi ở ngoài Quảng Ninh lợi nhuận đổ dồn hết vào cái anh xuất khẩu than ở Cửa Ông, Cẩm Phả chứ còn ở Cao Sơn, ở Mông Dương là không có, là sẽ được điều tiết về, điều tiết từ dưới bờ biển về cho các mỏ, chứ không phải chúng ta làm thế này mà các tỉnh đương nhiên là có thì không có đâu, cái này là phải có sự điều tiết của các tỉnh, trên Tây Nguyên không có cái gì cả.

Cái nữa là thế này, cái công nghiệp nhôm mà chúng ta nói là sẽ không có đâu, bởi vì bây giờ chính phủ giao cho TKV phát triển điện, Đồng Nai 5 ý, Đồng Nai 5 có hơn 70 kw thôi và sản lượng điện của nó chắc là làm ra vài ba cân nhôm là hết.

Còn trông vào các điện của nhà nước thì giờ đến điện để sản xuất ra cái khác còn không có thì làm gì ra điện để mà làm nhôm, mà mọi người biết là điện làm nhôm rất nhiều.

Có anh Liêm ở đây anh trả lời là tiến độ của dự án Đồng Nai 5 của TKV đến đâu thì anh rõ ngay. Nhưng ở đây nói về đánh giá thì tôi nghĩ phải nói rất cụ thể chứ đừng chung chung, hiệu quả kinh tế xã hội mà như anh Liêm nói lúc nãy là cần thì chúng ta dẹp thuế đi, nói thế thì quá đơn giản, thuế là cái tối thiểu để doanh nghiệp đóng góp vào ngân sách địa phương.

Nói dẹp đi thì tôi thấy là chả hiểu tư duy TKV ở đây như thế nào cả. (Tôi nói là thuế xuất khẩu, thuế nào thì cũng thế).

Tôi cũng xin nói là ngành khai thác khoáng sản nó không giống như những ngành kinh tế khác, tức là nó không có nguyên liệu chính đầu vào, tức là làm ra cái alumina này thì cái nguyên liệu là bô-xít là tài sản của toàn dân.

Lẽ ra chúng ta sản xuất ra những sản phẩm khác như cốc nước này chẳng hạn thì nguyên liệu chính của nó phải chiếm 60-70%.

Nhưng cái alumina thì về nguyên lý là không có. Vì thế vấn đề thuế là phải có, không những thế với ý thức chính trị cao TKV phải kiến nghị với chính phủ là thuế là 5-10%, thuế khoáng sản bây giờ là phải nâng lên ngang với dầu khí, phải cao như thế thì mới là có ý nghĩa về mặt xã hội.

Bây giờ anh đã được hưởng cái lợi của thiên nhiên ưu đãi cho không rồi, tức là cái nguyên liệu chính trong cái alumina là bằng 0 rồi, mà cái đó trong các sản phẩm khác của các doanh nghiệp là nó chiếm đến 50-70%, bây giờ lại bàn là xem xét giảm thuế nữa thì tôi không hiểu là chúng ta bàn đến dự án kinh tế để làm gì.

- Phóng viên Phạm Huyền:

Bạn đọc tên là Nguyễn Mạnh Kính có đề nghị TKV đưa ra số liệu cụ thể về khách hàng tiềm năng cho sản phẩm mà có thể bán được trong tương lai để có thể chứng minh về khả năng sinh lời của dự án, ông Liêm có thể cho biết thông tin không ạ?

Ông Nguyễn Thanh Liêm:

Về khách hàng thì hiện nay chúng tôi có các khách hàng như thế này. Trước đây, chúng tôi đã ký một thỏa thuận với một đối tác Trung Quốc để cung cấp từ 600.000-900.000 tấn alumin/năm.

Và vừa rồi chúng tôi tiến hành đàm phán thì họ đề nghị mua toàn bộ tức là chúng tôi sản xuất ra bao nhiêu họ sẽ mua hết. Khách hàng thứ hai là một tập đoàn của Nhật Bản, họ cũng đề nghị được mua sản phẩm đó cho các nhà máy của họ cũng như là cho một số trên thị trường. Tức là họ cũng đề nghị được mua rất nhiều.

Thế nhưng chúng tôi đang xem xét để cân đối trong mức có thể, tức là 100.000-150.000 tấn. Còn khách hàng Trung Đông, tức là Benin, cũng đặt hai vấn đề: có thể 2 bên hợp tác với nhau, vì bên ấy giá điện của họ rất rẻ, muốn TKV hợp tác với họ, muốn TKV cung cấp Alumin sang điện phân nhôm, vấn đề này cũng đang bàn.

Còn một số đối tác khác nữa. Chúng tôi hiện nay dự kiến cũng áp dụng như là than, nghĩa là tiến hành đấu giá. Tức là bán thì theo từng lô một, sau đó sẽ tiến hành đấu giá để xem đối tác nào có khả năng trả giá cao thì sẽ tiến hành bán cho họ.

Đang đẩy nhanh để hoàn thành tiến độ

- Phóng viên Phạm Huyền:

Có một câu hỏi của một bạn đọc từ Mỹ gửi về. Câu hỏi này có lẽ sẽ dành cho cả ông Thứ trưởng Bộ TN&MT Bùi Cách Tuyến cũng như ông Liêm.

"Vấn đề hồ chứa bùn đỏ được ví như là quả bom bùn ở trên cao và với những Việt kiều ở nước ngoài thì đều thấy rằng là những vấn đề như chiến tranh, khủng bố xảy ra ở khá nhiều nước. Vậy không biết những nhà thiết kế đã nghĩ đến vấn đề này hay chưa nếu như có thể xảy ra những tình huống như vậy?"

Ông Nguyễn Thanh Liêm:

Chúng tôi cũng đã nghĩ đến những kịch bản như vậy và thực ra nó cũng giống như cái kịch bản vỡ đập.

Thì như chúng tôi đã trình bày trước, thứ nhất là có 2 cái hồ, một hồ hoạt động và một dự phòng, giả sử có vỡ thì nó sẽ tràn sang hồ dự phòng.

Và chúng tôi có giải pháp nữa, là chúng tôi đã thiết kế một cái đập ở dưới là cái cống thoát nước mưa, chúng tôi thiết kế có cánh phai để trong trường hợp xảy ra sự cố chúng tôi sẽ đóng lại cái đập đó, nên giả sử xảy ra sự cố nó sẽ được chứa trong thung lũng và không bị thoát ra ngoài.

Đó là giải pháp chúng tôi đã tính đến, và còn rất nhiều giải pháp mà chúng tôi tính đến, như các bao cát đặt tại các khu vực mà chúng tôi tính là có thể xảy ra sự cố, để có thể nhanh chóng lấp lại các khu vực có vấn đề.

- Phóng viên Phạm Huyền:

Vấn đề ở đây là bạn đọc băn khoăn về cái an ninh, mức độ bảo vệ của hồ chứa bùn đỏ.

Ông Nguyễn Thanh Liêm:

Về vấn đề này, chúng tôi cũng đánh giá hồ chứa bùn đỏ giống như là được bảo vệ nghiêm ngặt, tức là một công trình tối quan trọng và sẽ có chế độ bảo vệ.

Ví dụ những người không có nhiệm vụ vào được khu vực bùn đỏ thì không phải là dễ dàng vì chúng tôi có tiến hành rào các khu vực bùn đỏ để bảo vệ. Thứ hai chúng tôi thường xuyên kiểm tra, canh gác, đặc biệt là những khu vực xung yếu.

- Phóng viên Phạm Huyền:

Có một bạn đọc cũng đang quan tâm về hàm lượng oxit nhôm trong alumin. Ông có thể cho biết là bao nhiêu phần trăm được không ạ, tức là về tiêu chí chất lượng sản phẩm.

Ông Nguyễn Thanh Liêm:

Chất lượng sản phẩm thì chúng tôi đã thiết kế và theo như nhà thầu cam kết thì cái này thiết kế dùng cho điện phân nhôm và cũng phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế. Thì tiêu chí chúng tôi đặt ra là phải lớn hơn 98,6%

- Phóng viên Phạm Huyền:

Có một băn khoăn cuối cùng là với các kiến nghị của các nhà khoa học, hiện nay đã hơn 2.000 nhân sĩ ký vào bản kiến nghị. Vậy đặt tình huống là Chính phủ yêu cầu TKV tạm ngừng để nghiên cứu, thì TKV đã chuẩn bị trước phương án này hay chưa và trong trường hợp đó thì mức thiệt hại kinh tế mà TKV dự kiến trong hai dự án này là bao nhiêu?

Ông Nguyễn Thanh Liêm:

Hiện nay chúng tôi chưa có một chỉ đạo như thế nào, nên hiện nay chúng tôi đang đẩy mạnh, theo chỉ đạo là đang đẩy mạnh để dự án hoàn thành đúng tiến độ, để phát huy được hiệu quả đồng vốn cũng như hiệu quả của dự án.

Còn trong trường hợp phải dừng dự án thì thiệt hại chắc là sẽ rất lớn, ảnh hưởng rất nhiều, đến không chỉ tập đoàn mà còn cho địa phương và nhiều vấn đề khác nữa. Khi nào có chỉ đạo thì chúng tôi sẽ tuân thủ thôi và sẽ tính toán, và tính toán cái này thì thực ra nó rất là rộng, còn cả hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội. Cho nên hôm nay tôi chỉ có thể trả lời được như vậy.

- Phóng viên Phạm Huyền:

Xin cảm ơn các vị khách mời. Như vậy là buổi tranh luận trực tuyến của Diễn đàn VNR500 - Báo VietNamNet đã diễn ra trong hai tiếng, với rất nhiều thông tin cần thiết, sâu sắc đã được các khách mời cung cấp, mặc dù có những quan điểm khác nhau, thậm chí trái chiều về độ an toàn và hiệu quả kinh tế của dự án bô-xít.

Do vậy, như kiến nghị của các nhân sỹ tri thức thì Việt Nam cần thành lập một hội đồng khoa học độc lập, bao gồm những chuyên gia đầu ngành, những người có đạo đức, trình độ, tâm huyết, có thể nghiên cứu, thẩm định lại toàn bộ dự án này. Không có gì thuyết phục bằng chúng ta sẽ có một hội đồng khoa học khách quan và không bị chi phối bởi bất cứ áp lực nào cả.

Hy vọng bàn tròn trực tuyến sẽ cung cấp cho độc giả một cái nhìn toàn diện và khách quan hơn về dự án này. Chúng tôi hy vọng, dù dự án tiếp tục hay dừng thì cuối cùng, vùng Tây Nguyên sẽ được đảm bảo về môi trường cũng như nhận được sự đồng thuận của cộng đồng các nhà khoa học, nhân sĩ cũng như đông đảo bạn đọc quan tâm. Xin trân trọng cảm ơn các vị khách mời, quý độc giả đã theo dõi chương trình.

Kính gửi ban biên tập VNR500.

Bài viết có một vài chỗ có lỗi đánh máy. Tôi đã sửa rồi.

"Không tùy tiện đình chỉ dự án bauxite"

28/10/2010 14:11:18

- Đó là ý kiến của TS Nghiêm Vũ Khải, Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường của Quốc hội. "Nếu dự án đó chưa vận hành, phải yêu cầu xây bể chứa bùn đỏ xong mới được vận hành, nếu cố tình vi phạm thì mới đình chỉ", ông nói.

Bee.net.vn vừa có cuộc trao đổi với TS Nghiêm Vũ Khải xung quanh vấn đề bauxite đang được dư luận hết sức quan tâm.

TS Nghiêm Vũ Khải, Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường của Quốc hội.

Đừng cái gì cũng giả thiết vậy

Gần đây, nhiều nhân sỹ và chuyên gia bày tỏ mối lo ngại về hiệu quả cũng như nguy cơ môi trường từ tổ hợp bauxite nhôm Tân Rai (Lâm Đồng) và dự án Nhân Cơ (Đắk Nông). Ông nghĩ sao về vấn đề này?

Cái người ta lo nhất là bùn đỏ ảnh hưởng tới môi trường. Để khắc phục tình trạng này, vừa qua, Chính phủ đã họp nhiều lần. Thậm chí, ngày 22/10, đích thân Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải đã chỉ đạo Bộ Công thương và Bộ TN&MT giám sát thật kỹ quá trình thi công của tổ hợp này để đảm bảo an toàn, nhất là sau sự kiện ở Hungary.

Theo Luật Bảo vệ môi trường và Luật Đầu tư, việc đầu tư như hai dự án đó phải có báo cáo đánh giá tác động về môi trường, và khi hoàn thiện phải đảm bảo các yêu cầu về bảo vệ môi trường mới được vận hành. Dự án này được xã hội và Nhà nước hết sức quan tâm nên nhà thi công chắc chắn phải thực hiện nghiêm túc. Rủi ro thì phải tính hết, nhưng cái gì cũng cứ giả thiết vậy, QH làm gì có điều kiện xem xét cụ thể.

TIN LIÊN QUAN

• Dự án bauxite: Cam kết phải khả thi và được bảo hiểm
• TKV "mời" đánh giá lại toàn bộ dự án bauxite
• VUSTA chưa kiến nghị dừng các dự án bauxite
• "Chúng tôi sẽ chất vấn về bauxite!"
• “Chính phủ lắng nghe kiến nghị của nhân sĩ về bauxite"

Nhiều ý kiến vẫn cho rằng nên dừng hai dự án này, để con cháu chúng ta khai thác?

Không tùy tiện đình chỉ được. Nếu dự án đó chưa vận hành, phải yêu cầu xây bể chứa bùn đỏ xong mới được vận hành, nếu cố tình vi phạm thì mới đình chỉ.

Trong quá trình vận hành nếu phát sinh vấn đề mới, Luật Bảo vệ môi trường tại Điều 49, Khoản 3 có quy định hình thức xử lý các cơ sở, tạm đình chỉ để khắc phục, khắc phục xong mới được vận hành. Nếu không phải di dời ra vị trí khác hoặc đình chỉ vĩnh viễn. Ngoài ra, đơn vị vi phạm còn chịu xử lý hành chính và nếu cần thì xử lý hình sự. Vấn đề là phải giám sát, kiểm tra để thực hiện cho đúng.

Còn ai nói đình chỉ là ý kiến của họ, chúng ta phải chiếu theo Luật mà làm, không nên dùng biện pháp hành chính trong việc đầu tư.

Tôi nghĩ vấn đề họ lo là chưa làm xong hồ chứa bùn đỏ, cứ sản xuất thì sẽ ra sao. Theo luật, xây xong nhà máy rồi nhưng chưa làm xong bể chứa bùn đỏ thì sẽ không được vận hành. Và cũng không ai dại gì mà thiếu trách nhiệm đến mức cho vận hành trước khi có bể chứa bùn đỏ. Vì đó là vi phạm pháp luật, ai cố tình làm thì phải chịu trách nhiệm.

Không cần đưa vào chương trình nghị sự

Nhiều Đại biểu Quốc hội đã đề nghị đưa vấn đề này vào chương trình nghị sự. Với cương vị là Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, ông có nghĩ như vậy không?

Tôi thấy chương trình QH đã được thông qua, nhưng thông qua không có hàm ý là cấm không được thêm vấn đề gì. Việc nêu ý kiến và phát biểu là quyền của các đại biểu. Đại biểu có thể phát biểu trong phần phát triển KT – XH hay chất vấn thành viên Chính phủ có liên quan.

Cá nhân tôi thấy không cần thiết phải đưa vấn đề này thành một danh mục trong chương trình nghị sự. QH rất nhiều vấn đề quan trọng phải bàn thảo, nhưng thời gian lại có hạn, nên tôi nghĩ nên tập trung vào các vấn đề chính. Chứ nếu vấn đề gì cũng bàn thì chắc có khi ta phải họp đến 3,4 tháng mới xong.

Nếu chiếu theo Nghị quyết 49 về các dự án, công trình trọng điểm quốc gia, tổ hợp bauxite nhôm Tân Rai và dự án Nhân Cơ có thuộc diện này không?

Theo Nghị quyết 49, dự án công trình trọng điểm Quốc gia phải đạt các tiêu chuẩn về vốn, môi trường, di dân tái định cư, số lượng dân, quốc phòng an ninh…

Nếu xét từng công trình một, vốn theo quyết định mới đây nhất là phải từ 35 nghìn tỷ đồng trở lên, dự án này cũng chưa chạm, nên không đạt công trình trọng điểm quốc gia được.

Bà Phạm Chi Lan: Cần có dũng khí quyết định dừng lại đúng lúc

Sau khi tổ hợp bô xít nhôm Tân Rai (Lâm Đồng) và dự án Nhân Cơ (Đắk Nông) lần lượt được khởi công, tôi và nhiều nhân sĩ tri thức cả nước đã lo ngại về hiệu quả cũng như nguy cơ môi trường mà dự án có thể gây ra. Sự cố hồ bùn đỏ ở Hungary mới đây lại là một luận cứ rõ ràng dấy lên mối lo ngại mà trước đây chúng tôi từng đưa ra.

Chính vì thế, một lần nữa, tôi và các nhân sĩ lại gửi đơn kiến nghị đến các lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Chính phủ và Quốc hội dù tôi biết, đặt lại vấn đề dừng triển khai khi dự án đang thi công sẽ khó hơn rất nhiều so với trước kia. Thế nhưng chúng ta cần có dũng khí quyết định dừng lại đúng lúc.

N.Yến

Góp ý về Dự án Bauxite Tây Nguyên:

"Tôi lên tiếng vì lợi ích chung của đất nước"

(Dân trí) - Dự án khai thác Bô xít ở Tây Nguyên nhận được rất nhiều ý kiến phản ứng khác nhau. Dân trí đã có cuộc trao đổi với nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình và một số vị có trách nhiệm xung quanh vấn đề này.

Việt Nam đã từng từ chối khai thác bô xít Tây Nguyên

Dự án bô xít đang được đẩy nhanh tiến độ…

TS. Chu Hảo: Mong Quốc hội có ý kiến rõ ràng, dứt khoát

Nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình:

"Tôi lên tiếng vì lợi ích chung của đất nước"

Nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình

Thưa, trong Thư kiến nghị gửi Đảng, Nhà nước, Chính phủ và Quốc hội, bà là người xếp trên cùng. Lý do gì khiến Bà là người đầu tiên tham gia vào Bản kiến nghị này?

Có lẽ tôi không phải người đầu tiên ký vào kiến nghị nhưng trong danh sách, anh em sắp xếp theo thứ tự ABC thôi. Còn việc tham gia vào Bản kiến nghị vì đó là lập trường của tôi từ trước. Ngay từ khi Dự án mới triển khai, chúng tôi đã tổ chức hội thảo khoa học và gửi kết quả cho các vị lãnh đạo nhưng tiếc là không nhận được hồi âm.Gần đây, do sự cố vỡ hồ chứa bùn đỏ của Hungary nên sự việc càng trở nên cấp thiết, đáng lo ngại. Vì vậy, tôi thấy mình cần có tiếng nói đóng góp với Đảng và Nhà nước để có những chủ trương đúng, khách quan, khoa học và phù hợp với nguyện vọng của nhân dân.Tôi lên tiếng là vì lợi ích chung của đất nước thôi.

Thưa Bà, báo Dân trí vừa có cuộc thăm dò ý kiến độc giả. Bà nghĩ gì về việc làm này?

Tôi thấy việc thăm dò ý kiến nhân dân như vậy là tốt vì qua đó, người lãnh đạo hiểu được tâm tư, nguyện vọng của nhân dân để có những quyết định đúng. Con số đông đảo người tham gia ý kiến không chỉ thể hiện sự đồng tình, tin cậy đối với những nghiên cứu khoa học của chúng tôi về vấn đề này mà còn đồng thời thể hiện tinh thần trách nhiệm của họ đối với lợi ích của đất nước, của dân tộc.

Trong các vị lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Chính phủ và Quốc hội mà Bà đã gửi thư kiến nghị, đến thời điểm này (ngày 28/10), Bà đã nhận được hồi âm nào chưa?

Hiện nay Văn phòng Chủ tịch nước thông báo đã nhận được kiến nghị của chúng tôi. Nhưng tuần này, do Chủ tịch Nguyễn Minh Triết bận tham dự Hội nghị ASEAN - 17 nên Chủ tịch hẹn sẽ tiếp đại diện của chúng tôi vào tuần tới. Đó là tín hiệu đáng phấn khởi vì ý kiến của chúng tôi đã được Chủ tịch và đông đảo nhân dân quan tâm.

Bộ trưởng Bộ TN-MT Phạm Khôi Nguyên:

"Chúng tôi bảo đảm hồ bùn đỏ ở Tây Nguyên an toàn"

Bộ trường Phạm Khôi Nguyên trao đổi với báo chí bên hành lang Quốc Hội

"Theo đánh giá hiện nay của Bộ Tài nguyên và Môi trường về hai hồ bùn đỏ ở Tây Nguyên, chúng tôi bảo đảm an toàn. Tuy nhiên, để an toàn về mặt lý thuyết, chúng ta vẫn phải tiếp tục nghiên cứu về hệ số an toàn". Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Phạm Khôi Nguyên đã cho biết như vậy, khi trao đổi với báo giới bên lề kỳ họp Quốc hội.

Qua sự kiện vỡ hồ chứa bùn đỏ ở Hungary, Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN & MT) có xem xét lại hệ số an toàn hồ bùn đỏ ở Tây Nguyên?

Bộ TN & MT thẩm định rất cẩn thận. Chúng tôi đã sang khảo sát mô hình bùn đỏ của Brazil, Úc và khu vực bùn đỏ ở những nơi này đã trồng cây xanh được 20 năm nay. Hiện tại, chúng ta đang làm theo mô hình của Brazil và Úc, chứ không phải mô hình của Hungary.

Theo đánh giá hiện nay của Bộ TN & MT về hai hồ bùn đỏ, chúng tôi bảo đảm an toàn. Tuy nhiên, do chưa vận hành và để an toàn về mặt lý thuyết, chạy mô hình, qua sự việc của Hungary, chúng ta vẫn phải tiếp tục nghiên cứu về hệ số an toàn.

Ông từng nói, nhiều dự án của Việt Nam chưa tính đến hiệu quả môi trường, chưa tính đúng tính đủ chi phí cho môi trường ngay từ khi thực hiện. Với Dự án Bô xít thì như thế nào?

Riêng về Đề án Bùn đỏ, chi phí cho môi trường 30 hay 50 triệu USD để làm khu bùn đỏ đã được tính toán rồi. Công nghệ thẩm định cho dự án này rất cẩn thận, có sự tham gia của Hội đồng quốc gia và chuyên gia nước ngoài.

Xin được nói là hệ số an toàn nơi đây đã được tăng lên gấp đôi. Khu động đất ở Tây Nguyên lúc đầu dự tính cấp 7, nhưng nay đã được tính lên cấp 9.

Công nghệ xử lý bùn đỏ ở Tây Nguyên làm hơi khác ở chỗ, Hungary chứa vào một cái hồ, nhưng Tây Nguyên chúng tôi chia ra từng lô một. Mỗi lô 5 ha, khi đổ đầy lô này và xử lý các biện pháp an toàn rồi mới làm đến lô khác.

Ngay tại thời điểm này, Bộ có thêm hoạt động gì để tăng tính an toàn cho Dự án không?

Chúng tôi đã thành lập một Tổ Giám sát, gồm có Bộ TN & MT, Bộ Công thương, UBND các tỉnh liên quan để giám sát hàng ngày và làm nhật ký xây dựng các hồ bùn đỏ. Từ trước đến nay, chưa có một công trình xây dựng nào tại Việt Nam lại có một Tổ Giám sát quốc gia như thế.

Thưa ông, bên cạnh vấn đề bùn đỏ, các vấn đề khác về môi trường của Dự án Bô xít đang được quản lý thế nào?

Dự án Bô xít có 3 vấn đề về môi trường. Một là hồ bùn đỏ, hai là công nghệ khai thác, khai thác đến đâu phải phục hồi rừng đến đấy và thứ ba là chất thải của nhà máy. Trong thẩm định dự án đã tính hết.

Ông Bùi Cách Tuyến - Thứ trưởng Bộ TN&MT kiêm Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường:

Bất kỳ lĩnh vực nào cũng đều chứa đựng rủi ro

Tất cả hoạt động của con người, dù trong công nghiệp hay nông nghiệp, giao thông vận tải, dịch vụ hay bất kỳ lĩnh vực nào khác đều có chứa đựng rủi ro. Ngành khai khoáng cũng là ngành hết sức rủi ro. Quan trọng nhất là phải làm sao tính toán được xác suất rủi ro đó và có kế hoạch quản lý rủi ro.

Ở đây, việc này đã phân định rất rõ trách nhiệm của các bộ, ngành. Trong văn bản của Thủ tướng Chính phủ, vấn đề thiết kế hồ bùn đỏ là trách nhiệm của TKV. Thẩm định bản báo cáo tác động môi trường là Bộ TN&MT. Thẩm định về thiết kế kỹ thuật, thiết kế chi tiết hồ bùn đỏ khi thi công là trách nhiệm của TKV và Bộ Công thương. Như vậy về trách nhiệm của Bộ TN&MT là chỉ nêu ra nguyên lý, mục tiêu phải đạt được. Còn đạt được như thế nào và những chi tiết kỹ thuật thì các anh em chuyên viên, các nhà khoa học ngành khai thác có trách nhiệm đưa ra để bảo đảm được mục tiêu.

Chúng tôi là cơ quan cấp dưới. Bộ trưởng Văn phòng Chính phủ - Nguyễn Xuân Phúc nói, Chính phủ sẵn sàng nghe ý kiến đa chiều của nhân sỹ, giới khoa học về vấn đề này. Chúng tôi cấp dưới không nói gì khác đâu, nếu có các bằng chứng khoa học làm rõ tất cả mọi việc thì cực kỳ hoan nghênh.

Tôi chưa thể có ý kiến cuối cùng vì Bộ TN&MT cũng chỉ là một bộ phận.

Theo VNN

"Dự án bauxite chưa tính đến nứt đất, lũ bùn đá"

01/11/2010 17:11:48

- "Chúng ta có khoảng 6 tỷ tấn bauxite. Chúng ta cần phải trở thành cường quốc sản xuất alumin và nhôm. Vì thế, triển khai dự án thử nghiệm là điều cần làm. Nhưng đừng làm theo kiểu đào đất kiếm tiền...", PGS.TS Nguyễn Đình Hòe, Hội Bảo vệ Thiên nhiên & Môi trường Việt Nam chia sẻ với KH&ĐS.

TIN LIÊN QUAN

• "Chúng tôi sẽ chất vấn về bauxite!"
• Tại sao Bộ Công thương chọn nhà thầu Trung Quốc?
• Đơn kiến nghị bauxite 2.000 chữ ký, giải quyết thế nào?
• "Không tùy tiện đình chỉ dự án bauxite"
• Nên dừng khai thác bauxite khi chưa an tâm “có lãi”?

Chưa tính đến nứt đất và hậu phun trào núi lửa

Một lần nữa bauxite Tây Nguyên lại trở thành chủ đề "nóng". Cũng một lần nữa, Tập đoàn Than - Khoáng sản (TKV), chủ đầu tư tái khẳng định, công nghệ hoàn hảo và rủi ro về bùn đỏ là cực thấp, với cá nhân ông, ông nghĩ gì về rủi ro của dự án này?

Doanh nghiệp bao giờ cũng nói tốt về họ. Họ luôn nói mọi thứ là hoàn hảo. Hunggari là một trường hợp điển hình cho cái gọi là "hoàn hảo". Đối với dự án bauxite Tây Nguyên tôi nghĩ, rủi ro là rất lớn.

"Dự án bauxite Tây Nguyên tôi nghĩ, rủi ro là rất lớn"

Thứ nhất là về địa động lực của Tây Nguyên. Hoạt động nâng trồi kéo theo hoạt động đứt gãy mà chủ yếu là đứt gãy thuận (tách mở) đã khiến cho vùng đất này không bình yên như người ta vẫn tưởng. Ở vùng này, có những biến động như nước sủi lên, đất sụt xuống, khói phì lên từ lòng đất. Thứ hai, Tây Nguyên có đặc điểm là mưa xối xả trong thời gian ngắn. Thứ ba, hồ bùn đỏ chôn lâu dài. Người ta cam đoan sẽ vận hành đúng, kiểm tra thường xuyên, đấy là bây giờ. Nhưng liệu 10 - 20 năm nữa, con cháu chúng ta có "trông coi" những hồ bùn đỏ đấy không. Mà bùn đỏ có đặc điểm là mịn, khó lắng. Cứ thử tưởng tượng một thứ khó lắng, chôn lâu ở một vùng đất đang "cựa quậy", độ cao lớn lại hay có mưa lớn thì sẽ thế nào.

Đại diện của chủ đầu tư có nói rằng không nên lo lắng, bởi hồ bùn đỏ có khả năng chịu được động đất cấp 6 - 7?

Đúng. Tây Nguyên là vùng đang nâng trồi, tất nhiên ít có khả năng xảy ra động đất mạnh trên 6 độ richter. Tuy nhiên, cần phải lưu ý rằng, động đất ở Tây Nguyên không mạnh nhưng nứt đất ngầm do các khối đá trượt êm không động đất tạo ra rất dữ dội. Đó là vùng đang nâng trồi rất nhanh, hoạt động đứt gãy, nứt đất ngầm và hậu phun trào núi lửa khá rõ rệt. Cần nghiên cứu kỹ hơn và tính toán đặc điểm này nếu muốn xây các hồ bùn đỏ khổng lồ trên Tây Nguyên.

Nhưng đại diện của TKV cũng nói rằng, ngay cả trường hợp xấu nhất là vỡ, thì hồ chứa đã được xây dựng theo kiểu nhiều ngăn. Vì thế khó mà thoát ra ngoài được?

Họ không nghĩ rằng, khi một ngăn đã vỡ thì rất có thể sẽ kéo theo những ngăn khác cũng vỡ theo sao. Nếu các ngăn ở phía trên vỡ bùn đỏ sẽ ồ ạt chảy xuống và phá vỡ các ngăn ở phía dưới.

Vậy cách tốt nhất là phải làm gì với các hồ bùn đỏ?

Với Việt Nam, cách khôn ngoan nhất là chuyển quặng bauxite được khai thác và làm giàu từ Tây Nguyên xuống ven biển Bình Thuận để chế tác alumin đồng thời chôn bùn đỏ ở gần biển. Nếu có rủi ro không mong đợi với các hồ chôn bùn đỏ ở đây, lượng nước biển khổng lồ có khả năng trung hòa, làm giảm tính độc hại của bùn đỏ. Người ta cho rằng, làm đường ống tốn kém. Nhưng thực tế làm ống không tốn kém bằng việc làm đường, nhất là đường sắt. Bauxite được khai thác ở Tây Nguyên, tuyển rửa, rồi được đưa theo đường ống xuống Bình Thuận. Cách này vừa rẻ, vừa hợp lý, vừa an toàn. Nếu làm cách này, tôi nghĩ giới khoa học đã không phản ứng gay gắt như thế.

Nguy cơ lũ bùn đá cũng chưa được "ngó" tới

Ngoài vấn đề bùn đỏ, ông thấy có còn gì đáng lo ngại nữa không?

Có. Đấy là nguy cơ đất đá mềm bở do khai thác bauxite và bùn đuôi quặng thải ra sau khi tuyển lấy bauxite sẽ bị xói mòn rửa trôi, có thể sẽ nhanh chóng bồi nông lòng hồ các thủy điện và có thể giết chết sớm các nhà máy thủy điện. Bauxite Tây Nguyên là phần tàn dư của vỏ phong hóa laterit trên đá basalt được hình thành từ nhiều triệu năm, khác hẳn loại bauxite tái trầm tích nằm xen trong các tầng đá vôi ở Hà Giang, Lạng Sơn và Nam Trung Quốc.

Khi khai thác bauxite, chúng ta sẽ bóc mất lớp xương cứng đi, địa hình trở lên nham nhở với lớp đất đá mềm bở và bùn thải (lớp đất - đá - bùn thải tương đương hoặc gấp đôi khối lượng bauxite được khai thác). Mưa xuống, sẽ cuốn trôi lớp đất - đá - bùn mềm bở. Sức tàn phá của nó có thể giống như những trận lũ quét, lấp đầy các hồ thủy điện trong hệ thống sông Đồng Nai và Srepok, làm ngắn cuộc đời trước hết là của các hồ thủy điện.

"Quy mô 600.000 tấn alumin/năm/dự án như bây giờ thì không thể coi là dự án thử nghiệm" Liệu chúng ta có thể hoàn thổ, trồng cây trên các vùng đất ấy, cây sẽ giúp cản trở việc trượt lở đất?

Hoàn thổ chỉ là mỹ từ của doanh nghiệp đưa ra. Thực tế, rất khó và rất tốn kém để hoàn thổ. Tôi đã từng đến khu khai thác bauxite ở Bảo Lộc rộng 36ha, nhưng chỉ hoàn thổ được 2h. Chỗ đất bị bỏ lại sau khai thác, giàu Al và Fe nên rất khó hoặc thậm chí chẳng thể trồng bất cứ cây gì, trừ cây trinh nữ đầm lầy (còn gọi là cây mai dương), vốn là cây ngoại lai xâm nhập vào Việt Nam. Chúng ta phải nhớ rằng, ở Tây Nguyên chúng ta khai thác theo chiều rộng, kiểu tằm ăn lá dâu, làm xong chỗ này thì sẽ làm tiếp chỗ khác. Kiểu này, chẳng mấy chốc Tây Nguyên sẽ trở thành một hoang mạc.

Phải thành "học viện bauxite-alumin-nhôm"

Nói như thế, những luận cứ khoa học mà TKV đưa ra dường như chưa đủ thuyết phục?

Đúng. Không thuyết phục từ hiệu quả kinh tế đến môi trường.

Nhiều nhà khoa học đang kiến nghị dừng dự án bauxite, cá nhân ông nghĩ sao về vấn đề này?

Việt Nam có khoảng 6 tỷ tấn bauxite. Tôi cho rằng, trong tương lai Việt Nam cần phải trở thành cường quốc về bauxite-alumin-nhôm. Nếu làm được điều đó chúng ta phải sớm có những thử nghiệm. TKV nói là dự án thử nghiệm, nhưng tất cả những cái gì đang thể hiện cho thấy, đấy là một dự án khai thác trước hết cho mục tiêu kinh tế. Làm cách đấy còn lâu mới thành cường quốc được.

Theo ông phải làm gì?

Phải tuân thủ các nguyên tắc khoa học của dự án thử nghiệm theo đúng nghĩa. Hãy biến nó thành "học viện" bauxite- alumin-nhôm" để vừa làm vừa đào tạo nguồn nhân lực, vừa làm chủ công nghệ và quản lý, vừa học và tìm ra các cách ứng phó rủi ro mà bây giờ chưa thể xác định rõ. Quy mô 300.000 tấn alumin/năm/1 dự án là phù hợp với thử nghiệm. Quy mô 600.000 tấn alumin/năm/dự án như bây giờ thì không thể coi là dự án thử nghiệm, đấy là khai thác mất rồi!

Xin cảm ơn ông về cuộc trò chuyện này!

Khu vực Tây Nguyên tiền sử đã từng có núi lửa hoạt động (năm 1923 vẫn còn hoạt động ở ngoài khơi Bình Thuận). Trong hàng nghìn năm nữa, ở đây, bất kể lúc nào, lòng đất cũng có thể nứt toác, phun khói trào nước. Năm 1998, vùng gần núi lửa Chư H’drung (còn gọi là núi Hàm Rồng gần TP Pleiku) bỗng nhiên xuất hiện những vết nứt dài, khói bụi phun lên, còn đất sụt xuống đến vài mét.

Khoảng năm 1999, xã Eapô, huyện Cưjut, Đăk Lăk đang yên lành bỗng nước ngầm trào lên dữ dội, làm ngập úng một diện tích gần 200ha trong thời gian gần nửa năm. Những biểu hiện địa động lực trên cho thấy vùng đất Tây Nguyên vẫn đang cựa quậy.

Hoa An (thực hiện)

Từ báo cáo thẩm định của Bộ Công thương và ý kiến chuyên gia:

Nguy cơ thua lỗ dự án bauxite

26/10/2010 0:35

Tập đoàn than khoáng sản VN (TKV) khẳng định, các dự án (DA) bauxite có hiệu quả kinh tế cao. Tuy nhiên, phân tích từ phương án tính toán hiệu quả kinh tế mà TKV đưa ra với DA Nhân Cơ (đang triển khai), nguy cơ lỗ lại là rất lớn.

Thi công xây dựng Nhà máy alumin Nhân Cơ - Ảnh: T.N.Q

Xin nhiều ưu đãi

Theo báo cáo thẩm định hiệu quả kinh tế DA Nhà máy sản xuất alumin Nhân Cơ tháng 1.2010 của Bộ Công thương, TKV sẽ đóng góp 20% - 30% nguồn vốn đầu tư DA Nhân Cơ, vốn vay trong nước và ngoài nước chiếm 70% - 80%.

TKV cũng đã ký gói thầu EPC Nhà máy Nhân Cơ với nhà thầu Chalieco (Trung Quốc) tổng vốn đầu tư 427,9 triệu USD, nhà thầu này sẽ chịu trách nhiệm cung cấp toàn bộ thiết kế, vật tư nguyên vật liệu, thi công xây dựng các hạng mục công trình của nhà máy alumin và các dịch vụ kỹ thuật đi kèm như vận hành thử, bảo hành. Tuy nhiên, trong hợp đồng đã ký, nhà thầu này không có trách nhiệm làm phần khảo sát địa kỹ thuật mặt bằng nhà máy alumin (bao gồm cả các hồ chứa bùn đỏ - PV). Nhà thầu Chalieco khẳng định sẽ đảm bảo các chỉ tiêu môi trường, thời gian đưa nhà máy vào vận hành thử là 21 tháng, chạy thử 3 tháng, tổng kế hoạch tiến độ thực hiện hợp đồng là 24 tháng. Nhưng tới tháng 2.2010 DA Nhân Cơ mới chính thức khởi công, như vậy theo tiến độ dự kiến (TKV dự kiến xây dựng nhà máy từ năm 2007-2011), Nhân Cơ ít nhất sẽ chậm tiến độ 1 năm.

Với kế hoạch sử dụng đất, diện tích sử dụng đất cho công tác khai thác trong 30 năm của DA, tổng diện tích đất sử dụng cho cả đời DA khoảng 3.500 ha, chiếm khoảng 0,54% diện tích đất tự nhiên của tỉnh Đắk Nông. Theo TKV, đây là DA lớn, đặc thù, bởi thế tập đoàn này kiến nghị được thuê đất với thời hạn tối đa là 70 năm, miễn thuế thuê đất với các diện tích chiếm đất cố định trong thời hạn vay vốn. TKV cũng đề xuất trong 10 năm đầu DA, đề nghị Nhà nước cho vay vốn đầu tư và vốn chuẩn bị sản xuất (vốn lưu động) với lãi suất ưu đãi dài hạn (10 năm) là 4%. TKV cũng xin được áp dụng mức thuế suất với alumin là dưới 5% trong 10 năm đầu, với những năm tiếp theo khi giá xuất khẩu alumin dưới 350 USD/tấn chỉ áp dụng mức thuế suất dưới 10%, khi giá xuất khẩu trên 350 USD/tấn mới áp dụng mức thuế suất tối đa là 15%.

Chỉ có lãi khi giá trên 333 USD/tấn

Cũng theo kết quả thẩm tra của hội đồng, giá thành sản phẩm alumin năm đầu bao gồm chi phí sản xuất trực tiếp chiếm 51%, chi phí khấu hao chiếm 24%, lãi vay chiếm 15% và chi phí tiêu thụ sản phẩm chiếm 6,9%. Theo đó, chi phí sản xuất sẽ ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả kinh tế DA: với suất chiết khấu là 8% và trong các điều kiện tính toán về các yếu tố khác không biến đổi, để đảm bảo dự án có hiệu quả thì chi phí sản xuất chỉ được phép tăng dưới 0,97%, tương đương tăng dưới 21.706 đồng/tấn alumin.

Nhưng chỉ tính riêng chi phí than cám (do chính TKV cung cấp với tỷ trọng lớn) khoảng 46% tổng chi phí sản xuất trực tiếp, nghĩa là nếu giá than tăng, việc đội chi phí đầu vào chắc chắn sẽ xảy ra.

Thêm vào đó, với phần vận tải ngoài, TKV dự kiến sẽ thuê vận tải trên các tuyến giao thông (DA Tân Rai vốn đầu tư các tuyến đường là 11,5 tỉ đồng). Tuy nhiên, theo một số chuyên gia, nếu chỉ lấy giá cước vận tải ở mức 2.000 đồng/tấn/km (mức giá cước từ năm 2009) thì chi phí vận tải mỗi năm của DA Tân Rai đã lên tới 24,6 triệu USD và Nhân Cơ là 38 triệu USD, chưa kể chi phí khác. Mặt khác, nếu tiếp tục khâu tinh luyện alumin tại Tây Nguyên, TKV sẽ phải đầu tư thêm một tuyến đường sắt nối Bảo Lộc xuống cảng Kê Gà. Theo đánh giá của các chuyên gia, việc đầu tư riêng một hệ thống đường sắt chỉ cho DA cũng rất rủi ro về mặt kinh tế.

TKV khẳng định, “giá bán alumin trên thị trường thế giới đang có xu hướng tăng vì vậy rủi ro về giá bán là thấp”. Tuy nhiên, theo đánh giá của Hội đồng thẩm định, “giá bán alumin là nguồn thu chính của DA. Việc DA có hiệu quả hay không phụ thuộc rất lớn vào giá bán alumin. Trong khi, giá bán alumin phụ thuộc vào thị trường chung của thế giới, vào các nhà sản xuất nhôm, sản xuất alumin lớn trên thế giới và VN không thể tham gia điều tiết được giá bán. Vì vậy, đây là yếu tố ảnh hưởng rất nhạy cảm khó kiểm soát”. Hội đồng đã kết luận, DA chỉ có hiệu quả kinh tế khi giá bán alumin trên 333,7 USD/tấn, với giá bán alumin dưới 333,7 USD/tấn thì không có hiệu quả kinh tế.

Như vậy, ngay trong phương án đầu tư DA Nhân Cơ, TKV đã không tính hết đến các yếu tố rủi ro biến động giá thành sản phẩm, trước khi khẳng định DA sẽ có hiệu quả kinh tế cao!

Trách nhiệm nhiệm kỳ

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan (ảnh) khẳng định, với các DA bauxite nguy cơ thua lỗ nhìn thấy rõ.

* Thưa bà, không chỉ nguy cơ tác động đến môi trường, nhiều tính toán cho thấy DA bauxite Tây Nguyên mà TKV đang triển khai có nguy cơ thua lỗ cao. Ý kiến của bà?

- Theo tôi thấy, bảng giá thành sản xuất alumin của TKV đưa ra chưa tính đến các chi phí phát sinh như chi phí giảm thiểu tác động văn hóa xã hội, chi phí hỗ trợ ổn định sinh kế cộng đồng bị ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp; chi phí cơ hội, mất nguồn thu từ các ngành nghề kinh doanh khác do chiếm dụng đất, vốn và cơ sở hạ tầng. Chi phí môi trường cũng phải tính vào DA.

Mặt khác, chi phí vận tải rất lớn và hiện vẫn đang tắc vì con đường vận chuyển chưa có. Nếu xây tuyến đường sắt chỉ để phục vụ DA thì không thể đẩy cho Chính phủ. Giá thành TKV đưa ra chưa phản ánh đầy đủ các yếu tố này. Nhưng muốn chứng minh DA có hiệu quả, họ cố gắng cắt bớt các phần chi phí thuộc về DA cho nơi khác gánh, mà nơi dễ gánh nhất là Chính phủ, từ ngân sách, tiền thuế của người dân.

Trên thực tế bao lâu nay các DA đầu tư của DNNN, thực hiện luôn cao gấp 2 - 3 lần dự toán ban đầu. Dung Quất là bài học rõ nhất.

Chúng ta không thể chỉ tin tưởng vào cách tính giá thành cũng như các cam kết của TKV và một số cam kết của một vài bộ chức năng. Họ chịu trách nhiệm cho từng nhiệm kỳ, họ không sống muôn đời với DA, nhưng DA là hiệu quả và tác động của rất nhiều năm sau.

* Bà đã ký vào bản kiến nghị dừng khai thác bauxite. Lý do để bà đưa ra quyết định này?

- Nguy cơ lỗ của các DA bauxite hiện nay đã thấy rõ. Trong thư kiến nghị cùng nhiều trí thức khác, chúng tôi đã khẳng định hiệu quả của các DA này chỉ đạt được trong 20 - 30 năm nữa, khi kinh tế và khoa học kỹ thuật của chúng ta phát triển hơn.

Không phải bây giờ mới có nhiều ý kiến của các nhà khoa học, trí thức về DA bauxite, đáng lẽ những ý kiến này cần được lắng nghe trân trọng hơn. Chúng ta vẫn cần dừng các DA lại, và tính toán cho đầy đủ.

Mai Hà (thực hiện)

Ông Dương Văn Hòa, Phó tổng giám đốc TKV: Giá alumin của TKV khoảng trên 300 USD/tấn

“Dừng hay không dừng DA, TKV không có quyền quyết định mà Bộ trưởng - Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ đã nói cần có những nghiên cứu, tính toán cụ thể hơn mới có thể khẳng định được là nên tiếp tục hay dừng lại.

Có người cho rằng TKV sử dụng công nghệ thải ướt (thải cả hóa chất độc hại cùng với bùn đỏ ra ngoài rồi mới xử lý - pv) rẻ tiền, lạc hậu hoàn toàn giống công nghệ của Hungary là ý kiến của riêng của họ. Trong quá trình khảo sát, lập DA, TKV đã nghiên cứu kỹ việc sử dụng công nghệ thải ướt, đã so sánh cụ thể thải ướt với thải khô phân tích các yếu kỹ thuật, kinh tế mới đưa ra quyết định lựa chọn thải ướt và xây dựng hồ chứa bùn đỏ là phù hợp với địa hình khu vực Tây Nguyên. Trên thế giới có tới 60% các nước dùng công nghệ thải ướt.

Khi tính toán hiệu quả của DA, TKV cũng đã tính đến phương án vận tải bằng ô tô sẽ mang lại hiệu quả cho DA, được Hội đồng thẩm định quốc gia thẩm định. Chi phí vận chuyển bình quân/năm là bao nhiêu tôi không nhớ. Còn về việc có ý kiến chê chất lượng sản phẩm của TKV, chỉ sản xuất ra được alumin với công nghệ lạc hậu, kém chất lượng đó là họ nói thế, còn thực tế sản phẩm của chúng tôi là sản phẩm đạt tiêu chuẩn quốc tế và giá bán theo tiêu chuẩn quốc tế. Có ý kiến cho rằng, giá alumin trên 300 USD/tấn trong phương án của TKV không có tính cạnh tranh, giá alumin bằng khoảng 14%-16% của giá nhôm trên thị trường London (hiện giá này tương đương khoảng 375 USD/tấn) như vậy là cạnh tranh hay không cạnh tranh?”.

Ông Nguyễn Thanh Sơn - Giám đốc Công ty năng lượng Sông Hồng: Giá bán alumin không thể quá 275 USD/tấn

“Giá 370 USD/tấn theo cách tính của TKV là giá bán trên thị trường sở giao dịch hàng hóa, theo mức ký kết trong nhiều năm, nhưng khi lập dự toán cho DA không ai tính theo cách đó cả mà phải tính theo giá giao nhận ngay của thị trường thế giới. Giá alumin bằng 14-16% giá nhôm là cách tính không hợp lý, tôi khẳng định giá alumin sang năm sẽ không có loại nào bán trên được 270 USD/tấn, kể cả sản phẩm đạt chất lượng, tiêu chuẩn quốc tế. Huống gì, TKV đang dùng tiêu chuẩn theo công nghệ của Trung Quốc còn lạc hậu, không hiện đại. Nếu TKV muốn chứng minh tính hiệu quả của DA thông qua chất lượng, giá bán sản phẩm nên công bố chỉ tiêu chất lượng của alumin mà nhà thầu cam kết. Vậy công nghệ đó sẽ mang lại sản phẩm alumin của TKV có độ tinh khiết bao nhiêu, độ ẩm bao nhiêu, cỡ hạt như thế nào.

Còn về chi phí vận chuyển, DA Tân Rai, Nhân Cơ có công suất tổng cộng lên tới cả triệu tấn/năm, TKV tính toán vận chuyển bằng ô tô trên quãng đường khoảng 200 km tới cảng là hoàn toàn không thể được. Vì theo tính toán, vận chuyển bằng ô tô với khối lượng và cung độ như thế thì không được quá 10 km. Các DA của TKV phải vận chuyển bằng tàu hỏa, nhưng xây dựng tuyến đường ray dài hàng trăm km với độ cao của địa hình lên tới 800m lại càng khó thực hiện hơn”.

Anh Vũ (ghi)

Mai Hà