Bản Chất Kiến Trúc Phương Đông = Phong Thuỷ ?

LÁ THƠ GEO.4

Đồng nghiệp quý mến,

Thoắt cái đã nữa thế kỷ. Phải đợi đến tuổi tri thiên mệnh 50, UIA mới chịu tổ chức Đại hội tại một quốc gia Châu Á lần đầu tiên. Dầu sao, giới KTS. Trung Quốc cũng có cái vinh dự được làm công việc tổng kết kiến trúc thế kỷ 20 vô cùng ý nghĩa. Quả thật Trung Quốc đã nổ lực hết sức mình để biến 10 ngày Đại hội thành những ngày vui lớn cho hơn sáu ngàn KTS. đến dự.

Phần 1 : Đường về nhà lớn (Thái Thất)

1. Tuổi biết mệnh Trời

UIA chào đời được nữa thế kỷ (1948) và phải đợi đến tuổi biết mệnh trời này (ngũ thập tri thiên mệnh) nó mới cho phép Châu Á lần đầu tiên được tổ chức Đại hội. Sự kiện dù vậy mang ý nghĩa tượng trưng không nhỏ. Nó cũng cở niềm tin ở các quốc gia Châu Á trước thềm thế kỷ XXI, đồng thời mở ra những triển vọng, những khả năng mới cho tất cả các nền kiến trúc trên ngôi làng toàn cầu bé nhỏ. Và các đồng nghiệp Trung Quốc đã nổ lực hết sức mình để biến bốn ngày cuối tháng 6/1999 trở thành những ngày lễ hội văn hóa kiến trúc đầy màu sắc cho hơn sáu ngàn đại biểu về Bắc kinh dự.

2. Nguyễn An đâu mà lắm vậy ?

Trong không khí hân hoan chung đó, đoàn KTS. nước Nam ta cũng có một cuộc Bắc du hùng hậu cực kỳ : mười hai Nguyễn An vòng trong, cùng 150 Nguyễn An vòng ngoài. Quả là một cuôc biểu dương lực lượng ra trò, đồng thời là một tín hiệu đáng mừng cho tiền đồ kiến trúc đất nước. Biết người, hiểu mình, chuẩn bị nội lực, vượt vũ môn trong thế kỷ tới, mở và cũng hội nhập cùng thế giới, phải chăng chính là động lực chung của khối cộng dồng Nguyễn An kia ? Đông tất vui. Vui tất hao. Nhưng là một cái hao đáng đồng tiền bát gạo. Riêng người viết, niềm tin còn được nhân đôi. Bài tham luận trình bày từ 11g30 đến 12 giờ ngày 25/06/1999 tại diễn đàn khoa học Đại hội hoàn toàn phạm trường quy. Ủy ban khoa học Đại học được do KTS. tiến sĩ Ngô Lương Đang làm chủ tịch khóa sổ tháng 3/1998 với khoảng 500 bài tham luận. Do thông tin tiếp thu chậm, mãi đến tháng 8/1998, người viết mới đánh bạo gởi bài. Đến tháng 4/1999 mới công bố kết quả và thông báo danh sách KTS. đọc tham luận ... Nhiều đồng nghiệp ở Thành phố được tin vui và có không ít ý kiến "đóng góp", đại loại "chà, vụ này mới nghen", "đánh trống trước của nhà rấm", "ấm ớ Tây Tàu nó cười cho" v.v và v.v... Trong bụng thì ấm ức. Còn trống nào nếu không phải trống Đông Sơn, rùi nào nếu không phải rìu họ Thạch. Củi nào nếu không phải gỗ trồng ở đất phương Nam.

3. Hồn Trương Ba, da hàng thịt !

Có một cái gì không bình thường trong những nhận định đại loại, như vậy chăng ? Không ! Sẽ là rất bình thường nếu ta không quên rằng : xưa kia trong mối giao tình lịch sử giữa Ta (Việt) và Bạn (Hoa) hai bên đều có "tiếp thu, tiếp biến văn hóa" lẫn nhau. Chuyện bánh ít bánh quy, có đi có lại, nào phải chỉ đơn phương một chiều như không ít ý kiến lầm tưởng, ngộ nhận ! Gần đây cũng vậy, khi phương Tây xuất hiện trên vũ đài lịch sử thế giới (phương Tây xin được hiểu theo ý nghĩa "NHỮNG GIÁ TRỊ VĂN MINH HIỆN ĐẠI" nói chung) chuyện "giao thoa, tiếp biến" nói cho oai, thật ra chỉ là cuộc hôn nhân cưỡng ép, một chiều, từ Tây sang Đông, từ vật chất đến tinh thần, từ bên ngoài cho đến bên trong, từ thịt cho đến hồn. Là hình mẫu, là thước đo giá trị các nền văn minh, văn hóa khác, phương Tây chính là ẩn dụ (métaphore) cho anh hàng thịt hùng mạnh đang thu tóm toàn bộ của cải thế gian, đối lập với hình ảnh thảm hại của Bác Trương Ba, đại biểu cho phần thế giới còn lại, bên ngoài nó. Kiến trúc "Trương Ba" phương Đông cũng gánh chịu chung cái số phận hẩm hiu, an phận của nó. Hình ảnh hàng ngàn cao ốc ở Bắc Kinh phát triển trong hai thập kỷ gần đây có thể coi là một minh chứng trực quan cho chuyện hàng thịt của Trương Ba? Mà đâu chỉ có ở Bắc Kinh, Thượng Hải, Tokyo, Seoul và nay thì Hà Nội, Sài Gòn ... nữa chớ. Thiên nhiên ngàng càng tỏ ra thất thế, và rõ ràng cần phải được xem xét lại.

4. Thiên nhiên úm ba la : một, hai, ba !

Năm 1884, KARL MARX phát biểu : "sinh hoạt vật chất và tinh thần của con người quan hệ khăng khít với thiên nhiên. Điều đó chẳng qua có ý nghĩa là "thiên nhiên khăng khít với chính bản thân nó", vì con người là một bộ phận của thiên nhiên. Mệnh đề của Marx có thể thu gọn : con người = THIÊN NHIÊN MỘT. Xin trở lại với không khí lễ hội Bắc Kinh bằng hình ảnh cách phục sức của đoàn đại biểu Nguyễn An. Đoàn ta ăn mặc phải nói là chỉnh tề và đẹp nữa. Ngoài chiếc áo dài đậm đà bản sắc dân tộc của chị Tuyết (đoàn Tp.Hồ Chí Minh), mười một bộ com-lê nam, với đầy đủ vét-tông, cà vạt, đã giúp cho việc định vị mười một Nguyễn An trong đám đông hơn sáu ngàn KTS. trở nên dễ dàng và thuận tiện vô cùng. Khoác cái bộ trang phục rất Tây cao cấp này có lẽ chỉ gồm các quan chức UIA, quý khách mời của Đại hội, và ... chúng ta. Cái THIÊN NHIÊN HAI này (tức y phục) được phủ lên thân thể chúng ta (thiên nhiên một vừa nói) một cách oai vệ và hợp thời trang thế kỷ.

Gần bảy ngàn "thiên nhiên một" xúng xính trong chừng đó "thiên nhiên hai" được tòa nhà Đại sảnh đường nhân dân Bắc Kinh, với tư cách là "THIÊN NHIÊN BA", bao che, ôm ấp bên trong nó. Cái thiên nhiên ba này là tên gọi khác của thuật ngữ ARCHITECTURE mà phương Đông tạm dịch để chuyển tải các khái niệm do phương Tây quy định. Trước kia người Trung Quốc, người Hàn, người Nhật, và cả người Việt, chắc hẳn không có cụm từ này ... Vô số khái niệm khác tương tự, chẳng hạn : quy hoạch, đô thị (urbanism, city planning), khoa học (science), nghệ thuật (art), thiết kế (design), hiện đại (modern), công nghệ (technology) ... Vâng, hầu như toàn bộ từ điển đương đại phương Đông chỉ được dùng để dịch, nói cách khác, để CHUYỂN TẢI CÁC KHÁI NIỆM tương tự với và do phương Tây quy định.

Bác Trương Ba thông thái ngày nào bổng trở nên quê mùa, lạc hậu đến tội nghiệp. Cuộc hành trình đi tìm lại bộ mặt thật (bản lai diện mục) của bác Trương không gì khác hơn nhằm trả lại linh hồn Bác đúng với thân xác khỏe mạnh lành lặn mà Bác đã mang lấy xưa kia. Bác Trương Ba chính là ẩn dụ của nền kiến trúc truyền thống phương Đông được mã hóa dưới bộ file đặt tên không chuẩn là PHONG THỦY sau thế kỷ IV.

2. Bảo hoàng hơn vua ?

Những nhận định như vậy sẽ là hết sức bình thường nếu ta không quên rằng : không chỉ nền kiến trúc Việt nam đương đại đáng được thực hiện bởi những KTS. được đào tạo chính quy từ nhà trường phương Tây (Pháp, Mỹ, Liên Xô, Đông Âu ... trước đây) mà cả nền văn hóa đất nước ta cũng đã và đang bị quy định sâu sắc bởi các phạm trù tư duy, lý luận, học thuật và thực tiễn áp dụng của phương Tây.

Mà chuyện này thì rõ ràng không chỉ riêng Việt Nam ta mà đang diễn ra trong mọi lãnh vực ở hầu hết các quốc gia đang phát triển đã từng có thời gian bị lệ thuộc phương Tây ít nhiều. Trung Quốc với tốc độ phát triển xây dựng thần kỳ như những gì đoàn ta vừa chứng kiến cũng không thoát khỏi định luật này. Có thể đọc thấy ngay chuyện này ở bộ đồng phục của Đoàn đại biểu ta. Ngoại trừ chị Tuyết (Phó chủ tịch Hội KTS. Tp.HCM) là mặc quốc phục (chiếc áo dài Việt Nam tuyệt diệu), 11 nam KTS. còn lại đều mặc complet, veston, cravate nghiêm chỉnh. Đoàn ta rất dễ nhận ra trong đám đông hơn 6000 KTS. vì hình như chỉ có các quan chức UIA và các vị khách quý ngoại đạo được mời ăn mặc như vậy.

3. Chở củi về rừng ?

Vậy thì đâu là thứ củi mà người viết định chở về rừng Bắc Lâm ? Xin thưa ngay củi đó chính là KIẾN TRÚC PHƯƠNG ĐÔNG TRUYỀN THỐNG bị ngộ nhận từ 16 thế kỷ nay dưới danh hiệu PHONG THỦY (Thuật ngữ thông dụng từ đời Tấn ở Trung Quốc, thế kỷ thứ 4 sau CN). Và cũng như bao nhiêu ngành khoa học (từ Architecture cũng như science này cũng do phương Tây - và tất nhiên những ai được đào tạo theo hệ thống giáo dục kiến trúc này - xem như một thứ giả khoa học (prendo science), một thứ văn hóa thần bí (chính giới nghiên cứu Trung Quốc hiện đại cũng thừa nhận danh từ này môt cách “vô tư” thật đáng tiếc), một thứ duy vật thô sơ pha lẫn siêu hình thậm chí gán ghép là Duy Tâm, vân vân và vân vân ... Cũng lắm Phong thủy được xem như một nền nghệ thuật kiểu hương xa (érotic) dưới con mắt phương Tây. Cũng có chút ít giá trị đặc trưng nào đó, tất nhiên không đáng để phí thời giờ, và hầu như không có đóng góp gì bao nhiêu vào những giá trị kiến trúc tương đương do phương Tây mang đến 2 thế kỷ nay. Quả thật nếu chỉ nhìn từ bề mặt xã hội phương Đông (cổ đại cũng như đương đại) những hiện tượng mê tín phong thủy là những dấu hiệu không lành mạnh và đáng lo ngại ... phần nào ngăn cản sự phát triển đà tiến của các dân tộc này. Có thật phương Đông mãi mãi là học trò và không một chút mảy mai hy vọng nào đuổi kịp, chớ đừng nóivượt qua, nền kiến trúc phương Tây hiện đại đang có xu hướng bảo hòa, lão hóa ? Hành tinh xanh nhỏ bé đến đáng tội của chúng ta, ngôi làng toàn cầu của chúng ta giờ đây đang đứng trước những thử thách nghiêm trọng chẳng những về sinh thái, về môi trường mà còn về văn hóa-xã hội và vân vân nữa.

Xin đừng quên kiến trúc đương đại của phương Tây đang giương lá cờ đầu 2 thế kỷ hay đang ngốn hơn phân nữa nguồn năng lượng được khai thác từ quỹ tài nguyên thiên nhiên hiện hữu của trái đất. Đại hội UIA ‘XX đã chỉ ra bộ mặt thật của cuộc khủng hoảng sâu sắc này và đang đi tìm những con đường mới. Cái gì chúng ta nên học ở phương Tây ? đồng thời cái gì không nên bắt chước họ ? Họ có thể học gì ở ta ? Ta có thể trao cho họ cái gì ?

Đây quả là một cuộc đối thoại và hứa hẹn một sự hợp tác thú vị trong thế kỷ tới giữa Đông và Tây mà trong đó kiến trúc xét như nền văn hóa vật chất tiêu biểu có thể đóng vai trò quan trọng.

4. Đâu là nội dung của củi ?

Chủ đề của Đại hội là “Kiến trúc hướng đến thế kỷ 21” tựa của bài tham luận là “Phong thủy, giao điểm giữa hai nền kiến trúc và đô thị Đông - Tây” (Feng shui, the crosspoint section occidental and oriental Architec and Urbanision) thuật ngữ CROSSPOINT, do người viết chế tạo, nhằm biểu thị các ẩn dụ (metaphor) : thập tự giá của công giáo biểu tượng cho phương Tây, hệ thống bàn cờ Cardo - Dewmanus trong QH đô thị cổ đại phương Tây (--- và Lamã), trục Càn khôn (Nam, Bắc) và Khang Hy (Đông Tây), vân vân ...

Ngoài ra nó còn là điểm gặp gỡ, giao cắt hội tụ mà người viết rất hy vọng sẽ diễn ra ngay thập kỷ đầu tiên của thế kỷ 21 sắp tới. Bài tham luận được nhìn dưới lăng kính và nói bằng thứ ngôn ngữ KTS. tiếp cận một cách có hệ thống, theo trình tự và được giám sát từ 3 gốc độ lần lượt :

4.1. Triết học, tức Đạo học âm - dương

Con người luôn xây dựng kiểu sống (lifestyle) của mình theo cách thế mà nó nhìn và cảm nhận thế giới thực tại (cosmocogry). Người phương Đông gọi nó là ĐẠO. Một âm một dương là ĐẠO “Nhất âm nhất dương chi vị Đạo”

“Nhân pháp Địa

Địa pháp Thiên

Thiên pháp Đạo

Đạo pháp tự nhiên”

“Người bắt chước Đất” (khái niệm Địa phong sinh học : geobionies)

Đất bắt chước Trời (khái niệm Trời-Đất hay Thiên văn - Địa lý đối xứng : geosymetry)

Trời bắt chước Đạo (luật vũ trụ)

Địa bắt chước Tự nhiên (hay Thiên nhiên)” - “Đạo đắc linh ?”

Vậy Đạo = Tự nhiên = một âm một dương

KTS “hữu cơ” Frank LLoyd Wright phát biểu : “Quyển thánh kinh của tôi chính là tự nhiên (nature)”. Đôi lập triệt để là KTS.Marcel Braeur (Bauhaus school) “Chẳng có thiên nhiên nào cả. Tất cả là nhân tạo”

Người là một thiên nhiên nhỏ (tiểu vũ trụ) nằm trong lòng thiên nhiên lớn (vũ trụ và đại vũ trụ). Sản phẩm của Nó (kiến trúc, cái nhân tạo “man-made”) cũng phải mô phỏng thiên nhiên lớn và không được làm mất cân bằng động của toàn hệ thống.

4.2. Mỹ học, tức nghệ thuật tạo hình (art plastique)

Mỹ học phương Đông là mỹ học “ngũ hành” !

Đạo vận động theo biện chứng vòng tròn âm dương, tối và sáng (thẳng và cong, phá hủy và sáng tạo) thông qua 5 phương thức tương tác đồng thời (simultaneous and synchronic) và tuân thủ luật vạn vật hấp dẫn (loi d’attratrion universelle) bao gồm :

o 2 chuyển động thẳng có xu hướng đi lên (thăng-majeur), tức từ thấp đến cao, như muốn chống/phản lại trọng lực. Ẩn dụ bằng hình là Cây (Mộc) và Lửa (Hỏa)

o 2 chuyển động cong có xu hướng đi xuống (giáng-mineur), tức từ cao xuống thấp, thuận theo chiều trọng lực. Ẩn dụ bằng hình là Nước (Thủy) và Kim loại (Kim)

o 1 chuyển động bất định, không thẳng không cong, không lên không xuống, mang tính chất điều hợp (coordinateur). Ẩn dụ bằng hình là mặt Đất (Thổ)

Ngũ hành đưa đến ngũ hình. Xét hình như một hệ thống 3 cấp “đường - mặt - khối”, ta có :

o Hội họa = đường + mặt = không gian 2D

o Điêu khắc, kiến trúc = đường + mặt + khối = không gian 3D

Ngoài ra ngũ hành với tư cách là ngũ chất (vật liệu xây dựng) còn đưa đến ngũ sắc (5 màu cơ bản : xanh, đỏ, vàng, trắng, đen), vân vân (nhạc = ngũ âm; cơ thể = ngũ tạng...)

Tóm lại, ngũ hành vừa là từ vựng (vocabulary) vừa là cú pháp (syntax, grammar) mà người nghệ sĩ tạo hình phương Đông xây dựng phương pháp sáng tác theo đó.

4.3. Khoa học, tức nghệ thuật không gian (kết cấu thời - không thuộc phạm vi bài tham luận này)

4.3.1. Lý luận/Học thuật (Văn hóa Phục Hy)

4.3.1.1. Bát quái = Tám vùng không gian quanh 1 điểm gốc

Xét 1 điểm bất kỳ trên bề mặt trái đất như điểm gốc O trong hệ thống tọa độ Descartes. Định hướng điểm này ta có bốn phương chính (trước, sau, trái, phải) và 4 phương phụ (4 vùng đệm ở giữa từng cặp phương chính, giúp dễ định vị chính xác điểm gốc hơn). Hệ thống này được gọi cách nhì nhằng (ambigous) là Bốn phương, tám hướng. Hai hướng không nói đến, dù vẫn tồn tại, là cặp lên / xuống biểu thị bằng cao trình / cao độ (khoa phân tích định nghĩa “cao một tất là Sơn, thấp một tất là Thủy). Điểm O trên bề mặt trái đất này không hề tĩnh tại (static), đứng yên, mà luôn luôn động dịch (dynamic) chuyển động không ngừng nghỉ, không mệt mõi. Toàn bộ hệ thống cũng vậy Khổng Tử ngộ đạo dịch khi ngồi ngắm dòng nước chẳng liên miên, bất tuyệt. Dòng chảy này vận động theo quy luật của Đạo, có nhịp điệu thời gian, có quỹ đạo không gian, có thể học biết được, kiểm soát được, nghĩa là có khả năng giúp ích cho cuộc sống con người.

4.3.1.2. Cửu cung (văn hóa đại vũ) = chính vùng không gian địa lý.

Là sự phát triển tự nhiên của Bát Quái, trong đó điểmgốc O chiến một khối tích không gian bằng với 8 vùng không gian Bát quái nói trên tại vị trí trung tâm (còn gọi trung ương) trong tổ chức hành chánh quốc gia là Cửu Châu. Trong nông nghiệp là Cửu Điền (pháp Tĩnh điền). Trong kiến trúc (Dương trạch) vùng không gian là ngôi nhà trong thửa đất, là ngôi làng trong thôn xóm, là kinh thành trong đô thị.

4.3.1.3. Tam tài = Ba lớp không gian

Mỗi Quái trong Bát quái (gọi là quẻ đơn, hay đơn quái) đều gồm 3 hào đặt tên là 1,2,3 (ẩn dụ)

4.3.2. Dương cơ hay kiến trúc phương Đông truyền thống

4.3.2.1. Cấu hình người (cấu trúc cơ thể người) MC

Trong thế giới động vật, người luôn luôn đứng thẳng, não bộ không ngừng phát triển, tứ chi cực kỳ khéo léo ... Trên tất cả là đôi mắt cửa sổ của tâm hồn, mở ra thế giới bên ngoài. Nằm trên mặt phẳng (còn loại động vật khác trên hình cầu), cự ly hẹp (khoảng cách giữa hai mắt bằng đúng bề rộng mắt), do đó thị trường hẹp (hình tiết diện vòng M-m). Bù lại mắt người “tập trung” cao độ vào mục tiêu ! Người được mô tả như con thú săn mồi nguy hiểm nhất. Hầu như toàn bộ giác quan - túc công cụ tiếp thu thông tin từ thế giới bên ngoài đều nằm trên đầu hoạt động như một CPU. Hướng về phía trước (mắt, mũi, miệng) về hai bên (tai). Phía sau lưng hoàn toàn không có khí quan. Như vậy con người chỉ cảm thấy an toàn đối với vùng không gian phía trước, gọi văn vẽ là Chu Tước, và phần nào hai bên (trái & phải) gọi văn vẽ là Tả Thanh Long, Hữu Bạch Hổ được bảo vệ bởi tứ chi. Phía sau hoàn toàn bất an. Xu thế tự nhiên do đó là Dựa, Tựa “Đóng”, “Khóa” lại ở phía sau lưng Bối Sơn) và nhìn, “mở” ra ở phía trước (Diện Thủy), hai tay ômvòng lại (Sơn hoàn, Thủy bảo).

4.3.2.2. Cấu hình Đất tương thích (EC)

Các di chỉ khảo cổ thời đại đá luôn cho thấy con người biết chọn cho mình các hang động ở lưng chừng đồi, núi (tránh lũ lụt) có cửa hang mở về hướng có ánh nắng mặt trời (nhiệt) và gió mùa (ẩm) cùng với giòng nước phía trước, có địa chất, thủy văn, thổ nhưỡng, thảm thực vật và quần thể động vật tươi tốt ... đối với Việt Nam, Trung Quốc và các quốc gia khác ở bán cầu Bắc, hướng tới đó chính là hướng Nam. Về sau khi rời bỏ nơi cư trú tự nhiên ban đầu, mở rộng địa bàn sinh tụ phát triển, họ vẫn áp dụng nguyên lý chọn đất tương tự : dựa vào thế núi (phương Bắc, hoặc phương Tây), mở ra thế sông, biển (phương Nam, hoặc phương Đông) để tận dụng hoặc khắc phục, các điều kiện của thiên nhiên, của khí hậu. Công nghệ đó về sau được đặt tên là Phong Thủy, do Quách Khác tiên sinh, người được xem như ông tổ của khoa này ở Trung Quốc định hình. Xin lưu ý trước đời Tấn, Phong Thủy được gọi rất nhiều tên như : Tưởnng địa, Tưởng Trạch, Kham Dự, Thanh năng, Thanh Ô, Địa lý (thuật ngữ nầy thông dụng ở nước ta được xem là gần với tinh thần Đạo học nguyên thủy của khoa này nhầt) mà hai cụ Tả Ao Nguyễn Văn Thuyên và nhà Khoa bảng Hòa Chính cùng thời là những đại biểu kiệt xuất.

4.3.2.3. Quy phạm chọn đất xây dựng Dương cơ : hai thành tố cơ bản (Đất và nước, gọi văn hoa là Sơn và Thủy) phối hợp thành 3 tiêu chí then chốt

1. Đất nước hội tụ : hệ quy ước 3 cấp tiểu, trung, đại tu gọi văn hoa là Sơn Thủy hội tụ). Người Trung Quốc gọi là “Tượng hình thủ thắng”, bao gồm : Bối Sơn (dựa núi), Diệu Thủy (nhìn nước), hướng dương (nắng, gió mùa thuận lợi)

2. Người ta gọi “Tương thủy tương hổ” “Đất lành, nước tốt” tức điều kiện địa chất, thổ nhưỡng vá thủy văn tối ưu.

3. Ngăn gió (gió độc hại) tụ nước, người Trung Quốc gọi là “Tàng phong tụ thủy” (có sách viết là tụ khí, e rằng không chuẩn) tức bí quyết công nghệ về chọn đất, hoặc phương thức cải tạo điều kiện địa hình tự nhiên, tùy thuộc địa thế (vùng cao và vùng đồng bằng, gọi văn hoa là Sơn cốc và Bình dương) của Quách Khắc tiên sinh đã nói bên trên.

5. Dương cơ ở Việt Nam (Đi tìm hồn ở đâu ?)

5.1. Lý thuyết

5.1.1. Dương cơ nhỏ (Vi mô) : ngôi nhà dân gian truyền thống

Tục ngữ Việt Nam : “Lấy vợ đàn bà, chọn nhà hướng Nam”

“Trước ao, sau vườn”

“Trước cau, sau chuối”, vân vân...

Ngôi nhà dân gian truyền thống Việt Nam đơn sơ, dung dị, duyên dáng hợp lý, hợp tình đồng thời đậm đà bản sắc dân tộc (identical) có thể xem là một thứ Địa phong sinh học (geobionics), mô hình hóa thiên nhiên về cấu trúc, hòa hợp với tự nhiên đúng tinh thần thiên nhiên nhỏ trong thie6n nhiên lớn, tiểu vũ trụ trong đại vũ trụ ... Mô hình này được nhân bản hàng trăm, hàng ngàn, hàng triệu qua bao đời và nói theo tinh thần UIA’XX vẫn cón nguyên vẹn tính TIÊN TIẾN, về công nghệ xử lý khí hậu mà nó có thể mang lại cho con người Việt Nam trãi qua bao thế hệ ... Mô hình này vừa có điểm tương đồng, vừa có điểm dị biệt với kiểu nhà TỨ HỢP VIÊN truyền thống của Trung Quốc. Thiên nhiên khác, hình thể khác, bản sắc khác vậy.

5.1.2. Dương cơ vừa (Trung mô) : ngôi đình làng quê

Là điểm cộng thông tân thuê của cộng đồng, ngôi đình chiếm vị trí “đặc biệt” nhất về phong thủy của làng quê. Hưng thịnh, suy bại có khi cũng do vị trí tọa lạc của ngôi đình đất trồng, mối tương quan giữa nó với các vật thể tự nhiên (sông, núi, cây xanh...) và các vật thể nhân tạo khác vây quan (cầu, đường, nha, cửa, chùa, miếu...)

5.1.3. Dương cơ lớn (Vĩ mô) : thị thành đô hội

Là điểm giao cắt của một vùng không gian lảnh thổ rộng lớn về nhiều mặt (giao thông, vận tải, nguồn tài lực, vật lực, nhân lực, chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội...) Dương cơ lớn xét về cách chọn đất, chọn địa điểm xây dựng, định đô, phân bố, tổ chức không gian... cũng không khác Dương cơ nhỏ và vừa.

Quy mô thì khác mà lý thì không khác. Lý thì nhất quán. Lý vẫn là một, là Đạo, là tự nhiên vậy.

5.2. Thực tiển áp dụng : Ba điển cấu (case studies) đô thị Việt Nam qua 10 thế kỷ

5.2.1. Hà Nội : Thăng Long, thành phố ở bên trong (hữu ngạn)

5.2.2. Huế : Kháng Long hay của dòng nước (sông Hồng) sức, lực của trung mô

5.2.3. Sài Gòn : Chim Hồng Hạc và đầu tàu của chín con rồng phương Nam

(Xin xem bảng ___ khái quát hóa các đặc điểm chủ yếu của Địa lý - Phong thủy 3 đô thị lịch sử.)

6. Dự cảm về mối duyên kỳ ngộ Đông - Tây

6.1. Biết có biết không ? Đông Tây có thể gặp nhau không ?

Người nói có, kẻ bảo không. Radyard Kipling (nhà văn thực dân người Anh) và đồng nghiệp Marcek Brauer (KTS. người Đức, một trong số thủ lĩnh cực kỳ duy lý của trường Bauhaus) thì bảo rằng không. thậm chí không đời nào. Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu (nhà thơ Việt Nam cực kỳ đam mê sơn thủy) và đồng nghiệp Frank Coyd Wright (KTS. người Mỹ, ông trùm của trường phái kiến trúc hữu cơ) thì bảo rằng có, thậm chí có quá đi chớ... gặp nhau ở đậu ? Ở chỗ mà KTS. Eero Searien gọi là “Thống nhất trong dị biệt” (Unity within diversity). Xin chớ nhầm với khái niệm phong cách địa phương (international)

6.2. Thử nhảy điệu Samba Nam Mỹ

6.2.1. Vũ sư phong thủy LUCIO COSTA và điệu nhảy BRASILIA

6.2.1.1. Đô thị :

Bransilia là một đô thị hoàn toàn “nhân tạo” cưỡng bách được thực hiện trong một thời gian cực ngắn mà mục đích ___ và khai thác nguồn tài nguyên nằm sâu trong lục địa phát triển kinh tế đất nước. Luận về sự thành bại của Bransilia về mặt quy hoạch lãnh thổ hay kiến trúc đặc trưng Samba của nó là quá vội vàng. Nó hãy còn quá trẻ...

Xét về hình thể và cách thức Locðocatte tổ chức không gian đô thị dưới lăng kính của Phong thủy, ta có :

- "Bối sơn, diện thủy" địa hình chuyển từ cao ( sân bay và đường vòng đai chính) xuống thấp (hồ nước rất lớn và đẹp). Hai bên vai của khu sân bay là hai dãy đồi ôm bọc lấy khu trung ương. Trên đó bố trí các chùm biệt thự thấp tầng. Thuật ngữ Phong thủy gọi 2 cánh tay này là Thạnh Long (trái) và Bạch Hổ (phải)

- Trên trục hoành (cardo) có hình dạng cong như cánh cung hướng về phía hồ lớn (--- tu thủy) là các quần thể chung cư mở ra hồ này.

- Trên trục tung (Phong thủy gọi là Hoàng Đạo) tập trung toàn bộ các công trình công cộng, dịch vụ ... đặc biệt ở vị trí buồng lái (cockpit) của chiếc máy bay phản lực hướng về phía hồ này, costa đặt tòa nhà quốc hội Brasil, tức có tham quan quyền lực cao nhất của Đất nước (tương tự như cố cung ở Bắc Kinh, biểu thị tính trung ương tập quyền)

6.2.1.2. Kiến trúc :

Quảng trường Tam quyền và công trình tòa nhà Quốc hội Brasil do cậu học trò ngỗ nghịch của Lucio Costa là Oscar Niemeyer thiết kế. Cái trò chơi hình khối (jeu de volumes) đơn giản và tuyệt diệu của toà nhà này có thể được giải mã dưới lăng kính và bộ từ vựng ngũ hình của Phong thủy như sau : Một khối tháp hình hộp sừng sững ngay giữa tâm nơi làm việc của lưỡng viện Quốc hội (hình Mộc). Hai bên phía trước đối xứng qua khối tháp là 2 hình cầu phân (1 xấp, 1 ngữa), hội trường của Thương và Hạ viện (hình Kim). Toàn bộ 3 khối trên đang đặt trên 1 "nền" ngang nâng đỡ bám vững vào nền đất (hình Thổ).

6.2.2. Vũ công phong thủy OSCAR NIEMEYER và tấu khúc tòa nhà Quốc hội Brasil

7. Thông điệp thầm kín

7.1. Ứng xử sao đây ?

Theo đồng nghiệp khả kính AMOS RAPOPORT (trong House Form và Cutture) thì trong lịch sử nhân loại nói chung và kiến trúc nói riêng, thì có ba thái độ của con người đối với thiên nhiên. Thứ nhất là thần bí (mystic), đặc trưng của thời kỳ --- nguyên thủy, cổ đại trong đó con người thuần thục thiên nhiên một cách mù quáng như con cái đối với bố mẹ. Thứ hai là Công sinh (symbiotic) tức giai đoạn kế tiếp, trong đó con người hiểu rõ thiên nhiên hơn, không còn thờ phụcng nữa mà yêu đương thắm thiết như vợ với chồng, như âm với dương. Cuối cùng là thực dụng (utilitarian) tương ứng với thời kỳ cận đại (phương Tây) và hiện đại (cả Tây lẫn Đông), trong đó con người sau khi tưởng mình nắm rõ quy luật của tự nhiên, đâm ra kiêu ngạo, bội bạc, tra khảo, khai thác, tàn phá tự nhiên một cách phủ phàng không thương xót...

7.1. Chớ tìm Ngọ lúc nữa đêm

Vậy thì trong thời đại ngày nay, chúng ta nên chọn thái độ ứng xử nào ? Không kể thái độ thứ nhất đã thuộc về thời thái cổ, trước kia cả Đông lẫn Tây đều chọn thái độ thứ hai. Cận đại thì Tây trở mặt đi theo con đường thực dụng. Đông nghèo khổ, lạc hậu, tưởng rằng Tây là tiên tiến, còn mình thì chậm tiến, dồn tâm dồn sức đuổi theo thiếu điều tan cả thần xác, nát cả thần hồn... Lũ lụt, bảo tố ngày càng nhiều, ô nhiểm môi trường ngày càng gắt, hỏng tầng ôzon ngày càng to ... Hàng trăm nguyên thủ quốc gia tụ tập ở RIO DE JANEIRO cách nay vài năm đâu phải để chơi. Đến khi gần đụng bức tường thế kỷ XXI, Tây cảm thấy phát hoảng, muốn ngừng mà chẳng biết làm sao. Ngoáy đầu nhìn lại, trông đợi ông bạn phương Đông già nua đồng hội đồng xuồng, xem có phương kế gì không, thì ... than ôi, anh ta đang bậm môi, trợn mắt, lao theo, đuổi tới cận kề bên đít ... như muôn ôm nhau cùng lao xuống vực. Đồng sinh, đồng tử cho trọn tình trọn nghĩa ... Đến chừng sực tỉnh giấc mộng, mới thấy rằng hóa ra mình lầm đường lạc lối, mình đi tìm Ngọ không phải lúc tan trường mà là giữa đêm khuya. Đạo có nghĩa là Đường ? Đường nào ? Còn con đường nào khác ngoài con đường xưa em đi, tức con đường không tên số 2 ở chính giữa trước kia phương Đông gọi nó là TRUNG ĐẠO. Nói cách khác thái độ CỘNG SINH, trong đó NGƯỜI cùng với TRỜI và ĐẤT hợp thành một thể thống nhất, bất khả phân ly, một hệ thống không ngừng vận động nhưng vẫn luôn giữ trạng thái cân bằng (Dynamic Balance) cũng hay gọi là quân bình (Equilibrum)

(Xin tham khảo ý kiến của đồng nghiệp Balan, KTS.KRISTOPHE tại Đại hội UIA 'XX vừa nói :

"Kiến trúc hiện đại thế kỷ XX ư ? Làm biến dạng cảnh quan truyền thống và lịch sử. Tàn phá môi truờng sinh thái ở các nước kém may mắn. Sản sinh cái giống hệt, cái y chang, cái bộ đồng phục có tên là Internatiohnalism, đặt ở lục địa nào cũng được tuốt. Gây ấn tượng sai lạc về một thứ công nghệ cao toàn cầu hào nhoáng. Chưa phải hết : làm thoái hóa thậm chí biến mất các giá trị văn hóa-xã hội-cộng động ...)

Không nói gì hết mà nói tất cả

Không làm gì hết mà làm mọi việc

Đạo chỉ vậy thôi !

Mong được gặp lại quý đồng nghiệp lần nữa. Thân ái.

KTS.LÝ THÁI SƠN

Bạn có thể cho biết nguồn của bài viết này ?

Bạn có thể cho biết nguồn của bài viết này ?

Cô Wild thân mến,

Tài liệu này trích trong tham luận của KTS.Lý Thái Sơn đọc tại Diễn đàn khoa học Đại hội Liên Hiệp Kiến trúc sư Quốc tế (UIA) lần thứ 20 tổ chức tại Bắc Kinh tháng 06/1999. Đề tài tham luận: “Phong thủy giao điểm giữa hai nền kiến trúc và đô thị Đông Tây” (Feng shui, The crosspoint of Occidental & Oriental Architecture anh Urbanism).

Do anh em trong hội KTS truyền tay nhau, cũng lâu rồi nên cũng không rõ lấy cụ thể từ kỷ yếu nào.