Bảo tồn tranh Đông Hồ bằng phòng trưng bày?

Bảo tồn tranh Đông Hồ bằng phòng trưng bày?

15:48' 05/08/2008 (GMT+7)

- Khu bảo tồn tranh dân gian Đông Hồ rộng hơn 5.000 m2 vừa khánh thành tưởng chừng đem lại sức hồi sinh mới cho dòng tranh đang dần mai một. Nhưng công cuộc bảo tồn có phải chỉ là chuyện xây dựng một phòng trưng bày!

Mừng vì đã có nơi để lưu giữ

Nhà bảo tồn tranh Đông Hồ

Ngày 25/7, cụ Nguyễn Đăng Chế, một trong những nghệ nhân hiếm hoi còn lại của làng Đông Hồ (Thuận Thành, Bắc Ninh), đã khai trương Trung tâm giao lưu văn hóa dân gian tranh Đông Hồ. Ngoài ý nghĩa tôn vinh dòng tranh, trung tâm còn mong muốn là nơi tập trung đầy đủ nhất những cứ liệu lịch sử, sản phẩm hiện tại, quy trình sản xuất… của làng nghề danh tiếng. Khu bảo tồn gồm 3 ngôi nhà xây theo lối cổ được cụ phân chia rất rành mạch. Phòng đầu tiên ghi dấu tất cả những chứng tích còn lại của dòng tranh. Cụ để trang trọng trong tủ kính hơn 100 bản khắc gỗ cổ có tuổi từ 60-100 năm do cha ông truyền lại, 6 bộ tranh cổ đã mất mất ván khắc trong đó quý giá nhất là bộ tranh Thạch Sanh ước chừng khoảng 100 năm. Ngoài ra còn khoảng hơn 170 đề tài tranh khác nhau, sưu tập gần như trọn vẹn những đề tài do các nghệ nhân sáng tạo trong suốt lịch sử của làng.

Kế bên là phòng trưng bày tất cả các sản phẩm hiện tại do gia đình cụ hiện đang sản xuất cùng với những sản phẩm vừa được phục chế. Trong không gian tràn ngập các khung tranh cũ mới, người xem phải thật tinh ý mới nhận diện được đâu là giá trị xưa cũ, đâu là xu hướng phát triển tranh mới.

Căn phòng còn lại rộng 250m2 là nơi bày bán tất cả các sản phẩm từ tranh, ván khắc dương bản, giấy dó… để phục vụ du khách. Điểm nhấn đặc biệt là những khu sản xuất xen kẽ từ lúc phết hồ điệp lên giấy dó, phơi giấy đến in bản nét, in màu.

Cụ Nguyễn Đăng Chế thừa nhận không thể duy trì trung tâm nếu không kết hợp giữa văn hóa-du lịch, kết hợp giữa trưng bày và bán sản phẩm. Điều vui mừng hơn cả là đã có được một nơi để lưu giữ những giá trị của cha ông bao đời. Hàng ngày cụ tự hào đón các lớp trẻ tới chiêm ngưỡng ngắm tranh, tự hào khi cuốn sổ cảm tưởng trăm trang chẳng mấy chốc mà đầy những suy nghĩ, trầm trồ của con cháu.

Nhưng lòng nghệ nhân vẫn còn những suy tư, trăn trở…

Giữ trong dân mới mong lâu bền

In màu

Cái nuối tiếc lớn nhất của cụ là cảnh nhộn nhịp xưa kia ở bến thuyền sông Đuống để mua tranh đi bán khắp nơi mỗi dịp Tết về. Giờ trong làng chỉ còn 3 nhà sản xuất tranh, phần lớn dân làng chuyển sang nghề làm hàng mã đang buổi ăn nên làm ra. Cụ cũng chưa vui vì con cháu đến thăm khu trưng bày cũng chỉ để thỏa lòng hiếu kì về một loại tranh mà người ta hay nói, ngắm tranh gà lợn với mảng màu tươi sáng dường như cho vui con mắt. Cụ muốn ít ra người trẻ đến đây phải hiểu được ý nghĩa, mong ước giản dị người xưa muốn gửi gắm vào từng bức tranh. Người trẻ nên hiểu giá trị tranh Đông Hồ so với giá trị của dòng tranh dân gian khác như tranh Kim Hoàng (Hà Tây), tranh làng Sình (Huế). Còn biết được thêm được lịch sử làng nghề thì tốt hơn nữa.

Hôm khai trương trung tâm, các anh ở bên tỉnh có về. Các phòng, sở văn hóa có mặt đầy đủ, cụ lại được sở Khoa học Công nghệ tài trợ để mở hội thảo khoa học bàn về bảo tồn tranh. Bên tỉnh ủy, sở văn hóa rất ủng hộ cụ mở trung tâm, coi đây là một dấu mốc để bảo tồn. Nhưng cụ nghĩ: nếu có một phòng trưng bày để lưu giữ ván khắc, sản phẩm tranh thì anh chỉ giữ được phần xác mà không có phần hồn, nó không khác một bảo tàng lưu giữ hiện vật là mấy.

Cái gì của dân gian thì phải trả về trong dân thì nó mới thực sự sống. Cụ mong muốn tranh Đông Hồ trở lại trong nếp nghĩ, nếp sinh hoạt của người dân. Giữ trong nếp sống của dân thì mới mong được lâu bền.

Các công đoạn in tranh Đông Hồ

• Nguyễn Hữu Bắc

Giữ trong dân mới mong lâu bền

Vào khoảng cuối những năm 98 - 99, tôi xem bộ phim truyền hình "Sân Trăng". Tôi ứa nước mắt khóc cho sự thăng trầm của một giá trị văn hóa Việt: Dòng tranh dân gian Đông Hồ. Lúc ấy, tôi nguyện với mình: Sẽ tìm cách phục hồi lại dòng tranh này và làm sao nó phải lưu truyền vĩnh cửu trong văn hóa Việt. Sau này, cuốn "Tính Minh triết trong tranh dân gian Việt Nam" ra đời là một trong những cố gắng thực hiện tâm nguyện của tôi. Rất tiếc, cuốn sách này cùng chung số phận với cuốn "Tìm về cội nguồn Kinh Dịch" - qua lời phát biểu của bà Trưởng phòng phát hành cho Cty sách Phương Nam: "Sách của anh lập luận không chặt chẽ nên chúng tôi không phát hành". Điều đau lòng không phải Thiên Sứ tôi tốn hàng chục triệu in sách rồi để dưới gầm cầu thang cho mối ăn, mà là không giúp gì được cho sự tồn tại và phát triển tranh dân gian Việt.

Ngày xưa, khi nền văn hóa khép kín sau lũy tre làng thì tranh dân gian sống được vì nó là một trong những sản phẩm văn hóa tạo hình phổ biến gần như độc quyền trong đời sống văn hóa Việt. Nhưng khi sự giao lưu văn hóa với các nền văn hóa khác thì những tranh phương Tây, được coi là thời thượng và văn minh đã dần dần thay thế tranh dân gian Việt. Ở đây chưa nói đến sự chia sẻ thời gian sinh hoạt văn hóa của con người bởi những phương tiện tranh in hiện đại, phim, sách ....vv....rất phổ biến.

Bởi vậy, muốn cho dòng tranh dân gian Việt có một chỗ đứng trong xã hội hiện đại thì cần chứng tỏ tính minh triết sâu sắc trong nội dung của nó. Đây cũng là thực tế tồn tại trong tranh dân gian Việt - một bộ phận quan trọng của nền văn hiến huyền vĩ Việt. . Người ta có thể treo một bức thư pháp - nào là chữ "Nhẫn", nào là chữ "Tâm", hoặc dăm ba cái tranh trừu tượng để tấm tắc khen ngợi cái mà ai cũng biết nhằm chứng tỏ ta cũng biết như ai.

Tại sao người ta không thể có một bộ tranh dân gian Việt để suy ngẫm về tính minh triết của nó? Đấy cũng là mục đích của cuốn "Tính Minh triết trong tranh dân gian Việt Nam". Cũng có thể tại Thiên Sứ tôi bất tài, nên tâm thì mong muốn nhưng chưa thể hiện được mục đích của mình. Do đó không làm độc giả tâm đắc, Nên ý tưởng đã chết ngay trong gầm cầu thang nhà Thiên Sứ khi sách chưa đến tay độc giả. Tôi hy vọng rằng: "Sau này sẽ có bậc trí giả thông thái nào đó sẽ phân tích hay hơn tính minh triết siêu việt trong tranh dân gian Việt để con người nhận thấy và lưu giữ dòng tranh này. Tranh dân gian Việt không phải để trẻ con chơi vào những dịp Tết. Đó chỉ là phương tiện lưu truyền của tiền nhân gửi gắm cho đời sau tính minh triết Việt đến lúc phải bùng vỡ và phổ biến. Những hình tượng trong tranh dân gian Việt mang tính huyền vĩ đến mức có thể tương tác với cuộc sống của chúng ta và có thể dùng trong phong thủy. Hình nào khí đó - những ai học qua Phong Thủy Lạc Việt đều biết điều này.

Bởi vậy, để tiếp tục minh chứng cho tính minh triết huyền vĩ Việt. Lớp Phong Thủy Lạc Việt khóa II sẽ nghiên cứu về hình tượng trong tranh dân gian Việt tương tác trong căn nhà. Khi hoàn chỉnh luận đề này, chúng ta sẽ phổ biến phương pháp ứng dụng, góp phần bảo tồn văn hóa Việt.

Cảm ơn sự quan tâm của anh chị em và quí vị.